برنامه «زندگی پس از زندگی» شبکه چهار در ماه رمضان امسال با استقبال زیادی مواجه شده است.
ب
این برنامه در رمضان سال گذشته از شبکه چهار پخش شد و توانست در تجربه جدیدی از برنامه‌سازی، به بررسی وقایع و اتفاقات پس از مرگ از زبان افرادی بپردازد که آن را حس و درک کرده و دوباره به زندگی بازگشته‌اند.
در این در گفت و گویی از تهیه کننده و کارگردان این برنامه درباره ویژگی‌های آن و علت جذابیتش پرسیده ایم:
آقای عباس موزون، پژوهشگر، تهیه‌کننده، کارگردان و مجری-کارشناس این برنامه گفت‌و‌گومحور درباره شکل‌گیری مجموعه برنامه «زندگی پس از زندگی» می‌گوید: پژوهش در خصوص تجربه‌های نزدیک به مرگ را از سال ۱۳۹۵ شروع کردم. پس از جلسه‌ای که در حسینیه یزد با همین موضوع برگزار کردیم، افرادی که در آن جلسه حاضر بودند خبر برگزاری این جلسه را به یکی از مدیران دانشگاه یزد رساندند. در ادامه و برای نخستین بار خداوند کمک کرد تا بتوانیم با درخواست از دانشگاه و توافق دو طرفه بین ما و دانشگاه در همین خصوص، همایشی را با حضور استادان، دانشجویان و نماینده مقام معظم رهبری برگزار کنیم. در این همایش یکی از تجربه‌گران به نام آقای «زمانی قلعه» هم حضور داشت و تجربه‌اش را مطرح کرد. در ادامه، سوالاتی برای دانشجویان ایجاد شد که برخی از آن سوال‌ها را در همان جا من به عنوان سخنران پاسخ دادم و اعلام کردم که دانشجویان ادامه پاسخ‌های سوالاتشان را از طریق کانالی در فضای مجازی که به این امر اختصاص داده بودیم، دنبال کنند. این کانال با حدود ۲۰۰۰ نفر عضو، در مدت چهار سال توانست مطالب گسترده‌ای را در اختیار دنبال‌کنندگان قرار دهد. برخی از دنبال‌کنندگان مطالب کانال حتی به دنبال انتشار این مطالب در قالب کتاب برآمدند و برخی هم به عنوان سخنران، مطالب را در نشست‌های مختلفی مطرح کردند، ولی تمرکز من به جای کسب موقعیت و احیانا کسب درآمد، بر تحقیق و دقت بود.
آقای موزون ادامه می‌دهد: از میان تجربه‌گران عضو کانال، جوانی به صورت خصوصی و محرمانه تجربه خود را که مبنی بر شفای ایشان در حرم حضرت معصومه (س) بود با من مطرح کرد و توضیح داد که این تجربه را چهار سال پنهان نگاه داشته، ولی به تازگی خوابی دیده و حضرت معصومه (س) بر او تکلیف کرده که این شفا مال تو نیست و باید آن را علنی کنی. این اتفاق، آغازی برای ساخت این برنامه تلویزیونی و انعکاس چنین تجاربی در برنامه «زندگی پس از زندگی» شد.
وی درباره هموار کردن مسیر پر فراز و نشیبی که برای شروع چنین برنامه‌ای گذرانده بود، توضیح می‌دهد: ساخت برنامه‌ای با محتوای عالم ماورا، کمی دور از ذهن بود؛ چراکه معمولا اینگونه برنامه‌ها مجوز ندارند و حمایت مالی نمی‌شوند. ضمن اینکه هدف من از ابتدا نگارش و جمع‌آوری تجربه‌های نزدیک به مرگ و در نهایت انتشار کتاب بود و پیش‌زمینه‌ای برای ساخت برنامه نداشتم، ولی با اصرار و حمایت مالی همسرم و با توجه به اینکه گویا تکلیفی برعهده من نهاده شده، تصمیم به ساخت برنامه گرفتم. از بین ۶۰۰ تجربه‌گر که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ به واسطه سفر به محل زندگی تجربه‌گران و تحقیق در خصوص گفته‌هایشان انجام داده‌بودم ۳۰ نفر را برای حضور در مقابل دوربین انتخاب کردم و از آن‌ها خواستم و اصرار کردم که تجربیاتشان را در قاب تلویزیون بیان کنند.
