شرایط و نشانه‌های ظهور حضرت حجت (عج)

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ برای تحقق ظهور امام زمان (ع) شرایط و نشانه‌های متعددی بیان شده است که شرایط ارتباط به هم داشته و مکمل یکدیگرند؛ از این رو به زمینه‌ها و شرایط، سپس به نشانه‌ها و کیفیت ظهور حضرت اشاره می‌گردد:

الف) شرایط ظهور:

۱_ پارسایی: برای ایجاد جامعة سالم مبتنی بر ارزش‌ها و عدالت، پارسایی و خودسازی افراد جامعه ضروری است. حکومتی که بر اساس شایسته سالاری، معنویت گرایی و قابلیت‌ها شکل می‌گیرد، پدید آورندگان آن باید صالحان و پارسایان باشد. شاید بر همین اساس باشد که در برخی روایات تصریح شده است؛ هرگاه ۳۱۳ نفر آماده شوند و شرایط دیگر فراهم شود، حضرت امام زمان (عج) ظهور می‌کند. [۱]بی تردید یکی از شرایط این تعداد، پارسایی است. امام صادق (ع) فرمود: هر کس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد، باید چشم به راه باشد، و پارسایی پیش گیرد و کردار باورع داشته باشد. [۲]در برخی روایات تصریح شده است که امام زمان (ع) خود و دیگران را دعوت به تقوا نمود تا ظهور کند.

۲_ دین مداری و تکلیف گرایی: یکی از عوامل زمینه ساز ظهور امام زمان (ع) دین مداری و دین داری است. انسان باید در عصر غیبت بیشتر به دستور‌های الهی توجه نموده و از محرّمات پرهیز کند و مقید به انجام تکلیف خدایی باشد. در عصر غیبت انسان‌ها بیشتر در معرض آفات و آسیب‌ها قرار می‌گیرد و نیاز به پشتوانة قوی معنوی دارند.

بی تردید این پشتوانة قوی، تقویت باور‌های دینی و پاسداری از دین است. از سوی دیگر با انجام تکالیف الهی می‌توان به آسیب زدایی پرداخت. شاید بر همین اساس پیشوایان دین، مردم را به دینداری، و صحت اعمال و دعا و توسل به اهل بیت (ع) فرا خوانده اند. امام صادق (ع) می‌فرماید: برای صاحب الامر غیبتی طولانی است. در این دوران هر کسی باید تقوا پیشه سازد، و چنگ در دین زند. [۳]

۳_ آمادگی نظامی: یکی از عوامل مهم زمینه ساز ظهور امام زمان (ع) آمادگی نظامی است: در یک قیامت بزرگ، و یک انقلاب خونین و درگیری عظیم جهانی، لازم است منتظران آمادگی رزمی داشته باشند. مسلمانان همیشه باید نیروی سلحشوری داشته باشند تا در هنگام طلوع حق و درگیری‌های حق و باطل، به صف پیکارگران رکاب مهدی (ع) بپیوندند و حماسه آفرینند. [۴]مگر نه این است که امام زمان با ستمگران ودین ستیزان می‌جنگد؟ اگر چنین است، او نیاز به نیرو‌های مسلح آماده دارد. امام صادق (ع) فرمود: هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کنید، اگر چه یک نیزه باشد، چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد. [۵]

۴_ اصلاح جامعه: یکی از عوامل مهم تأثیر گذارد در ظهور امام زمان (ع) اصلاح جامعه است. در آموزه‌های دینی این نگرش که در عصر غیبت باید در برابر ناهنجاری‌ها و بی عدالتی‌ها بی اعتنا بود و حتی به ناهنجاری‌هایی دامن زد، پذیرفته شده نیست و این، تحریف مفهوم انتظار است. در اندیشة شیعی همگان وظیفه دارند که با بهره گیری از دو عنصر امر به معروف و نهی از منکر به اصلاح جامعه پراخته و در صدد ساخت جامعة سالم، مبتنی بر عدالت، شایستگی و ... باشند. در برخی روایات یکی از وظایف شیعیان در عصر غیبت انتظار فرج یاد شده است. پیامبر (ص) فرمود: افضل اعمال امتی انتظار الفرج مِن الله عزّوجلّ. [۶]انتضار فرج به معنای کناره گیری از صحنة سیاست و بی اعتنا بودن در برابر سرنوشت جامعه و تسلیم شدن در برابر ستم نیست، بلکه انتظار، قیام علیه نابرابری‌ها است. یکی از نویسندگان می‌نویسد:

