صاحبان دسته چک از سال 1400 می بایست برای وصول و پرداخت چک به موارد ذیل دقت کنند.
تمام صادرکنندگان، انتقال‌دهندگان و ذی‌نفعان چک، ملزم به رعایت موارد زیر هستند:
کاربر باید امکان دسترسی به ابزار یادشده را از بانک خود درخواست کند و از طریق این ابزار فرایندهای ثبت صدور، تایید دریافت و انتقال چک در سامانه صیاد را انجام دهد. لازم به ذکر است، ثبت صدور چک تنها از طریق اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک بانک صادرکننده دسته‌چک امکان‌پذیر است؛ این در حالی است که سایر فرایندها از قبیل تایید دریافت و یا انتقال چک هر یک از بانک‌ها توسط این ابزار میسر است و به یکسان بودن بانک کاربر با بانک صادرکننده چک نیازی نیست.
۲. برنامکهای موبایلی حوزه پرداخت
با توجه به در دسترس‌بودن برنامکهای حوزه پرداخت، خدمات پرکاربرد از قبیل امکان ثبت صدور چک (متعلق به هر یک از بانک‌ها)، تایید دریافت چک (چکی که کاربر به‌عنوان ذی‌نفع قصد دریافت آن را دارد و نیاز است تا پیش از دریافت فیزیک چک، مندرجات آن را استعلام کرده و با فیزیک چک تطبیق دهد) و همچنین انتقال چک، توسط برنامکهای یادشده ارائه می‌شوند. لازم به ذکر است، نیازی به انجام اقدامی از جانب بانک، برای دسترسی به این برنامک‌ها وجود ندارد و کاربران می‌توانند به‌راحتی آن‌ها را دانلود و استفاده کنند. همچنین برنامکهای حوزه پرداخت تنها امکان ارائه خدمت به مشتریان حقیقی و حساب‌های انفرادی را دارند.
مراجعه به سامانه صیاد از طریق برنامکهای موبایلی حوزه پرداخت برای ثبت صدور، تایید دریافت یا انتقال چک صرفا باید از طریق تلفن همراهی که سیم‌کارت آن متعلق به کاربر است، انجام شود.
(مجموعه برنامکهای قابل‌استفاده در این حوزه از طریق وب‌سایت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) به نشانی www.shaparak.ir قابل دریافت و نصب است.)
۳. مراجعه به شعب بانک‌های عامل
تمام شعب شبکه بانکی قابلیت ارائه خدمات سامانه صیاد را دارند و می‌توانند برای آن دسته از مشتریانی که امکان دسترسی به ابزار غیرحضوری را ندارند، اقدام‌های لازم را از جانب آنان انجام دهند. گفتنی است، شخص صادرکننده برای ثبت چک، تنها می‌تواند به بانک صادرکننده دسته‌چک خود مراجعه کند. در زمان تایید دریافت چک نیز شخص تایید‌کننده (ذی‌نفع) باید به بانک خود (بانکی که در آن حساب فعال دارد) مراجعه کند تا فرایند تایید از سوی او و توسط بانک انجام شود.
۴. سایر ابزار
سایر ابزار مورداستفاده برای ارائه خدمات چک به مشتریان شامل مواردی مانند تلفن‌بانک، ابزار پیامکی، کدهای دستوری و ... است که توسط شبکه بانکی اطلاع‌رسانی خواهند شد.
پس از ثبت مندرجات چک در آن، صادرکننده باید به یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد مراجعه کرده و اطلاعات چک و مشخصات هویتی ذی‌نفع/ذی‌نفعان را وارد کند. گفتنی است این مرحله به‌عنوان ثبت اولیه چک تلقی شده و ثبت نهایی آن در سامانه صیاد مستلزم تایید دریافت چک توسط ذی‌نفع است.
خلاصه اقدام‌های یادشده به شرح زیر است:
با توجه به این‌که ثبت نهایی چک منوط به استعلام و تطبیق مندرجات برگ چک با اطلاعات ثبت‌شده در سامانه صیاد است، گیرنده چک با در دست داشتن آن باید اقدام‌های زیر را انجام دهد:
- احراز هویت در اینترنت‌بانک و برنامک موبایلی بانک، پس از دریافت نام کاربری و رمز عبور انجام می‌شود.
- احراز هویت در برنامکهای موبایلی حوزه پرداخت، یکی از مراحل استعلام و تایید دریافت چک است و از طریق ورود اطلاعات يکي از کارت‌هاي بانکي متعلق به ذی‌نفع انجام می‌شود.
- احراز هویت در شعب بانک‌های عامل طبق روال موجود انجام می‌شود.
