کلنگ جویندگان گنج بر تن آثار باستانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ " گنج و نقشه آن" آدم را یاد کارتون های دهه شصت می‌اندازد ؛ کارتون هایی که در آن ، دزدان دریایی در پی نقشه گنج ، راهیِ جزیره های ناشناخته و دور می شدند و آخرش هم یا دست خالی برمی گشتند و یا با صندوقچه های پر از جواهر رو به رو می شدند و سر تقسیم آن به جان هم می افتادند.

البته این نقشه های گنج در دنیای واقعی هم بازار گرمی خود را دارد و دست برخی ها افتاده و هر از چندگاهی ، بیل، کلنگ و ابزار حفاری را به جان تپه ها و محوطه‌های باستانی کشور از جمله اینجا در گیلان می اندازد ؛ استانی که براساس اعلام میراث فرهنگی بیش از هزار و 500 محوطه باستانی شناسایی شده و رتبه چهارم را در ثبت آثار باستانی دارد.

همین 6 روز پیش بود که پلیس، از شناسایی و دستگیری ۹عضو گروه حفاران غیرمجاز در لوشان خبر داد ؛ کسانی که هنگام حفاری در مناطق کوهستانی لوشان، دستگیر شدند و آن طور که پلیس اعلام کرده : این حفاران غیرمجاز، تونلی به طول ۲۵ متر و عرض ۲ متر در دامنه کوه حفر کرده بودند.

حفاری های غیرمجاز اما برخی ها را به جای رسیدن به "گنج"، به کام "مرگ" می کشاند. 

4 روز پیش، یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان از مرگ یک حفار غیرمجاز۴۲ ساله هنگام حفاری در یکی از گورستان های باستانی بخش دیلمان سیاهکل خبر داد. 

آبان ماه ، یک حفار غیرمجاز دیگر در یکی از روستاهای رضوانشهر ، هنگام حفاری برای پیدا کردن عتیقه ، قربانی پیدا کردن گنج شد و جان خود را از دست داد.

اردیبهشت امسال هم خبر مرگ یک حفار غیرمجاز در رودبار بر اثر رانش صخره و ماندن وی در زیر صخره منتشر شد ؛ حادثه ای که در آن یک حفار دیگر هم از ناحیه 2 دست دچار شکستگی شدید شد.

هر از چند گاهی خبری از دستگیری حفاران غیرمجاز کشف و توقیف ابزار حفاری منتشر می شود .

آمارهای یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان نشان می دهد ؛ از ابتدای امسال تاکنون271 حفارغیر مجاز و دلال عتیقه، در فرآیند نظارت های مشترک یگان حفاظت میراث اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان، سپاه و نیروی انتظامی، دستگیر و به مقام قضایی تحویل داده شدند.

آنطور که از این آمارها بر می آید آمار حفاران غیر مجاز دستگیر شده نسبت به مدت مشابه پارسال 35 درصد افزایش یافته است ؛ پارسال 200 حفار غیرمجاز در گیلان دستگیر شده بودند. 

البته باید به این آمار ، تعداد حفاران غیرمجازی که کلنگ شان به سنگ خورده و گودال های خالی را دست خالی ،رها کرده اند هم اضافه کرد.

کارشناسان معتقدند ؛ این افزایش آمار از یک طرف این مفاهیم را به ذهن متبادر می کند که همکاری مردم در گزارش تخلفات بیشتر، حلقه نظارت بر محوطه های باستانی تنگ تر و در پی آن آمار دستگیری ها بیشتر شده است و از طرفی شاید نشان از افزایش اقبال برخی ها به "یک شبه پولدار شدن " و یافتن "گنج "به علت مشکلات اقتصادی باشد.

البته این کارشناسان، گریزی هم به تاثیر فضای مجازی در اشاعه فرهنگ گنج یابی دارند و می گویند ؛ گنج، گنج یابی، آموزش علائم و تفسیر نشانه‌های نقشه گنج، کلیدواژه‌هایی است که این روزها بین اهالی فضای مجازی بیشتر از قبل می‌چرخد و برخی را به یافتن گنج ترغیب می کند.

