قالی بافی، تلفیقی از هنر و نوآوری / بافندگان گله‌مند از شرایط

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان؛ وارد گالری که شدم، چشمانم برق زد. همیشه با دیدن طراحی‌های سنتی و آنچه تاریخ در دل آن نهفته باشد، دیدگانم خیره شده و از شگفتی آن لبهایم را میدوزم تا چشمم حسابی از دیدنشان لذت ببرد.

آهسته آهسته قدم می‌زدم و گهگاهی می‌ایستادم تا خوب لایه‌ها را بررسی کنم؛ تماشایش هم انسان را از خود بیخود میکند، نقش و نگارش آدم را غرق در یک آرامشی عجیب می‌کرد، شاید بی راه نباشد که قدیمی‌ها می‌گفتند؛ هر گره اش برکت و آسایش است، حالا وقتی همه آن گره‌ها زده شوند و یک جا تجمع یابند، جریان شدیدی از آسودگی فراهم می‌گردد.

در همین حال که چشم هایم گشوده و باز شده بودند تا بیشتر لابه لای این هنر زیبا را بشکافند، لبانم از هم جدا شده و دهانم از حیرت باز ماند! مگر می‌شود انسان به تنهایی چنین آثاری را خلق کند!

دستی بر تار و پود فرش دستباف ایرانی میکشم که لطافت آن‌ها بیشتر هیجان زده ام می‌کند. قرمز اناری، سبز چمنی و پر رنگ همچون برگ سبز درختان، زرد ذرتی و سفید نشاسته‌ای که هر کدام به ترتیب از پیرامون آغاز شده تا به گل و وسط قالی می‌رسند. گل زیبا، امضای هر هنرمند است.

در شور این رنگ‌بندی طبیعی و ظرافت هستم که خانمی توجه ام را جلب میکند که احتمالا صاحب همین محل است، به سمتش می‌روم و از او پرس پرسان میخواهم تا بگوید چگونه توانسته اثری چنین شگرف به وجود آورد و به یکی از موفق‌ترین قالی بافان استان تبدیل شود.

قالی بافی و تحصیلات دانشگاهی
فریده صالحی، فرشباف اهل خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه از سال ۱۳۷۹ کار خود را در این زمینه آغاز کرده، گفت: رشته ام در دانشگاه قالی بافی بود و تحصیلات مرتبط برای رشد و توسعه کسب کارم کمک کرد، اگرچه اوایل کار به شدت دشوار بود و همه می‌گفتند کار را رها کن، م، اما من سرسختانه ایستادم و موفق شدم در کار خود پیشرفت کنم.

او با بیان اینکه سکوی پرتاب من زمانی بود که به عنوان مربی «درجه یک» قالی بافی برگزیده شدم، افزود: هم اکنون یک کارگاه دارم تا افراد بتوانند علاوه بر فرش بافی، قالی‌های خود را به ما بسپارند تا برای آن‌ها بفروشیم یا خودشان به فروش برسانند، اگرچه هدف ما بر آن است تا هنرجویان علاوه بر آموزش بافندگی، بازاریابی هم بیاموزند.

 

اهمیت فرش دستباف برای محیط زیست
صالحی با برشمردن این ویژگی از فرش دستباف که به لحاظ زیبا شناسی جلوه خاصی به خانه‌ها می‌دهد، بیان کرد: قالی‌های دست بافت پر از انرژی و ضد حساسیت است و حتی پای انسانی که روی این فرش‌ها می‌رود با پایی که قدم بر قالی ماشینی می‌گذارد، متفاوت است، علاوه بر این از جنبه درمانی نیز برای افرادی که کمر درد یا درد‌های عضلانی و مفصلی دارند، می‌تواند موثر باشد.

خبرگزاری صدا و سیما نمی‌تواند خواص درمانی ذکر شده برای فرش دستباف را مستقلا تایید یا رد کند، اما آنچه اهمیت دارد، با خرید این کالای ارزنده از هنرمندان پرتلاش می‌توان سلامتی روحی و جسمی آن‌ها و همچنین مادیات شان را تامین و در حفظ محیط‌زیست نیز سهیم باشیم. زیرا صنعت مد و فشن و استفاده از کالا‌های شیمیایی برای تولید فرش ماشینی بزرگترین زیان را به طبیعت می‌رسانند در حالی که برای تهیه کفپوش‌های دست بافت سراسر از مواد طبیعی استفاده می‌شود.

فریده صالحی در این خصوص می‌گوید که ریسمان فرش دستباف از پنبه، ابریشم و پشم گوسفندان تهیه می‌شود، همینطور رنگ‌ها نیز غالبا از طبیعت به دست می‌آیند؛ برای نمونه رنگ «قرمز لاتی» از یک حشره به دست می‌آید که رنگ به شدت جذابی دارد و همین طبیعت نهفته در رنگرزی است که دنیای قالی دستباف را قشنگ می‌کند، هر چند رنگ‌های به کار رفته در فرش ماشینی تنوع بیشتری دارند، اما هرچه طبیعی‌تر بهتر.