در قانون جدید چک پشت‌نویسی با درج اطلاعات مربوطه در سامانه صیاد جایگزین شده است؛ بر این اساس، مراحل زیر باید توسط انتقال‌دهنده چک انجام شود:
- احراز هویت در اینترنت‌بانک و برنامک موبایلی بانک، پس از دریافت نام کاربری و رمز عبور انجام می‌شود.
- احراز هویت در برنامکهای موبایلی حوزه پرداخت، یکی از مراحل انتقال چک است و از طریق ورود اطلاعات يکي از کارت‌هاي بانکي متعلق به ذی‌نفع انجام می‌شود.
- احراز هویت در شعب بانک‌های عامل طبق روال موجود انجام می‌شود.
استعلام گیرنده می‌تواند از طریق مراجعه به پایگاه اطلاع‌رسانی این بانک به نشانی www.cbi.ir و با رجوع به صفحه استعلام وضعیت اعتباری چک صیادی، از طریق ارسال شناسه استعلام 16 رقمی مندرج در چک‌های صیادی، نسبت به وضعیت اعتباری کلی صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی رفع سوءاثر نشده نزد شبکه بانکی مطلع شود. لازم به ذکر است، این اطلاعات در قالب دسته‌بندی‌هایی که شرح جزئیات آن‌ها در تارنمای این بانک موجود است، ارائه می‌شود.
سامانه پیامکی ۷۰۱۷۰۱ امکان استعلام وضعیت اعتباری کلی شخص صادرکننده چک، از نظر تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی رفع سوءاثر نشده، نزد شبکه بانکی را فراهم می‌سازد.
- بارکد پشت برگ چک
صادرکننده چک، می‌تواند با استفاده از شناسه صیادی برگ چک، وضعیت و مندرجات چک ثبت‌شده در سامانه را (پیش از تایید ذی‌نفع) مشاهده کند.
ذی‌نفع یا دارنده چک می‌تواند با شناسه صیادی و شماره ملی خود وضعیت و مندرجات چک ثبت‌شده در سامانه صیاد را مشاهده کند.
مالک نهایی چک (آخرین ذی‌نفع) در تاریخ سررسید آن، می‌تواند با مراجعه به شعبه هر کدام از بانک‌های کشور، مبلغ چک را وصول کند. به این ترتیب بانک موظف خواهد بود پس از انجام استعلام‌های لازم از سامانه صیاد، نسبت به مالکیت شخص ذی‌نفع (شخصی که وجه چک به حساب او واریز خواهد شد) اطمینان حاصل کرده و اقدام‌های لازم را انجام دهد. در صورت کسری حساب صادرکننده (شخصی که چک در ابتدا متعلق به او بوده است) می‌تواند مبلغ موجود در آن حساب را طلب کرده و همچنین خواهان پرداخت مبلغ کسری چک از محل مبالغ موجود در ساير حساب‌هاي انفرادي ريالي صاحب حساب در همان بانک (به ترتیب اعلامی توسط بانک مرکزی) شود.
همچنین مطابق قانون جدید چک تمام حساب‌هاي صادرکننده چک در تمام بانک‌ها و موسسات اعتباري به میزان مبلغ کسری چک پس از گذشت 24 ساعت از ثبت غيرقابل پرداخت بودن (ثبت برگشت چک) به ترتيب اعلامي از سوي بانک مرکزي مسدود خواهد شد.
بانک در موارد زیر، مجاز به پرداخت وجه چک نیست و بر اساس درخواست دارنده چک، موظف است غیرقابل پرداخت بودن چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کرده و با دریافت کد رهگیری، گواهینامه عدم پرداخت را مطابق شرایط و تشریفات مقرر در قانون صادر کند.
لازم به تاکید است در صورت تحقق موارد یادشده، بانک مکلف است به درخواست دارنده چک، فورا غیرقابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کند و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه عدم پرداخت، علت یا علل آن را صریحا قید و با امضاء و مهر به متقاضی (دارنده چک) تسلیم کند.
در گواهینامه عدم پرداخت باید هویت و نشانی کامل صادرکننده و دارنده چک، کد رهگیری دریافت شده از سامانه یکپارچه بانک مرکزی، مهر بانک و شخص حقوقی و وضعیت مطابقت یا عدم تطبیق امضای چک و نمونه امضای موجود در بانک درج شده باشد؛ در غیر این صورت در مراجع قضایی و ثبتی به آن ترتیب اثر داده نمی‌شود.
