به یغما بردن سفره‌های آب زیرزمینی دلگان
علی رغم دو دهه خشکسالی در سیستان و بلوچستان همه ساله افراد بومی و شهرستانی زیادی با کشت محصول پر آبخواه هندوانه در اراضی کشاورزی دلگان سفره‌های آب زیر زمینی این شهرستان را به یغما می‌برند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز سیستان و بلوچستان، شهرستان دلگان با داشتن شرایط اقلیمی مناسب و دارا بودن 28هزار هکتار اراضی زراعی و باغی یکی از مهم ترین قطب های کشاورزی و تولید محصولات جالیزی در استان و کشور به شمار می رود که در سال جاری بیش از 8هزار و 500هکتار آن به کشت محصولات جالیزی چون هندوانه و خربزه اختصاص یافته است.
بی توجهی سالیانه کشاورزان و بهره برداران نسبت به کاشت بی رویه و مازاد محصول پُرآبخواه هندوانه و خربزه مِلُون، طالبی و گَرمَک بعلت سوددهی آن، عدم نقدینگی و توانایی مالی بیشتر کشاورزان منطقه در کشت اراضی و عدم ریسک پذیری آنان در جایگزینی کشت های جدید و تغییر الگوی کشت، پایین بودن سطح آگاهی کشاورزان و مالکین اراضی در ارتباط با اهمیت و ارزش آب استحصال شده در منطقه، سفره های آب زیر زمینی را به شدت کاهش داده و وضعیت سفره های آب زیر زمینی شهرستان را به مرز بحران نزدیک تر کرده است.
به نام کشاورزان دلگانی و به کام سودجویان شهرستانی
قوام بامری یکی از کشاورزان و مدیران سابق جهاد کشاورزی بخش جلگه چاه هاشم دلگان می گوید:شرایط اقلیمی مناسب، حاصلخیزی اراضی کشاورزی بخش جلگه چاه هاشم و وجود آبهای زیرزمینی فراوان در این بخش از یک سو و نداشتن پروانه چاه و عدم توان دریافت تسهیلات و عدم توان حفر چاه توسط کشاورزان و افراد بومی موجب شده افرادی منفعت طلب از استان های مرکزی کشور در فصل کاشت محصولات جالیزی به بخش جلگه چاه هاشم ورود و اراضی کشاورزی شهرستان را به مبلغ اندک اجاره و با حفر چاه غیرمجاز با همکاری افراد بومی اقدام به کاشت محصولاتی چون هندوانه و طالبی می کنند که علاوه بر سودهای سرشار سفره های آب زیرزمینی شهرستان را به تاراج می برند.
بامری همچنین می گوید:پایین بودن قیمت خرید تضمینی گندم از یک سو و میانگین عملکرد 4تُنی گندم در هر هکتار و عملکرد 40تُن هندوانه در هر هکتار از سوی دیگر از نظر ارزش ریالی۸ با هم قابل قیاس نیست و هر مالک زمینی را وسوسه می کند تا زمین اش را به کشت هندوانه اختصاص دهد و یا آنرا اجاره دهد.
بامری یکی دیگر از کشاورزان بخش جلگه چاه هاشم می گوید: از 10سال پیش موتور پمپ کشاورزی خویش را به افرادی که از استان اصفهان برای کشت هندوانه به اینجا آمده بودند اجاره داده ام و در قبال آن مبلغ ناچیزی از این شخص دریافت کردم که وی هر ساله موتور پمپ را هندوانه می کاشت و 24ساعته روشن بود.
وی با اشاره به این که هندوانه برای رشد و به عمل آمدن نیاز به آب زیادی دارد افزود: این افراد با کاشت هندوانه سود زیادی نصیبشان شد به طوری که سال بعد چندین موتور پمپ را در بخش جلگه چاه هاشم دلگان اجاره کردند و مردم منطقه نیز با الگو گیری از آنها به جای کشت محصولاتی چون گندم، حنا و چای ترش که نیاز کمی به آب دارد اقدام به کشت هندوانه کردند تا سود بیشتری عایدشان شود.
بامری می گوید: البته ناگفته نماند در برخی مواقع کشاورزان حتی از کاشت هندوانه متضرر می شوند، به مانند سال96 که حتی کامیون برای جابجایی محصول به بازار های مصرف پیدا نمی شد، بیش از چند هزار تن هندوانه در اراضی رها شده و در نهایت غذای دام ها شدند و از بین رفتند.
تغییر الگوی کشت و استفاده از سیستم های نوین آبیاری بهترین راهکار استفاده بهینه از منابع آب
مدیر جهاد کشاورزی دلگان با توجه به پر آبخواه بودن هندوانه می گوید: علی رغم هشدارهایی که در سالیان اخیر در جلسات توجیهی و تغییر الگوی کشت بخاطر بحران کم آبی به جالیزکاران دلگانی داده شده، اما متاسفانه در سال جاری بیش از 8هزار و 500هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان به کشت هندوانه و خربزه و طالبی اختصاص یافته که 7هزار هکتار آن هندوانه و هزار و 500هکتار آن خربزه مِلُون، طالبی و گرمک است.