نباید پنداشت که انتظار ظهور و چشم به راه مهدی موعود بودن، به گونه‌ای موجب از دست هشتن حرکت اصلاحی، و حماسه‌های دینی واجتماعی است. هرگز چنین نیست. انتظار دعوت به نپذیرفتن است، نه پذیرفتن، نپذیرفتن باطل، نپذیرفتن ستم، نپذیرفتن بردگی و ذلت. انتظار درفش بنیاد گر مقاومت است، در برابر هر ناحقی، و هر ستمی، هر ستم گری.

مجاهدات خستگی ناپذیر و قیام‌های خونین شیعه، در طول تاریخ، همواره گواه این است که در این مکتب، هیچ سازشی و هیچ سستی راه ندارد. شیعه، با حضور در حوزة انتظار، یعنی انتظار غلبة حق بر باطل، و غلبة داد بر بیداد، و غلبة تقوا بر گناه و غلبة آگاهی بر کور بینی. [۷]بی تردید یکی از علل عدم ظهور امام زمان (ع) عدم آمادگی و اصلاح جامعه است. مصلح کل جهان اصلاحات عمومی را می‌طلبد و عدم آمادگی پرده میان امام زمان و مردم است.

گفتم که روی خوبت، از من چرا نهان است

گفتــا تــو خـود حجـابی، ورنه رُخَـم عیـان است

گفتم که از تو پرسم، جانانشان کویت

گفتا نشان چه پرسی؟ آن کوی بی نشان است

۵_ رشد فرهنگی و موانع زدایی: رشد فرهنگی و موانع زدایی از عناصر مهم زمینه سازی ظهور امام زمان (ع) هستند. در برخی روایات به لزوم شناخت رهبری و اطاعت از آن سفارش شده است. [۸]از این رو شناخت امام زمان (ع) و ویژگی‌های حکومت امام یک ضرورت است. برخی در هنگام ظهور امام زمان (ع) با او مخالفت می‌کنند و تصور می‌کنند که امام زمان دین جدید آورده است. [۹]طبیعی است دگم اندیشی، و جمودگرایی با حکومت امام زمان همخوانی نداشته و موانع بزرگ ظهور هستند.

شاید بر اساس ضرورت بصیرت و رشد فرهنگی در عصر غیبت است که یکی از ویژگی‌های یاران امام زمان (ع) بصیرت و آگاهی بیان شده است. [۱۰]از سوی دیگر راحت طلبی و دل به دنیا بستن نیز مانع بزرگ ظهور به حساب می‌آید. در هنگام ظهور امام زمان (ع) راحت طلبان به دلیل این که حکومت عدالت گرای امام زمان (ع) را با منافع خویش در تضاد می‌بینند، با حضرت مخالفت می‌کنند. [۱۱]نکتة قابل دقت آن است که یکی از خصوصیات یاران امام زمان (ع) خدا محوری و ساده زیستی است. [۱۲]برخی از مردم ادعای پیروی امام زمان (ع) را دارند، ولی به دلیل دگم اندیشی و گذشته گرایی و راحت طلبی با امام زمان (ع) مخالفت می‌کنند. امام صادق (ع) فرمود: چه بسیار از کسانی که ادعای پیروی او را دارند، ولی پس از ظهور حضرت از او روی می‌گردانند. [۱۳]

ب- نشانه ها: 

نشانه‌های ظهور به حتمی و غیر حتمی تقسیم می‌شود که در این جا به برخی از علایم حتمی ظهور اشاره می‌شود:

