اگر از جمله افرادی هستید که درصدد انتخاب فرش هستید اما در انتخاب طرح فرش خود مردد هستید و می ترسید، با یک انتخاب عجولانه بعدا پشیمان شوید، حتما این مقاله را مطالعه کنید.
مسلما طرح و نقشه به ویژه برای خانمها و افرادی که به فکر ست کردن فرش خود هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است. به دلیل تنوع زیاد نقشه در زمان خرید فرش، معمولا این کار یک پروسه زمان بر است.
چرخیدن در فروشگاه ها و نمایشگاه های فرش ماشینی و دستباف کاشان، وبگردی و جستجو برای یافتن فرشی با طرح مورد علاقه، همه و همه وقت و انرژی زیادی نیاز دارد. با توجه به تغییر سبک زندگی مردم و مشغله زیاد مسلما صرف زیاد وقت و انرژی برای چنین کاری، برای اکثر افراد یا غیر ممکن است یا هزینه های زیادی را در بر دارد.
در مقالات گوناگون دسته بندی های زیادی را برای انواع مدل فرش ایرانی بیان کرده اند. کاملترین این دسته بندی را می توانید وبسایت قالی کاشان، مطالعه کنید. اما در اینجا ما می خواهیم به صورت مختصر و مفید، به چند دسته بندی اصلی و کاربردی طرح فرش از نظر مصرف کنندگان و خریداران فرش اشاره کنیم. مسلما ممکن است، برخی از اصطلاحات و دسته بندی هایی که در میان عامه مردم و بازاریان و فروشندگان فرش رواج دارد، با آنچه در دانشگاه های هنر و رشته طراحی فرش بیان می شود، به صورت کامل همخوانی نداشته باشد. زیرا آنچه در محافل علمی بیان می شود، کاربردی علمی و تخصصی دارد اما آنچه توسط عامه مردم بیان و جستجو می شود کاربردی عملی دارد. به همین دلیل ممکن است بیان آن با زبانی ساده تر و روان تر باشد.
در این تقسیم بندی ما طرحهای فرش را بر اساس نامی که از گذشته تا کنون و به صورت نسل به نسل تا امروز رواج یافته است، بررسی می کنیم. نام این طرح و نقشه عموما بر اساس عناصر به کار رفته در زمینه و برای شناخت بهتر صورت گرفته است. هرچند ممکن است گاهی این نامگذاری مدل های فرش تناسبی با نقش زمینه آن نداشته باشد و صرفا برای تمایز از دیگر طرح ها صورت گرفته باشد. مسلما با توجه به اینکه این دسته بندی به ویژگی های ظاهری فرش یا قالی بیشتر تکیه دارد و عامه مردم از اصطلاحات تخصصی فرش اطلاعات چندانی ندارند، می توان گفت این بخش آشناترین و پرکاربردترین نامهای رایج در میان مردم را شامل می شود.
همان گونه که از نام این دسته پیداست، این تقسیم بندی بر اساس طرحها و نقشه های به کار رفته در زمین فرش صورت گرفته است. از آنجا که این طرح و نقشها خودشان دارای نامهای مختلفی هستند این دسته انواع گوناگونی دارد. طرح و نقشهایی که ساختار اصلی فرش را شکل می دهند چهار دسته اند:
• طرح طره دار سلسله ای.
• طرح لچک ترنج یا لچکی و ترنج‌دار.
• طرح بندی، سراسری، محرمات و سلسله‌ای.
• طرحهای طره دار که در نقش آن از بن نگاره‌های طره استفاده می شود. مانند طره‌دار پیوسته و طره‌دار ناپیوسته.
الف) طرح فرش افشان یا گلدار.
ب) طرح کف ساده.
الف) فرش ساده
ب) فرش گل برجسته
الف) فرش حاشیه دار.
ب) فرش بدون حاشیه.