شهناز رفعت پور با توجه به این که بیشترین سطح زیر کشت محصولات جالیزی در بخش جلگه چاه هاشم کشت می شود افزود: عملکرد برداشت هندوانه در شهرستان به طور متوسط در هر هکتار 40تُن است و پیش بینی می شود در پایان فصل بیش از 300هزار تُن هندوانه در شهرستان برداشت شود.
رفعت پور افزود: استقبال سالیانه از صادرات محصول هندوانه و صدور آن به کشورهای همسایه ترکیه، عراق و کشورهای حوزه خلیج فارس موجب شده سطح زیر کشت هندوانه در شهرستان دلگان نسبت به مدت مشابه سال قبل هزار هکتار افرایش یابد.
وی تصریح کرد:
در راستای مدیریت صحیح بهره وری آب اقدامات بسیار خوبی در شهرستان صورت گرفته و از 28هزار هکتار اراضی کشاورزی آن تا کنون 14هزار و 400هکتار به سیستم آبیاری نوین تجهیز شده که فقط در سال جاری 1400هکتار سیستم آبیاری نوین در شهرستان اجرا شده که 700هکتار آن آماده بهره برداریست که اگر آورده سهم کشاورز در اجرای این طرح کاهش یابد این مهم به سرعت در شهرستان افزایش خواهد یافت.
مدیر جهاد کشاورزی دلگان گفت: سال جاری در راستای تغییر الگوی کشت و ترغیب کشاورزان نسبت به کشت محصولات با ارزش و استراتژیک 100هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان به کشت پنبه اختصاص یافته و سطح زیر کشت کلزا نیز نسبت به سال قبل 350هکتار افزایش داشته و کشت کینوا نیز در شهرستان صورت پذیرفته است.
شهناز رفعت پور افزود: علاوه بر آن نیز به منظور رویگردانی کشاورزان از کشت هندوانه و کشت محصول با ارزشی چون کلزا، کشاورزی قراردادی نیز برای نخستین بار با کمک آستان قدس رضوی و دولت در شهرستان اجرا شده که در این روش هزینه کاشت را آستان قدس رضوی پرداخت و تا زمان برداشت محصول بر آن نظارت کرده و هزینه کاشت را در هنگام برداشت محصول کم و محصول را نیز به صورت تضمینی از کشاورز خریداری می کند.
رفعت پور افزود: تغییر الگوی کشت و کشت محصولات استراتژیک با نیاز آبی کم که از سوی دولت به صورت تضمینی خریداری می شوند و استفاده از سیستم های نوین آبیاری بهترین راهکار استفاده بهینه از منابع آب سفره های زیرزمینی و کاهش محصولاتی چون هندوانه است.
تولید هر کیلو هندوانه نیازمند 400لیتر آب
مسئول تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی دلگان می گوید: شهرستان دلگان فاقد رودخانه دائمی است و در گذشته دریاچه جازموریان منبع اصلی تامین کننده سفره های آب زیرزمینی این شهرستان بوده و با توجه به خشک شدن این تالاب و عدم ریزش های جوی و خشکسالی خطر بی آبی و کم آبی این شهرستان را در آینده به شکل جدی تهدید خواهد کرد.
حبیب الله طوقی می گوید: شهرستان دلگان دارای 295رشته قنات، چشمه، کاریز و تعداد 2هزار و 246حلقه چاه نیمه عمیق است که بیش از 135حلقه آن را چاه غیرمجاز تشکیل می دهد که با توجه به این که در حال حاضر اغلب آب مورد نیاز شهرستان از آب سفره های زیرزمینی تامین می شود این عامل افت سطح آب سفره های زیرزمینی را به همراه خواهد داشت.
طوقی با اشاره به این که هر موتور پمپ در ثانیه 15تا20 لیتر آب از سفره های زیرزمینی استحصال می کند افزود: به طور میانگین اگر این 2هزار و 246حلقه چاه در 24ساعت فعال باشند بیش از 3میلیون و 395هزار و 952مترمکعب آب از سفره های آب زیرزمینی دلگان اسخراج می شود که حجم بسیار بالایی است.
طوقی با اشاره به این که تولید هر کیلوگرم هندوانه حداقل نیازمند 400لیتر آب است افزود: برای تولید یک هندوانه 10کیلویی که به دست مشتری برسد 4هزار لیتر آب مصرف می شود که این میزان مصرف آب برای این محصول کم ارزش بسیار زیاد و تهدیدی جدی برای ادامه حیات، کشاورزی، مردم و محیط زیست شهرستان به شمار می رود.
وی با اشاره به این که لاستیک مورد استفاده در کشت محصولات جالیزی در بلند مدت مسمومیت خاک را به همراه خواهد داشت، گفت: کاشت محصولات با ارزشی چون کنجد، گندم و کلزا که حاصلخیز شدن خاک و رعایت تناوب زراعی را به همراه دارد را به هندوانه کاران و بهره برداران این محصول در دلگان توصیه کرد.
مسئول تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی تصریح کرد: برداشت بی رویه آب سفره های زیرزمینی شهرستان علاوه بر احتمال وقوع فروچاله ها در آینده هجوم آب شور کفه ی مجاور و افت سطح آب منطقه را نیز به همراه خواهد داشت که ضروریست بیش از گذشته منابع آب موجود شهرستان مدیریت و کنترل شود.
حبیب الله طوقی افزود: 34هزار نفر بهره بردار و کشاورز در 8هزار و 500هکتارسطح زیر کشت محصولات جالیزی فعالیت می کنند.
محدود کردن کشت هندوانه نیازمند برنامه ریزی کلان وزارت جهاد کشاورزی
فرماندار شهرستان دلگان می‌گوید: در دو سال اخیر اقدامات ترویجی مطلوبی در راستای تغییر الگوی کشت و مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی در سطح شهرستان دلگان انجام و اجرای سیستم های آبیاری نوین نیز از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده به گونه ای که 50درصد از 28هزار هکتار اراضی کشاورزی شهرستان تحت پوشش آبیاری نوین قرار گرفته که این رقم در سطح کشوری 25درصد است.
مجتبی شجاعی افزود: اجرای سیستم آبیاری نوین در دو سال اخیر باعث صرفه جویی 3هزار مترمکعبی آب در هر هکتار شده است.
شجاعی تصریح کرد: علی رغم استقبال خوب کشاورزان در تجهیز اراضی کشاورزی به سیستم‌های آبیاری نوین و همچنین مسلوب المنفعه کردن چاه های غیرمجاز در سال97، 98و99 و آگاه سازی نسبت عدم اجاره اراضی
کشاورزی به افراد غیرمتخصص، متاسفانه برخی افراد با اجاره دادن اراضی کشاورزی با نرخ پایین به کشاورزان دیگر استانها باعث کشت هندوانه و رونق و تجارت در ظاهر پرسود اما در لایه های پنهانی پر از آسیب و ضرر می شوند.
فرماندار شهرستان دلگان گفت: خشکسالی های دو دهه اخیر سطح سفره های آب زیرزمینی شهرستان را تحت تاثیر قرار داده و از سوی دیگر نیز ایجاد سدهای بی رویه در استان کرمان بر روی جازموریان نیز آن را تشدید و بر تبعات و مخاطرات آن افزوده است.
مجتبی شجاعی افزود: در شرایط کنونی منابع آبی که سرمایه ما باشد نداریم، نه بارندگی صورت گرفته و نه حق آبه ای برای ما رها شده، لازم است که خود کشاورزان عزم و اراده نموده و توصیه های جهاد کشاورزی را جدی بگیرند.
شجاعی با تاکید بر کشت محصولات استراتژیک چون گندم و کلزا گفت: کشت گندم و کلزا علیرغم به صرفه بودن و خرید تضمینی آن خدمت به کشور است چرا که هم نیاز کشور را برطرف و هم نان مردم را تولید می کند اما هندوانه به این شکل نیست و در مجموع کشت پُرضرری است.
وی همچنین افزود: محدود کردن کشت هندوانه نیازمند برنامه ریزی کلان وزارت جهاد کشاورزی است و باید برنامه جدی تری را در این زمینه ارائه و خدمات به کاشت هندوانه را محدود و وزارت نیرو نیز نسبت به مسلوب المنفع کردن چاه های کشاورزی در پهنه جنوبی کشور اقدام عاجلی کند.
اگر چه اصلاح روش‌های آبیاری کاشت گیاهان کم آب خواه و به طور کلی اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی به دلیل مصرف بالای آب شهرستان از اقداماتی است که نقش مهمی در مدیریت بحران منابع آب زیرزمینی خواهد داشت، اما با توجه به خشکسالی های دو دهه اخیر و کم آبی شدید بعلت کشت محصولات جالیزی چون هندوانه در جنوب سیستان و بلوچستان چرا از کاشت محصول پر آبخواهی چون هندوانه به شکل جدی تری در دلگان جلوگیری نمی شود؟
چرا مسئولان ارشد وزارت جهاد کشاورزی از کاشت چنین محصول پر آبخواهی که در آینده موجب فاجعه زیست محیطی می شود عکس العمل جدی از خود نشان نداده اند؟
آیا زمان آن نرسیده که دستگاههای مربوطه و امور آب استان با بحث و بررسی جدی این موضوع، چشم انداز مناسب آبی در این راستا تهیه کنند؟