دارنده چک برگشتی می‌تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قوه قضاییه مراجعه و صدور اجراییه از دادگاه صالح را درخواست کند. دادگاه با بررسی متن چک و احراز سه شرط آمده در ماده (23) قانون صدور چک (1- وصول وجه آن منوط به تحقق شرطي نشده باشد؛ 2- در متن چك قيد نشده باشد كه چك بابت تضمين انجام معامله يا تعهدي است و 3-گواهي عدم پرداخت به دلیل موضوع ماده 14 صادر نشده باشد. به این معنا که صادرکننده یا ذی‌نفع چک اعلام نکرده باشند که چک مفقود، سرقت یا جعل‌شده است یا این‌که از طریق کلاهبرداری، خیانت‌درامانت یا جرائم دیگر به دست نیامده باشد) اجراییه را صادر می‌کند.
از تاریخ ابلاغ اجراییه، ۱۰ روز به صادرکننده چک برگشتی مهلت داده می‌شود که مطالبات خود را پرداخت کند یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن تعیین کرده یا مالی را معرفی کند، در غیر این صورت، حسب درخواست دارنده چک، مطابق قانون «نحوه اجرای محکومیت‌های مالی» اقدام خواهد شد.
طبق قانون جدید چک، در هر یک از موارد زیر، بانک مکلف است مراتب را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی اعلام کند تا فورا و به‌صورت برخط از چک رفع سوءاثر شود:
الف – واریز کسری مبلغ چک به حساب‌جاری نزد بانک محال‌علیه و ارائه درخواست مسدودی که در این صورت بانک مکلف است ضمن مسدود کردن مبلغ یادشده تا زمان مراجعه دارنده چک و حداکثر به مدت یک سال، ظرف مدت سه روز واریز مبلغ را به شیوه‌ای اطمینان‌بخش و قابل استناد به اطلاع دارنده چک برساند.
ب – ارائه لاشه چک به بانک
ج – ارائه رضایت‌نامه رسمی (تنظیم‌شده در دفاتر اسناد رسمی از دارنده چک یا نامه رسمی از شخص حقوقی دولتی یا عمومی غیردولتی دارنده چک) به بانک
د – ارائه نامه رسمی از مرجع قضایی یا ثبتی ذی‌صلاح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی در خصوص چک به بانک
ه – ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب در خصوص چک به بانک
و– سپری شدن مدت سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت مشروط به این‌که در خصوص چک موردنظر دعوای حقوقی یا کیفری در دادگاه‌ها و مراجع قضایی طرح نشده باشد.
در قانون جدید چک، بعد از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به‌صورت برخط به تمام بانک‌ها و موسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. پس از گذشت 24 ساعت، تمام بانک‌ها و موسسات اعتباری حسب مورد مکلف‌اند تا زمانی که از چک برگشتی رفع سوءاثر نشده است، محدودیت‌های زیر را نسبت به صاحب حساب و امضاکننده چک برگشتی اعمال کنند:
الف- عدم امکان افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت‌بانکی جدید؛ حتی صدور المثنی/ تمدید تاریخ اعتبار کارت/ کارت اعتباری و تسهیلات خرد
ب- مسدود شدن وجوه تمام حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک‌ها یا موسسات اعتباری موجود است به میزان کسری مبلغ چک و به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی
ج- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی
د- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
اعطای دسته‌چک به مشتریان زیر ممنوع است:
- اشخاص ورشکسته
- اشخاص معسر از پرداخت محکوم‌به
- کسانی که چک برگشتی رفع سوءاثر نشده دارند.
- وکیل/نماینده صادرکننده (امضاکننده) چک برگشتی (رفع سوءاثر نشده) از طرف اشخاص صاحب حساب در چارچوب قانون
- اشخاصی که بنا به رأی قطعی مراجع قضایی حسب مفاد قوانین مربوط از جمله موارد مقرر در قانون، به محرومیت از داشتن دسته‌چک محکوم شده‌اند.
- اشخاصی که حساب‌جاری آن‌ها به دلایل قانونی یا حسب تصمیم مرجع قضایی مسدود شده و برداشت از آن ممنوع است؛ به‌استثنای مواردی که تنها بخشی از موجودی حساب‌جاری مشتری مسدود شده و برداشت مابقی موجودی امکان‌پذیر است.
- اشخاص ورشکسته، معسر از پرداخت محکوم‌به یا دارای چک برگشتی رفع سوءاثر نشده که به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب اعم از شخص حقیقی یا حقوقی اقدام به اخذ دسته‌چک می‌کنند.
- شخصی که کمتر از هشتاد درصد مجموع تعداد برگ‌های آخرین دسته‌چک اعطایی به او، به بانک ارائه یا تعیین تکلیف شده باشد.
- مشتریانی که از پذیرش الحاقیه جدید به قرارداد افتتاح حساب‌جاری استنکاف کنند.