۱- خروج سفیانی: یکی از علائم حتمی ظهور امام زمان (ع) خروج سفیانی ذکر شده است: پیش از قیام قائم (ع) مردی از نسل سفیان در منطقة شام خروج می‌کند و با تظاهر به دینداری، گروه زیادی از مسلمانان را می‌فریبد و به گِرد خود، می‌آورد و بخش گسترده‌ای از سرزمین‌های اسلام را به تصرف خویش در می‌آورد و بر مناطق پنجگانة شام، حمص، فلسطین، اردن قنسرین و منطقة عراق، سیطره می‌یابد. [۱۴]امام زین العابدین (ع) فرمود: ظهور حضرت قائم (ع) قطعی است؛ همان طور که خروج سفیانی قطعی است و در برابر هر قیام کننده‌ای یک سفیانی قیام می‌کند. [۱۵]

۲- ظهور دجال: یکی از نشانه‌های ظهور حضرت مهدی (ع) خروج دجال است. اگر چه در این که دجال و مشخصات آن چیست، دیدگاه‌ها اختلاف دارند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: قیامت، بر پا نمی‌شود، تا وقتی که مهدی (ع) از فرزندانم قیام کند و مهدی (ع) قیام نمی‌کند، تا وقتی که شصت دروغگو خروج کنند و هر کدام بگوید: من پیامبرم. [۱۶]دجال از ریشة دجل به معنای دروغگوی حیله گر است. در روایات، دجال‌ها و دروغگویان فراوان نام برده شده است. [۱۷]

۳- در آمدن پرچم‌های سیاه از خراسان: یکی از نشانه‌های ظهور امام زمان (ع) پدیدار شدن پرچم‌های سیاه از خراسان است. در روایات معصومان (ع) نیز از پدیدار شدن پرچم به عنوان یکی از نشانه‌های ظهورامام یاد شده است. امام باقر (ع) فرمود: بیرق‌های سیاهی از خراسان بیرون می‌آید و به جانب کوفه به حرکت در می‌آیند. پس، چون مهدی (ع) ظاهر شود، اینان وی را دعوت به بیعت می‌کنند. [۱۸]برخی احتمال داده اند که منظور از خروجِ پرچم‌های سیاه از خراسان، قیام ابومسلم خراسانی در سال ۱۴۰ هجری قمری است، ولی این احتمال درست نیست، زیرا قیام ابومسلم قبل از تولد امام زمان (ع) بوده است و از نظر سند نیز قابل اعتماد است. [۱۹]

۴- خسوف و کسوف: از نشانه‌های ظهورک کسوف در نیمة ماه رمضان و خسوف در آخر یا اوّل همان ماه است. کسوف در روز‌های نخست و روز‌های آخر ماه و خسوف در روز‌های میانی ماه، طبیعی و عادی است و در طول تاریخ بارها، رخ داده است، ولی خورشید و ماه گرفتگی در وسط ماه امر غیر عادی است و رؤیت آن امکان ندارد. [۲۰]امام باقر (ع) فرمود: دو نشانه، پیش از قیام مهدی (ع) پدید خواهد آمد که از زمان هبوط آدم (ع) در زمین بی سابقه است: گرفتن خورشید نیمة ماه رمضان و گرفتن ماه در آخر آن. [۲۱]

۵- فراگیر شدن جهان از ظلم و ستم: فراگیر شدن ظلم و جور، از نشانه‌های معروف ظهور امام زمان (ع) است. روایات متعدد این نشانه را بیان کرده، چنان که این حدیث معروف به سند‌های گوناگون بیان شده است: یملا الله به الارض قسطاث و عدلاً بعد ما ملئت ظلماً و جوراً؛ [۲۲]خداوند به وسیلة ظهور مهدی (ع) زمین را پر از عدل و داد می‌سازد. پس از آن که از ظلم و ستم پر شده باشد.