 

«تبلیغ چیپس و پفک بیشتر از فرش است!»
این فرشباف موفق اهل خوزستان با اشاره به مشکلات در زمینه فروش قالی‌های دستبافت اظهار داشت: معتقدم بافتن راحت‌تر از فروختن است، زیرا هم اکنون بسیاری از فروشندگان از کسادی بازار غمگین هستند و عجیب است که چرا این هنر-صنعت ملی نادیده انگاشته شده و «آنقدری که برای چیپس و پفک تبلیغ می‌شود در خصوص مزایای فرش دستباف به مردم گفته نمی‌شود.»

اگرچه بسیاری از مردم تمکن مالی ندارند. اغلب در گالری چرخی می‌زنند، سپس وقتی قیمت‌ها را جویا می‌شوند، بیخیال شده و می‌روند، از سوی دیگر صادرات هم وجود ندارد و اگر کسی بخواهد از کشوری دیگر یک فرش دستباف بخرد، آنقدر موانع صادراتی و مالیات دارد، که ترجیح می‌دهند فرش را از جای دیگر تهیه کنند، اگرچه معتقدم علی رغم همه مشکلات در این زمینه باز هم ارزش خریداری با هر مشقتی را دارد.

خانم صالحی در ادامه افزود: چین و هند و پاکستان با توجه به نیروی کار ارزان در زمینه فروش فرش‌های دستباف و کپی طرح‌های ایرانی از ما سبقت گرفته اند؛ حالا افغانستان نیز در حال جلو زدن از ماست، که در مجموع و با توجه به همه این مسائل قیمت نهایی محصولات شان ارزان است.

حمایت‌های دولتی از قالی بافی در دیگر کشور‌ها
او در ادامه با اشاره به حمایت‌های دولتی دیگر کشور‌ها از قالی بافان، بیان کرد: همچنین در کشور‌های دیگر حمایت دولت‌ها پشتوانه قالی بافان است، در حالی که اینجا برای دریافت یک وام باید ده‌ها سند فراهم و مدت‌ها صبر کرد. بعلاوه در تحریم و اوج فشار‌های اقتصادی و کرونا نیز هیچ تسهیلات و کمکی به ما نشد.

دولت حمایت نمی‌کند، بانک‌ها تسهیلات نمی‌دهند، نمایشگاه‌ها گران است، مردم تمکن مالی ندارند، مواد اولیه فرش بافی نیز اکثرا از خارج وارد می‌شوند، کارخانه‌های ریسندگی و ابریشم به دلیل نوسان قیمت‌ها از فروش خودداری میکنند و صادرات هم عملا ناممکن، و به شدت دشوار است، حالا سوالی که مطرح می‌شود؛ این هنر-صنعت ملی چگونه ادامه حیات بدهد؟

مشکلات فرش بافی در خوزستان
فریده صالحی در خصوص دشواری‌های استان در زمینه فرش دستباف، می‌گوید: مشکلات خوزستان در زمینه قالی بافی کم نیستند، سال‌ها قبل نیز که به نمایشگاه‌ها می‌رفتم، فرش‌های دستباف دیگر استان ها، بسیار زیبا و با کیفیت بودند، اما فرش‌های خوزستان نه تنها رنگ و طرح جذابی نداشتند که به لحاظ کیفیت هم در درجه پایین تری قرار داشتند.

یکی از دلایل آن نبود یک بافنده زبردست در استان بوده و ایراد بافت وجود دارد، در گذشته چله کشی مطلوبی هم وجود نداشت، در زمینه رفوگری نیز افراد ماهر در خوزستان انگشت شمارند و دلیل آن هم نبود پرورش افراد ماهر و آموزش حرفه‌ای در زمینه هنر‌های ملی است، در حالی که باید به شکل گسترده تری به این هنر دید داشت، زیرا «کنج مالی» بالایی دارد و از هر بخش آن می‌توان درآمدزایی داشت؛ رنگرزی، ریسندگی، طراحی، بافت، مرمت و رفوگری که حتی فرش‌های کهنه و نخ نما را می‌توان دوباره احیا کرد و به فروش رساند.

این فرش باف خوزستانی معتقد است هر گره‌ای که بر قالی‌ها می‌زند برایش برکت دارد و یک اتفاق خوب در زندگی اش رقم میخورد، او حتی میگوید که هر خانواده باید یک دار قالی در خانه خود داشته باشد، زیرا بانوان می‌توانند به جای پرداختن به حرف‌های بی مورد و بیخود، وقت خود را به قالی بافی بگذرانند، تا آرامش را هم در تار پود این گره‌ها بیابند.

هرچه از خوبی‌های فرش دستباف بگوییم باز هم اندک است، موضوع اصلی، اما رفع موانع برای تولید، بیمه قالی بافتن و توسعه صادرات است. مسئولیت فرش دستباف در ابتدا بر عهده سازمان میراث فرهنگی بود، اما پس از مدتی مسئولیت آن را سازمان صمت در اختیار گرفت، به همین دلیل نیز به سراغ این سازمان رفتیم تا بپرسیم مشکلات بافندگان چیست.