او که خود سال‌ها در زمینه تجربه‌های نزدیک به مرگ مطالعه کرده و علاوه بر مدرک مهندسی در رشته برق و تکنولوژی، مدرک کارشناسی مدیریت و کارگردانی سینما را نیز گرفته، معتقداست که بهترین راه برای برون‌رفت صداوسیما از تنگنای اقتصادی که چندی است دچارش شده، روی آوردن به نیرو‌های چندکاره و چند مهارتی است. وی در ادامه، دلیل این کار را چنین تشریح می‌کند: اگر هر یک از عوامل با گذراندن دوره‌های مهارتی قادر باشند هم‌زمان چند کار را باهم انجام دهند از صرف بودجه‌های بسیاری جلوگیری می‌شود. برای مثال همین برنامه «زندگی پس از زندگی» به صورت ضربتی و با بودجه‌ای محدود ساخته‌شد؛ بودجه‌ای که کل آن با هزینه آرایه یکی از همین برنامه‌های تلویزیونی، برابری می‌کند. یکی از دلایل اجرایی شدن چنین کاری همین بود که شخص من هم‌زمان چند مسئولیت را برعهده داشتم و اتفاقا باور دارم که اگر از عوامل متعددی در کار بهره می‌بردم چه بسا بازدهی آن کم‌تر می‌شد و به سبب دست به دست شدن مطالب و هدف‌ها، در آخر، بازدهی مطلوبی هم نداشت.
با توجه اینکه هم‌اکنون و در ایام ماه رمضان فصل دوم «زندگی پس از زندگی» از شبکه چهار پخش می‌شود کارگردان آن درباره انگیزه ادامه فصل دوم برنامه چنین می‌گوید: بازخورد‌های مثبت و درایت بالای مخاطبان مهم‌ترین عاملی بود که موجب شد شبکه چهار سیما از ما برای ساخت فصل دوم دعوت کند. از ویژگی‌های هر دو فصل می‌توان به این نکته اشاره کرد که فصل اول این برنامه بر مبنای تحقیقات چهار ساله میدانی ساخته‌شد، ولی مدت زمان تحقیقات فصل دوم، به یک سال تقلیل یافت. همچنین با توجه به محدود بودن منابع مالی و شخصی بودن سرمایه ساخت، امکان صرف هزینه بیش‌تر برای تصویربرداری‌های مفصل‌تر در شهرستان‌ها وجود نداشت و تصاویر محدودتری ضبط شد. البته در فصل دوم، زمان این تصویربرداری‌ها افزایش یافت و همچنین در این فصل، حضور کارشناس خارجی پروفسور «یواخیم نیکلای» تحولی جدید در عرصه ارتباط‌های فرامرزی و بین‌المللی پدید آورد. فصل دوم از ابتدا با حمایت مالی شبکه چهار ساخته شد و آرایه‌ای حرفه‌ای در اختیار برنامه قرار گرفت. با توجه به اعلام روابط عمومی‌شبکه چهار سیما برنامه «زندگی پس از زندگی» که در ماه رمضان و در ۳۰ قسمت ۹۰ دقیقه‌ای، قبل از افطار از شبکه چهار پخش می‌شود، بینندگان بسیاری را جذب کرده و معمولاً روزانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ تماس صوتی در زمینه‌های مختلف و با موضوع تجربه‌های نزدیک به مرگ، به ویژه توسط افرادی که برای لحظاتی این حس را تجربه کرده‌اند، با این شبکه گرفته‌می‌شود به طوری که گویی نگرشی متفاوت در بین بینندگان درباره مقوله مرگ ایجاد شده است.
سازنده و پژوهشگر برنامه درباره فضای انتقادی حاکم بر برنامه، با توجه به سروصدای زیادی که این برنامه در سال گذشته برپا کرد، می‌گوید: اگر مخاطبان برنامه را به سه دسته مذهبی یا دینی، غیر مذهبی یا غیر دینی، نیمه مذهبی یا نیمه متدین، تقسیم کنیم، در نتیجه گروه اول و دوم، یعنی مذهبی و غیر مذهبی معترضان و مخالفانی به همراه داشتند؛ در گروه‌های مذهبی افرادی هستند که مطالعات کم‌تری دارند و باور آن‌ها بر اساس شنیده‌هاست. این گروه به دنبال این هستند که شنیده‌ها را در این تجارب ببینند، ضمن اینکه این دسته تجارب را با مرگ قطعی یکی می‌دانند؛ لذا وقتی گزاره‌ها را در تجربه‌ها نمی‌بینند اعتراض می‌کنند و می‌پرسند چرا آن مولفه‌ها در تجارب مطرح شده وجود ندارند.
وی ادامه می‌دهد:، اما دسته مذهبی اهل مطالعه، واقفند که بخشی از گزاره‌ها اصولاً درست نیست، بلکه مسائلی است که در فرهنگ عامه رایج شده‌است و آنان بر این علم دارند که این تجربه‌ها مرگ قطعی نیست و نباید انتظارداشت تمام مولفه‌های مرگ قطعی را در این تجربه‌ها دید؛ ما با این گروه مشکلی نداریم و این‌ها از جمله حامیان برنامه هستند. جامعه دینی از برنامه اقبال خوبی کرده، ولی جالب اینجاست که مخاطبان این جامعه، اولویت چهارم ما هستند.
آقای موزون اضافه می‌کند: مخاطب درجه اول ما افرادی هستند که به معاد و عالم غیب باور ندارند. این گروه، علاوه بر اینکه برنامه ما را دنبال می‌کنند، در این خصوص نظراتی نیز می‌دهند. دسته دوم مخاطبان مورد نظر ما افراد مردد هستند که اصولاً می‌گویند، نمی‌دانیم عالم غیب وجود دارد یا نه. این دسته مشکلی ایجاد نمی‌کنند، چراکه مانند گروه اول تلاشی برای مخالفت ندارند، تنها اذعان می‌کنند که نمی‌دانیم.
این برنامه‌ساز ادامه می‌دهد: دسته سوم کسانی هستندکه خود را موافق نشان می‌دهند، ولی درعمل رفتارشان مخالف با ادعایشان است. این افراد نفاق دارند و مانند مفسدان اقتصادی ادعا می‌کنند دزدی و اختلاس حرام است، ولی خودشان، هم دزدی می‌کنند و هم اختلاس. دسته چهارم هم مخاطبانی هستند که هم در ظاهر و هم در باطن، عالم غیب را باور دارند و بالطبع سیر فکری و اندیشه ایشان همسو با اهداف برنامه است.
«زندگی پس از زندگی» بخش‌های مختلفی دارد. این بخش‌ها علاوه بر گفت‌وگوی مجری با تجربه‌گر‌ها شامل مصاحبه با کارشناسان ایرانی و غیر ایرانی است. علاوه بر آن، بخش‌هایی نظیر میان‌پرده طبیعت، میان‌پرده گرافیکی جست‌وجو‌های مجری، نقشه سه بعدی و بخش‌های مربوط به سفر به شهرستان نیز هست که در بیش‌تر بخش‌های برنامه خود عباس موزون به عنوان مجری- کارشناس، محقق، مترجم و جست‌وجوگر حضور دارد و در این باره معتقد است که ذات محتوای برنامه نیاز به کسی دارد که اطلاعات و مطالعات کافی در این زمینه داشته‌باشد و اینکه صرفاً از مجری آشنا به فن مجری‌گری استفاده شود، صحیح نیست، یا در بحث کارگردانی باید کارگردان بر پشت صحنه از مرحله تحقیق تا روی صحنه و حتی فرایند تدوین اشراف داشته‌باشد. کارگردان باید با محتوا و جنبه‌های دینی، علمی، پزشکی و روان‌شناختی موضوعات آشنا باشد. هرچند با توجه به میان رشته‌ای بودن چنین موضوعاتی، باید در صورت نداشتن آگاهی کافی، از متخصص مورد نظر مشاوره گرفته‌شود.
از نکات مهم برنامه «زندگی پس از زندگی» که در گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما تولید شده‌است، حضور کارشناسان مذهبی از جمله حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است که حضور این قبیل کارشناسان مذهبی چه در مقابل دوربین و چه به عنوان مشاور در کل محتوای مجموعه، مهر تأییدی بر مطالب عنوان شده در برنامه است که مخاطب را به سبب شنیدن تمثیل‌های متفاوت تجربه‌گر‌ها دچار سردرگمی نمی‌کند. سازنده مستند داستانی «هند دوستان» در تأیید این مطلب می‌گوید: بزرگان و کارشناسان مذهبی همواره از برنامه حمایت کرده‌اند که به واسطه حضور ایشان امکان طرح بسیاری از مسائل در برنامه فراهم شده‌است و حتی یک مورد هم حذف یا سانسور در برنامه نداشته‌ایم.