علامه مجلسی از امام صادق (ع) حدیثی آورده است که بیش از یک صد نوع گناه و انحراف اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی که در زمان غیبت دامنگیر جوامع اسلامی می‌شود، پیش گویی شده است. [۲۳]

۶- صیحة آسمانی: یکی از نشانه‌های ظهور، صیحة آسمانی بیان شده است که ظاهراً در هنگام ظهور امام زمان (ع) از آسمان شنیده می‌شود [۲۴]و همة مردم آن را می‌شنوند. در روایات تعبیرهای: ندا و صوت نیز به کار رفته است که شاید اشاره به صیحة آسمانی باشد و یا نشانه‌های جداگانه هستند. امام باقر (ع) فرمود: ندا کننده‌ای که از آسمان، نام قائم را ندا می‌کند. پس هر که در شرق و غرب است، آن را می‌شنود. از وحشت این صدا، خوابیده‌ها بیدار، ایستادگان و نشستگان بر دو پای خویش می‌ایستند.

بیان این نکته ضروری است که نشانه‌های ظهور امام زمان (ع) منحصر به علایم فوق الذکر نیست، بلکه نشانه‌های دیگر مانند خروج یمانی، [۲۵]قتل نفس زکیه، [۲۶]خروج أجوج و مأجوج، [۲۷]طلوع خورشید از مغرب، [۲۸]جنگ‌های خونین، [۲۹]و ... نیز بیان شده است.

در خصوص مکان ظهور امام زمان (عج) باید گفت: از بیشتر روایات استفاده می‌شود حضرت در مکه ظهور می‌کند. امام صادق (ع) فرمود: إنّ القائم منّا منصورٌ بالرعب، مؤید بالنصر فعند ذلک خروج قائمنا، فإذا خرج سند ظهره إلی الکعبه واجتمع ثلثمأه و ثلثه عشر. [۳۰]امام باقر (ع) فرمود: قائم با سیصد و سیزده مرد از یارانش در ذی طوی [۳۱]منتظر قیام است تا موقعی که به حجر الاسود تکیه زند و پرچم آویخته را به اهتزاز در آورد. [۳۲]

[۱]صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ص ۵۹۴- ۵۹۶.

[۲]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.

[۳]همان، ص ۱۳۵.

[۴]محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص ۳۵۰.

[۵]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۶.

[۶]صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۶۲۹.

[۷]محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص ۳۳۴ - ۳۳۵.

[۸]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۳۲ - ۱۳۴؛ مجلة حوزه، ویژه نامةامام زمان (ع)، شمارة ۷۰ - ۷۱، ص ۳۳۸.

[۹]مجلة حوزه، ویژه نامة امام زمان (ع)، ص ۳۱۳.

[۱۰]همان، ص ۳۰۰.

[۱۱]همان، ص ۳۰۹.

[۱۲]همان.

[۱۳]میزان الحکمه، ج ۱، ص ۲۹۲.

[۱۴]مجلة حوزه، ویژه نامة امام زمان، ص ۲۴۸؛ ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص ۲۲۱.

[۱۵]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۲.

[۱۶]ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۷۱، سنن داود، ج ۴، ص ۱۱۵.

[۱۷]مجلة حوزه، ویژة امام زمان (ع)، ص ۲۶۳.

[۱۸]شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۴۵۲؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۱۷.

[۱۹]مجله حوزه، ویژة امام زمان (ع)، ص ۲۶۹.

[۲۰]همان، ص ۲۷۰.

[۲۱]کتاب الغیبه، نعمانی، ص ۲۷۱.

[۲۲]کنزالعمال، ج ۱۴، ص ۲۶۴؛ ینابیع الموده، ص ۴۴۸.

[۲۳]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۶- ۲۶۰.

[۲۴]کتاب الغیبه، نعمانی، ص ۲۵۴.

[۲۵]تاریخ غیبت کبری، ص ۲۵۲؛ مجلة حوزه ویژه نامة امام زمان، ص ۲۵۴.

[۲۶]منتخب الاثر، ص ۴۵۹.

[۲۷]همان، ص ۴۶۱.

[۲۸]وافی، ج ۲، ص ۴۴۶.

[۲۹]بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۴۶.

[۳۰]صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص