کربلایی احمد یکی از ساکنان روستای نخل ابراهیمی شهرستان میناب می‌گوید: دهه ۷۰ وقتی روی زمین قدم می‌گذاشتی آب بیرون می‌آمد (کنایه از پر آب بودن این دشت)، اما از دهه ۹۰ تاکنون با هر قدمی فروچاله‌ای ایجاد می‌شود.
مشهدی عباس از اهالی روستای چلوگاو میشی میناب نیز می‌گوید: از شنیدن صدای مداوم ترک خوردن خانه، دستپاچه و نگرانیم.
وی می‌گوید: تاکنون شمار زیادی از دام‌ها براثر افتادن در این فروچاله‌ها تلف شده اند.
این فرونشست زمین و فروچاله ها، نتیجه برداشت بی رویه آب در دشت‌های هرمزگان است که البته ریشه آن در خشکسالی ۲۰ ساله است، امسال نیز بارش‌ها در هرمزگان بسیار کم بوده است.
سعید رنجبر مدیرکل هواشناسی هرمزگان می‌گوید: میانگین بارش سال زراعی استان حدود ۱۵۸ میلی متر است، اما امسال، هرمزگان نسبت به بارش‌های سال گذشته، نخستین استان خشک با کاهش ۷۶ درصدی بارش‌ها است.
محدودیت منابع آبی هرمزگان از نظر کمی و کیفی، استفاده نادرست از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، نبود مدیریت و برنامه ریزی اصولی و صحیح برای استفاده از مقدار آب موجود و وقوع خشکسالی‌های دو دهه اخیر، موجب ایجاد مشکلات و مسائل زیادی برای هرمزگان، از جمله ایجاد فروچاله‌ها در میناب، مهاجرت روستاییان به شهر‌ها و گسترش بیماری‌های مختلف و مشکل تامین آب در بخش کشاورزی شده است.
بحران فروچاله‌ها
بعلت استفاده بی رویه از آب‌های زیرزمینی، فضا‌های خالی در زیرزمین ایجاد شده است که در هر گوشه‌ای از این دشتها به شکل فروچاله یا نشست زمین خود را نشان می‌دهد.
دشت میناب یکی از ۷۲ دشت هرمزگان است که حالا سی روستای این دشت در محاصره هزاران فروچاله قرار دارند.
خشکسالی ۲۰ ساله در هرمزگان موجب شده است در ۹۰ درصد دشتها، سطح آب زیرزمینی با افت بیش از ۲۸ متری روبرو شود.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان می‌گوید: اکنون هفت دشت در وضعیت بحرانی و ۶۵ دشت نیز در وضع ممنوعه برداشت قرار دارد.
جمشید عیدانی می‌افزاید: تنها امسال دشت‌های هرمزگان بطور متوسط ۳۶ سانتیمتر با افت آب‌های زیرزمینی روبرو شده است.
به شماره افتادن نفس سدها
بارش کم باران نفس سد‌های هرمزگان را هم گرفته است.
هرمزگان ۴ سد بزرگ و اصلی دارد که باتوجه به کاهش بارندگی‌ها ۶۰ درصد ظرفیت این سدها خالی است.
به گفته جمشید عیدانی سرپرست شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان، اواخر سال ۹۸ و اوایل سال ۹۹ با بارش‌های خوب باران، سد استقلال میناب سرریز شد، اما اکنون ذخیره این سد به یک سوم ظرفیت کاهش یافته است.
به گفته مصطفی زینایی مدیر مجموعه سداستقلال میناب، این سد یکی از مهمترین منابع تامین کننده آب آشامیدنی بندرعباس و آب کشاورزی میناب است که اکنون از ظرفیت ۲۴۰ میلیون مترمکعبی حدود ۸۰ میلیون مترمکعب آب دارد.
مسئول سد شمیل و نیان هم می‌گوید: سد شمیل و نیان با ۹۰ میلیون مترمکعب حجم مخزن، تنها ۱۵ درصد ذخیره آبی دارد.
محمد صادق صابریان می‌افزاید: تا ۴ ماه آینده سد نیان بصورت کامل خشک می‌شود و سد شمیل قابلیت بهره برداری برای آشامیدن و کشاورزی ندارد و به یک آبگیر کوچک تبدیل شده است.
سد شمیل و نیان تامین کننده آب دشت شمیل، تخت و تقویت کننده منابع آبی ۴۵ حلقه چاه منطقه است.
در انتظار باران
حداقل نیاز آبی هرمزگان چهار هزار و صد لیتر بر ثانیه و میزان آب در دسترس استان اکنون سه هزار و ۲۰۰ لیتر بر ثانیه است و این یعنی ۹۰۰ لیتر در ثانیه کمبود منابع آبی در استان و وقتی منابی آبی کم باشد، تشنگی هم می‌آید.