البته چندی پیش رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتای ناجا در مصاحبه با برخی خبرگزاری ها با بیان اینکه تبلیغ، خرید و فروش ابزار حفاری از جمله فلزیاب ، در فضای مجازی بدون اخذ مجوز سازمان میراث ‌فرهنگی ممنوع است گفت : پلیس فتا به طور مداوم فضای مجازی را رصد می کند و تاکنون به برخی از سایت‌ها و کانال‌های رسمی کشور ، تذکراتی در خصوص تبلیغ بدون اخذ مجوز این ابزار داده شده است.

در هر حال، به نظر می رسد این روزها "رویای دستیابی به گنج" کمی بیشتر از گذشته در ذهن ها نشسته ، در زبان ها می چرخد و خبرساز تر از قبل شده است.

به یکی از شهرستان های غرب گیلان، منطقه ای که چند باری، دستبند قانون به دست حفاران غیر مجاز زده شده است، می روم .

منطقه ای که گفته می شود ؛ چشم برخی از جویندگان گنج به آن است و از گوشه و کنار هم حرف هایی از یافتن گنج و عتیقه در آن به گوش می رسد.

سراغ چند نفر از خانم های آشنای منطقه می روم ؛ تا از آنها در این باره پرس و جو کنم. یکی از این خانم ها می گوید : از من نشنیده بگیرید اما شنیده ام در یکی ، 2 منطقه زمین را کنده اند وعتیقه پیدا کرده اند و به نان و نوایی هم رسیده اند.

او می گوید : کسانی که گنج پیدا می کنند حتما دلالش را هم دارند .

یکی از خانم ‌های دیگر هم حرفش را تایید می کند.

از آنها می پرسم چرا این موضوع را گزارش نمی دهید ؟ یکی از این خانم ها  که پخته تر و سن و سال دارتر به نظر می رسد می گوید: اگر کسی ببیند ، گزارش می دهد اما حفاران غیرمجاز معمولا از خودشان ردی نمی گذارند و ما هم باید برای حرف مان سند و مدرکی داشته باشیم که نداریم.

اوادامه می دهد : چند بار با گزارش‌های مردمی، پلیس و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی به این محوطه‌ها سر زده اند اما معمولاً آنها مدرکی از خود باقی نمی گذارند ؛ البته تعدادی از آنها هم شناسایی شده‌اند. 

او می گوید : نمی خواهم به کسی تهمت بزنم اما از این دست آدم ها که یک شبه پولدار شده اند و وضع شان از این رو به آن رو شده ، بعضی جاها پیدا می شود.

 ماجرای کندن زمین و محوطه های باستانی و رسیدن به گنج بی رنج، فقط مختص این منطقه نیست و در مناطق دیگری هم به گوش می‌رسد.

از طریق خبرنگارمان در منطقه ای دیگر از گیلان ، پیگیر ماجرا می شوم و او با یکی دو نفر از اهالی منطقه گفتگو می کند و مرا در جریان این گفتگوها قرار می‌دهد .

دو نفر از قدیمی‌های منطقه به خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما گفتند : هر از چندگاهی بازار حفاری‌های غیرمجاز در این منطقه هم داغ است و خبرش را هم می شنویم.

یکی از آنها می گوید : چند سال پیش هنگام چرای گوسفندانم متوجه چاله عمیقی  شدم که خالی بود و فکر می کنم عتیقه ها از آن خارج شده بود.

او ادامه می دهد ؛ از گوشه و کنار به گوش می رسد که برخی ها از استان‌های دیگر به عنوان دلال عتیقه در پوشش مشاغل دیگر به گیلان می آیند و این عتیقه ها را خریداری و در نهایت به خارج از کشور می فرستند.

آنطور که پیداست حفاران غیرمجاز چشم شان بیشتر دنبال گورستان های باستانی است چراکه در این گورستان ها که مربوط به دوره پیش از اسلام است، براساس باور داشت آن زمان، مردگان را با اشیا و سکه به خاک می سپردند. 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گیلان در آغاز گفتگوی مان گذری بر آمارهای مناطق باستانی گیلان دارد.