جامعه منسجم فرش بافی در خوزستان نداریم
خانم جعفری، کارشناس فرش در اداره صنعت، معدن و تجارت خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه خوزستان، استان فرش خیزی نیست، گفت: یک جامعه منسجم فرش باف هم مانند آنچه در استان‌های آذربایجان یا خراسان وجود دارد که بتوانند مطرح شوند، هنوز ظهور نیافته و اخیرا نیز که درگیر تشکیل اتحادیه کشوری بودند، اما با توجه به وضعیت کرونا فعلا از دستور کار خارج شده است.

البته برای تشکیل اتحادیه وجود قالی بافان حرفه‌ای دارای پروانه کسب لازم است که در خوزستان تعداد آن‌ها اندک است.

او افزود: اگرچه در برخی نواحی مانند و مناطق مانند اندیمشک قالی بافان زیادی وجود دارد، اما اکثرا به صورت سنتی، در خانه خود دار قالی دارند و به بافندگی مشغول هستند؛ یکپارچه یا دارای کارگاه نیستند که به لحاظ آماری اصلا محسوب نمی‌شوند.

در سازمان صمت خوزستان اداره مستقل فرش بافی نیست
جعفری با اشاره به این نکته که فرش بافان «رقابت ناسالم» دارند، بیان کرد: آن‌ها در راستای سوق دادن فرش بافی استان به یک سوی واحد در حرکت نیستند، بلکه هر کدام قصد دارند سرآمد باشند و به همین دلیل گمان نمی‌کنم استان خوزستان بتواند با این وضعیت به لحاظ فرش بافی وضعیت بهتری پیدا کند.

کارشناس فرش اداره صنعت، معدن و تجارت خوزستان اظهار داشت: مسئله و مشکل دیگر در زمینه فرش بافی، نبود اداره واحدی به نام اداره فرش در خوزستان است. قسمت قالی بافی در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فقط یک کارشناس دارد (که من از اردیبهشت پارسال، مسئولیت را بدون هیچ زمینه‌ای بر عهده گرفتم) در حالی که دیگر استان ها، اداره مستقلی به نام اداره فرش در سازمان صمت آن‌ها دایر است.

این مقام مسئول ادامه داد: کمیته فرش خوزستان، در دی ماه پارسال با حضور رئیس ملی فرش استان و استاندار برگزار شد که تلاش داریم در سال آینده نیز این نشستی انجام شود و سعی می‌کنیم هر چند وقت یکبار این کمیته را برگزار نماییم.

 

وضعیت بیمه قالیبافان چطور است؟
خانم جعفری بیان داشت: برای فرش دستباف برند سازی هم نشده و حتی خریدار‌ها یا دلالان از خرید کالایی که افراد نام ایران یا خودشان را در گوشه‌ای از فرش گره بزنند، خود داری می‌کنند و تنها فرش بدون نام و نشان را می‌خرند تا سپس به نام و برند خودشان به فروش برسانند.

او در خصوص بیمه قالیبافان گفت: چند سال پیش و برای چند وقت بافندگان به راحتی می‌توانستند تحت پوشش بیمه قرار بگیرند، به همین علت نیز هر کسی یک چله کشی در منزل خود گذاشت و ادعا میکرد، بافنده فرش هست؛ اما تامین اجتماعی پس از مدتی بیمه بسیاری از این افراد و افرادی که واقعا فرش باف بودند را به دلایل خود از جمله بالا رفتن هزینه ها، قطع کرد.

او اذعان داشت: مدتی پیش مرکز ملی فرش یک تفاهم نامه با بیمه روستایی عشایری منعقد کرد، که افراد قالیباف بدون داشتن مدرک قالیبافی از فنی حرفه ای، اسامی خود را تحویل بدهند تا بیمه شوند، اما همچنان نیز مرکز ملی فرش می‌گوید که بودجه آن تامین نشده است.

راه حل برای توسعه هنر-صنعت فرش دستباف در خوزستان
فرش دستباف از بسیاری منظر‌ها می‌تواند جایگزین مناسب تری برای فرش‌های ماشینی باشد، این هنر زیبا علاوه بر درآمدزایی، در توسعه فرهنگ جامعه ایرانی در سراسر جهان هم نقش دارد و چه اتفاقی از این خوشایند‌تر که روزی در هر خانه ایرانی و حتی خارجی یک فرش نفیس و اصیل دستباف ایرانی آن را مزین کرده باشد.

راه اندازی اداره فرش در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان خوزستان مانند آنچه در سایر استان‌ها فعال است، به همراه چندین تن کارشناسان خبره و متخصص در زمینه فرش دستباف که بتوانند در این اداره مشغول باشند، کمک مهمی به انسجام قالی بافان در سراسر خوزستان میکند.

با یکپارچه شدن بافندگان خوزستانی در یک کارگاه، زمینه برای بازاریابی آن‌ها فراهم و خانواده‌ها به خصوص بانوان، در آمد خوبی از آن خواهند داشت، به شرط آنکه مسئولان سازمان صمت هر چه سریعتر در زمینه رفع مشکلات ذکر شده، عزم خودرا جزم نمایند.