آخرین دسته بندی بر اساس طرح های به کار رفته در زمینه، طرح محرابی است. عموما از این نقوش در فرش نماز مسجد، استفاده می شود.
تفاوت این دسته با دسته قبلی این است که در آنجا نامگذاری بر اساس عناصر به کار رفته در فرش بود اما در اینجا ما قصد داریم چند مورد از مشهورترین و پر طرفدارترین طرح هایی که دارای یک ساختار خاص بوده، و به همین دلیل به عنوان سر دسته گروهی از طرح های قرار گرفته اند، را به شما معرفی کنیم.
فرش طرح افشان یکی از پر طرفدارترین و مشهورترین طرح های فرش ماشینی و دستباف است. این فرش از سالهای دور تا کنون بر روی انواع دستگاه های فرش 500 شانه، فرش 700 شانه و همچنین انواع فرش 1000 و 1200 و 1500 شانه تولید شده و می شود. قیمت انواع این فرش بر اساس نوعشان متفاوت است. اما به عنوان مثال قیمت فرش 12 متری، 1200 شانه نسبت به یک تخته فرش 12 متری 700 شانه حدود 17 تا 25 درصد متفاوت است. اینکه میزان اختلاف قیمتی به صورت دقیق مشخص نمی شود به این دلیل است که هر یک از این فرش های ماشینی کاشان با کیفیت های مختلف می تواند تولید شوند.
فرش طرح افشان
فرش طرح خشتی که با نامهایی چون کتیبه و قابی نیز شهرت دارد یکی از سر گروه های طرح فرش است. این فرش در میان مردم شامل تمامی مدلهایی می شود که در زمینه آن از نقوش و قابهای مستطیل یا مربع شکل استفاده شده است. تولید انواع طرح خشتی نیز در فرش ماشینی و دستباف رایج است. در حال حاضر این طرح پر طرفدار نیز با تنوع زیاد طرح نقشه تولید می گردد. در فرش ماشینی این فرش با دستگاه های مختلف همچون فرش 500 شانه و طرح 700 شانه، فرش 700 شانه اصل، فرش 1000 شانه، فرش 1200 و 1500 تولید می شود.
فرش طرح خشتی
این طرح به عنوان شاخص و سر دسته طرح های لچک و ترنج شناخته می شود. تا حدی که در میان عامه مردم و بازاریان، دیده می شود که به جای استفاده از اصطلاح «طرح لچک ترنج» از نام طرح اصفهان یا طرح نایین استفاده می کنند. از اینجا می توان به راحتی دریافت که طرح اصفهان و نایین دارای لچک هایی در چهار گوشه و یک ترنج گرد در وسط فرش است.
فرش طرح اصفهان و نایین
فرش کاشان، از زمانهای دور شهرت جهانی داشته است. اما طرح کاشان که در میان مردم به این نام شناخته می شود، یک طرح لچک ترنج است. ترنج میانی این طرح به شکل چند ترنج تو در تو است. در حاشیه بوم فرش نیز از لچک هایی لایه لایه شبیه ترنج میانی و با همان رنگ زمینه استفاده می شود. در میان بازاریان گاهی این نقشه به نام طراح آن یعنی «طرح قطبی» نیز شهرت دارد.
فرش طرح فرش کاشان
شهرت و اعتبار فرش تبریز در سراسر جهان بر هیچکس پوشیده نیست. اما وقتی صحبت از طرح تبریز می شود، عموما منظور مردم فرش طرح سالاری است، که بافت آن در میان بافندگان فرش دستباف تبریز رواج زیادی دارد. تا حدی که این طرح همانند طرح قطبی کاشان، به عنوان سمبل فرش تبریز شناخته شده و منظور اکثر مردم از طرح تبریز، عموما نقشه سالاری است. در حالیکه همه ما می دانیم بافندگان زبردست و هنرمندان فرش دستباف تبریز، نقشه های متنوع و بی نظیری را تولید می کنند.