دکتر ولی جهانی افزود : اگر کاوش، بررسی و گمانه زنی های باستان شناسی را در قالب طرح های باستان شناسی بگنجانیم، بیش از هزار و500 محوطه باستانی در گیلان شناسایی شده که تاکنون 471 محوطه باستانی این استان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

وی می گوید : از بیش از هزار و500 محوطه باستانی شناسایی شده گیلان، فقط حدود 150 محوطه باستانی مورد کاوش قرار گرفته است ؛ این درحالی است که هنوز 30 درصد از آثارباستانی گیلان به ویژه در مناطق جلگه ای شناسایی نشده است ؛ محوطه هایی که شناسایی و حفاری در آن، مستلزم برنامه ریزی مناسب و تامین اعتبارات لازم است و روند بیشتر کاوش های باستانی در گیلان بیشتر در قالب طرح های نجات بخشی است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گیلان تپه های باستانیِ مارلی، کلورز، حلیمه‌ جان – گورستان های باستانی حسنی محله، نوروزمحله، خرم رود، مریان، آق اِولَر و میانرود – غارهای دربند رَشی رودبار،دیارجان و یَرشلمان– محوطه‌های باستانی تماجان، شیرچاک، لَگَموج و لیارسنگ بن را از مهم ترین مناطق و محوطه های باستانی گیلان بر شمرد که اهمیت و شهرت جهانی و بین المللی دارد. 

دکتر ولی جهانی می گوید : بیشتر آثار باستانی کشف شده گیلان به ویژه  در املش، مارلیک، رشی رودبار و تالش در ردیف های اول نمایشگاه‌های خارجی، به نمایش گذاشته می شود. 

آنطور که معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گیلان توضیح می دهد؛ بخش عمده‌ای از آثار باستانی گیلان، مربوط به گورستان های باستانی است که بیشتر در مناطق کوهستانی واقع شده است ؛ گورستان های تاریخی پیش از اسلام که وسایل روزمره زندگی از جمله انواع ظروف و پول را با مردگان در آن دفن کرده اند .

این دارنده مدرک دکترای باستان شناسی با بیان اینکه حفاری‌های غیرمجاز در گیلان از دوره قاجار شروع شد افزود: اگرچه یگان حفاظت میراث فرهنگی با همکاری نیروی انتظامی، سپاه پاسداران و با تکیه بر گزارش های مردمی ، محوطه های باستانی مناطق مختلف گیلان را زیر ذره بین گرفته است اما از آنجا که این محوطه ها در مناطق جنگلی و کوهستانی و اغلب در مناطق و سخت گذر واقع  شده است، حفاظت از همه آثار باستانی با پرسنل حفاظتی موجود، عملی نیست.

دکتر جهانی می گوید: حفاران غیر مجاز از سخت گذربودن این مناطق سوء استفاده کرده و و به طور پنهانی با کندن زمین این مناطق، آثار باستانی آن را سرقت می کنند که به علت حفاری غیر کارشناسی، بخش هایی از آثار باستانی را تخریب می شود.

وی بابیان اینکه مسیر شناسایی انسان امروزی در فرآیند تاریخ طبیعی و چرخه تکاملی با بررسی اسکلت های باستانی در تنها آزمایشگاه انسان شناسی ایران در گیلان بررسی می شود گفت: در برخی مواقع در کاوش های باستانی، افزون بر سازه ها و اشیاء باستانی، گورستان هایی هم کشف می شود که در آن اسکلت های انسانی وجود دارد ؛ اسکلت هایی که با حفاری غیرمجاز و غیرکارشناسی آثار باقیمانده آن برای دستیابی به نتایج زیستی از بین  می رود.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی گیلان، آگاهی کم مردم از اهمیت آثار باستانی، کمبود اعتبارات ویژه کاوش های باستانی، کمبود منابع انسانی و برخی الزامات زیست محیطی ومنابع طبیعی را از مهم ترین موانع این حوزه برشمرد.

فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان هم بر افزایش آگاهی جامعه از اهمیت میراث فرهنگی و جلب مشارکت مردم در حفاظت از این میراث تاکید دارد و می گوید: براساس آیین نامه امسال هیات دولت، دهیاران و شوراها باید با جلب مشارکت مردمی در حفاظت از محوطه های باستانی همکاری کنند که براین اساس تلاش کرده ایم از ظرفیت مسئولان محلی به ویژه شوراهای اسلامی روستاها و دهیاران، در جلب مشارکت اهالی مناطق باستانی به عنوان میراث بانان افتخاری، برای اطلاع رسانی حفاری های غیرمجاز بهره بگیریم ؛ مصوبه ای که می تواند به ما در  کوتاه کردن دست سودجویان و دلالان عتیقه کمک کند.