بیشتر بخوانید؛ مصرف بهینه آب نیازمند مسئولیت پذیری بیشتر مردم
به گفته قائم مقام شرکت آب و فاضلاب هرمزگان درحال حاضر به بیش از صد روستا بصورت سیار آبرسانی می‌شود.
احمد شاکری می‌افزاید: با توجه به کاهش بارندگی، پیش بینی می‌شود که با ادامه روند افزایشی گرمای هوا، شمار این روستا‌ها به بیش از ۲۰۰ روستا افزایش یابد.
در بخش کشاورزی نیز اوضاع تامین آب بحرانی است و اصلاح روش‌های آبیاری و استفاده از روش‌های نوین اکنون بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.
روح الله رمضان پور رئیس اداره مدیریت بحران جهاد کشاورزی هرمزگان می‌گوید: بعلت خشکسالی تولید محصولات کشاورزی استان ۲۰ درصد کاهش یافته است.
در این بخش متاسفانه با برداشت غیر مجاز و همچنین حدود سه هزار چاه غیر مجاز نیز مواجه هستیم که فشار مضاعفی بر منابع آبی استان وارد می کند.
حـفظ منابع آبی در زمان خشکسالی و جیره بندی آب در روستا‌ها نیازمند عزم جدی مسئولان و مردم است.
بحران هدررفت آب
به نظر می‌رسد در این شرایط آن چیزی که اهمیت دارد غیر از مصرف صحیح، جلوگیری از هدررفت آب و برداشت‌های غیرمجاز است.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان می‌گوید: هدررفت آب در بخش شهری ۲۴، و روستایی ۴۵ درصد است.
امین قصمی می‌افزاید: براساس آمار متوسط کشوری در سال ۹۸، هدرفت آب در بخش شهری ۲۵ و چهار دهم و روستایی ۳۷ درصد ثبت شده است.
وی می‌گوید: بررسی این دو آمار نشان می‌دهد که هدر رفت آب در بخش شهری هرمزگان به نسبت متوسط کشوری کمتر و در بخش روستایی بیش از متوسط کشوری و دو برابر بخش شهری است.
عوامل هدر رفت آب:
فرسودگی شبکه‌ها
قائم مقام شرکت آب و فاضلاب هرمزگان می‌گوید: هزار و ۷۳۹ کیلومتر شبکه شهری، یعنی ۳۳ درصد و سه هزار و ۴۴۶ کیلومتر شبکه روستایی معادل ۳۹ درصد فرسوده و نیازمند اصلاح و بازسازی است.
احمد شاکری می‌افزاید: پارسال حدود ۶۴ کیلومتر شبکه روستایی و ۱۰ کیلومتر شبکه شهری اصلاح و بازسازی شده است.
به گفته وی در خطوط انتقال نیز یک کیلومتر در بخش شهری و ۱۸ کیلومتر روستایی اصلاح و بازسازی شده است.
اهمیت ساخت سازه‌های آبخیزداری
آبخیزداری و مهار روان آب ها نیز یکی از راه کارهای مقابله اب خشکسالی در استان است که متخصصان اهداف اجرای فعالیت‌های آبخیزداری را این گونه می دانند؛
غفلت از آبخیزداری در استان در شرایطی است که سالانه میلیون ها مترکعب آب باران کمی که می بارد نیز بدون هیچ گونه جمع آوری به دریا می ریزد یا به مناطق شوره زار زمین های استان می رسد.
چه باید کرد
به نظر می‌رسد در این شرایط استفاده از نعمت آب دریا و شیرین سازی آن بهترین راهکار است.
استاندار هرمزگان می‌گوید: اتکاء صد درصدی به شیرین‌سازی آب برای تأمین منابع پایدار آبی شهر بندرعباس و قطع وابستگی به ذخایر آبی میناب و بخش شمیل، از جمله برنامه‌های در دستور کار است.
فریدون همتی می‌افزاید: قرارداد خرید تضمینی۵۰ هزارمتر مکعب آب از فاز نخست آب شیرین کن یک میلیون مترمکعبی خلیج فارس منعقد شده است.
وی می گوید تا پایان دولت دوازدهم همه آب مورد نیاز شهر بندرعباس از آب شیرین کن ها تامین می شود که این می تواند به کاهش فشار از برداشت آب دشت های استان کمک کند.
نتیجه
مقابله با دو دهه خشکسالی هرمزگان، تنها با صرفه جویی در مصرف آب امکانپذیر نیست، بلکه به برنامه ریزی دقیق برای جلوگیری از هدررفت منابع آبی هم نیاز است.
با توجه به نبود بارش و بحرانی بودن وضعیت دشت‌های هرمزگان، باید بر لزوم توقف برداشت‌های بی رویه از منابع آب زیرزمینی تاکید کرد و اصلاح الگوی کشت به طور خاص و الگوی مصرف به طور عام، به گونه‌ای جدی مورد توجه قرار گیرد و الا با این روند خشکسالی، بحران فرونشست و فروچاله های نه تنها دشت میناب که همه دشت های استان را می بلعد.
نویسنده: مریم خیاطی