آقای عباس موزون در پایان، توفیق خود را نه ۹۹ درصد، بلکه ۱۰۰ درصد از طرف خدا می‌داند و بر این باور است که اگر بخواهد کم‌ترین بخشی از این توفیق را به خود نسبت دهد، ظلمی را در حق خداوند متعال مرتکب شده‌است.
آقای محمدعلی نادری، مدیر تدوین و مونتاژ فصل دوم مجموعه برنامه «زندگی پس از زندگی» که همانند سایر عوامل گروه، به صورت شبانه روزی در حال تدوین بخش‌های مختلف این برنامه است، درباره افرادی که در این مجموعه به عنوان تجربه‌گر حضور داشته‌اند، می‌گوید: کارگردان برنامه در این کار شیوه خاصی را در نظر داشت و به نوعی تجربه‌گران را راستی‌آزمایی می‌کرد و وقتی یقین حاصل می‌شد از آن‌ها دعوت می‌کرد که تجربه‌شان را در مقابل دوربین بیان کنند. دقت و وسواسی که موزون به عنوان صاحب این اثر دارد، درخور توجه است، به طوری که من به عنوان تدوینگر سعی می‌کنم در تک تک قاب‌ها با خواسته ایشان هماهنگ باشم، چرا که ایشان سال‌ها در این زمینه تلاش کرده و این حق ایشان است که خواسته‌اش روی میز تدوین محقق شود.
او ادامه می‌دهد: مونتاژ این برنامه از حساسیت بالایی برخوردار است و، چون جدول پخش، محدودیت زمانی دارد و از طرفی تجربه‌گر مثلا سه ساعت صحبت کرده‌است، ما ناچاریم ضمن حفظ مطالب عنوان شده، مدت زمان آن را کم کنیم و تا جای ممکن می‌کوشیم در خلاصه کردن صحبت‌های تجربه‌گر‌ها مطلبی را حذف نکنیم که البته این کار، قدری دشوار و زمان‌بر است.
وی ادامه می‌دهد: حتی میان‌پرده‌های برنامه کاملا با فکر انتخاب می‌شوند، به طوری‌که گویی دوباره ساخته شده‌اند تا منطبق با گفتگو‌هایی باشند که در برنامه پخش می‌شود. در یکی از میان‌پرده‌ها که به موقع آماده نشد به دلیل اهمیتش پخش یک قسمت به تعویق افتاد که برخی از مخاطبان در فضا‌های مجازی به اشتباه، ادعا کردند که آن قسمت سانسور شده، در صورتی که به قول یکی از همکاران آنقدر حرف‌ها و کل محتوا شیرین است که ما حتی نمی‌توانیم یک قاب آن را کم کنیم.
آقای نادری که دانش‌آموخته رشته تدوین و ادبیات نمایشی است، پیش از این، تجارب متعددی در زمینه تدوین مستند‌های مختلف از جمله «سرزمین ما» برای شبکه یک سیما داشته‌است. او «زندگی پس از زندگی» را دومین تجربه اثرگذار در حوزه کاری‌اش می‌داند و یادآور می‌شود: پیش از این، برنامه‌ای درباره داعش برای شبکه افق، تدوین کردم که البته تا مدت‌ها تأثیر نامطلوبی بر من گذاشت، ولی این برنامه که من افتخار همکاری در فصل دوم آن را داشته‌ام، تاثیر خوشایند و مثبتی در من ایجاد کرده‌است. گفته‌های تجربه‌گر‌ها به سبب ماهیت کار تدوین، بار‌ها برای من مرور می‌شود و گویی با همه آن‌ها زندگی کرده‌ام و کاملا آن‌ها را می‌شناسم. حتی به سبب تکراری که در کار مونتاژ وجود دارد بار‌ها از یک غصه آن‌ها، غصه‌دار می‌شوم و با هر یک از جملات‌شان به فکر فرو می‌روم و مانند بقیه همکارانم در اتاق تدوین از تمام احساسات و اتفاقاتی که هریک از تجربه‌گر‌ها با آن‌ها روبه‌رو بوده‌اند، متأثر می‌شوم.