سرهنگ محمد علیپور افزود : تا پیش از کرونا با حضور در مدارسِ مناطقی که در نزدیکی محوطه های باستانی قرار دارند، اهمیت حفظ میراث باستانی و لزوم همکاری و گزارش تخلفات در این باره را به دانش آموزان آموزش گوشزد می کردیم و از آنها می خواستیم به عنوان یک ناظر افتخاری در این باره با ما همکاری کنند .

او وقتی از سفت و سخت بودن نظارت های یگان حفاظت میراث فرهنگی با همکاری سپاه ، نیروی انتظامی و منابع طبیعی و آبخیزداری می گوید ، از او می پرسم: چرا با وجود نظارت ها باز هم شاهد حفاری های غیرمجاز و حتی براساس آمارها افزایش دستگیری حفاران غیر مجاز هستیم؟ فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان با بیان اینکه نظارت ها و همکاری مردم در گزارش تخلفات حفاری و به تبع آن آمار دستگیری ها بیشتر شده است گفت : البته گستردگی و قرار گرفتن محوطه های باستانی در مناطق سخت گذر هم در این باره مزید بر علت است .

سرهنگ محمد علیپور افزود : براساس نشست هایی که با فرمانداران شهرستان های گیلان داشته ایم ، مقرر شده مسئولان محلی ، مشارکت مردمی برای نظارت بر محوطه های باستانی و گزارش موارد مشکوک را بیش از گذشته جلب کنند و اجرای مصوبه میراث بان هم جدی تر دنبال شود.

برخی ها معتقدند ؛ شاید اگر در زمینه حفاظت از آثار باستانی، قوانین سخت گیرانه تر و برخوردها بازدارنده باشد ، کمتر کسی جرات کند که کلنگ به جان مناطق باستانی بیندازد.

برای بررسی این موضوع با معاون پژوهش و ترویج قانون اساسی معاونت حقوقی رییس جمهور گفتگو می کنم.

 دکتر بیژن عباسی که استاد دانشگاه تهران هم هست، اگرچه معتقد است؛ فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در خصوص اهمیت آثار باستانی در این باره در اولویت اول قرار دارد اما در عین حال می گوید : با وجود احکامی که قانون برای برخود با متخلفان این حوزه تعریف کرده، در بندی از آن ذکر شده است که چنین جرائمی قابل گذشت است ؛ یعنی با گذشت شاکی، برای فرد متخلف حکم منع تعقیب صادر می شود.    

مسئول انجمن حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی گیلان می گوید: معاونت حقوقی رییس جمهورلایحه اصلاح ماده مربوطه با مضمون تبدیل جرم گذشت به جرم غیرقابل گذشت را برای بررسی تهیه کرده که پس از تایید نهایی در دولت ، به مجلس فرستاده خواهد شد .

وی افزود : امیدواریم این لایحه تصویب شود و به تبع آن، فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در خصوص اهمیت آثار باستانی هم قوت بگیرد تا این نماد های فرهنگی و تاریخی از تیشه حفاران غیرمجاز در امان بماند .

آثار تاریخی و باستانی نشان دهنده هویت ملت و تمدن هر کشور است ؛ به ویژه ایران که تمدنی به طول تاریخ دارد.

گیلان هم در پس سر سبزی و حاصلخیزی اش، بخش هایی از تاریخ را در دل خاک خود نهفته دارد ؛ بقایای به جای مانده از تمدن باستانی تپه مارلیک گیلان با قدمت دست کم 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح ، گواه این قدمت دیرینه است .

اگرچه مسئولان و متولیان حفاظت میراث باستانی، ذره بین ها را محکم تر به دست گرفته اند و عاملان حفاری های غیرمجاز را تحویل مراجع قضایی می دهند اما به نظر می رسد با تنگ تر کردن حلقه نظارت ها ، جلب بیشتر مشارکت مردم در حفاظت از مناطق باستانی و به سرانجام رسیدن اصلاحیه ای که دولت پیگیر آن است ، تیشه های کمتری به ریشه های تاریخ و تمدن نهفته در دل خاک استانی که  به لحاظ ثبت آثار باستانی ، رتبه چهارم کشوری و تنها آزمایشگاه انسان شناسی با محوریت بررسی اسکلت های باستانی ایران را دارد ، بخورد .