یخ آب؛ آفت کش طبیعی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان شمالی؛ با دیدن آبیاری در یخبندان و برف در باغ‌های کنار جاده بجنورد به اسفراین، شگفت زده شدم تمام تصورم از آبیاری، در فصل تابستان و موقع تشنگی گیاه بود. تلاش کشاورزی که در میان برف در حال آبیاری باغ خود بود شم خبری ام را تحریک کرد تا به سراغش رفتم. پای صحبت آقای پهلوان کشاورز ۶۰ ساله‌ی بجنوردی نشستم و او از ماجرای آبیاری در این برف و سرما بیشتر برایم گفت.

آبیاری درسرمای یخبندان
آقای پهلوان می‌گفت: از همان نوجوانی پدرم، از ما می‌خواست در زمستان زمین و باغ را "یخ او " کنیم درباره قدمت" یخ او" یا "یخ آب" فقط همین قدر می‌دانست که می‌گفت پدرم از پدرش که شغل کشاورزی داشته این کار را یاد گرفته و نسل اندر نسل منتقل شده است.
آقای پهلوان می‌گفت: در گذشته کسی سم استفاده نمی‌کرد سمپاشی درکار نبود و با همین آبیاری در فصل یخبندان بسیاری از آفات را از بین می‌بردیم.
او می‌گوید: معمولا عصر یک روز زمستانی که دمای شبش به یخبندان می‌رسد زمین را آب می‌دهیم، روز بعد که زمین یخ می‌زند خاطر ما جمع می‌شود که هر چه آفت و لارو حشرات زیر برگ‌ها و زیر خاک است از بین می‌رود.

کشاورز جوان در حال یخ آب
بجز آقای پهلوان که سنی از اوگذشته بود در باغ آن طرف تر، آقای صمدی کشاورز جوان و تحصیل کرده‌ای در حال " یخ او" در باغش بود. صمدی تجربه گذشتگان را به چشم دیده بود و می‌گفت یخ آب باعث از بین رفتن آب دزدک و انواع کرم‌هایی که اطراف ریشه درختان است می‌شود. این باغدار جوان می‌گوید یخ آب زمستانه در دو مرحله، یکی چله بزرگ و دیگری چله کوچک انجام می‌شود و بهترین دما برای یخ آب، دمای منفی ۷ درجه است.

در جستجوی یخ آب در مراکز علمی
برای اینکه از مقالات علمی و پایان نامه‌های دانشگاهی" درباره یخ آب" اطلاعات بیشتری استخراج کنم به مجتمع آموزش عالی شیروان رفتم جایی که رشته کشاورزی رشته اصلی تحصیلی آنجاست. در این جستجو متوجه شدم درباره آبیاری سنتی " یخ آب " کار تحقیقاتی نشده است. آقای دادخواه رئیس این مرکز دانشگاهی می‌گوید:، چون این روش تجربه شده و اثبات شده است تحقیقاتی در این باره انجام ندادیم و ما معمولا درباره شیوه‌های جدید تحقیق می‌کنیم. احساس کردم مخاطب من با این پاسخ مسئول قانع نمی‌شود و انتظار می‌رود مراکز دانشگاه‌های شیوه‌های سنتی کشاورزان درباره مبارزه با آفات را بررسی کند و میزان اثر گذاری آن‌ها را به کشاورزان آن منطقه و یا دیگر مناطق کشور منتقل کند در پرسش و پاسخ مفصل که داشتم آقای دادخواه رئیس مجتمع آموزش عالی شیروان قول داد تحقیقات دانشگاهی درباره یخ آب در خراسان شمالی در این مرکز انجام دهد.

اطلاع سم فروشی‌ها از کارایی یخ آب
در بازگشت از مجتمع آموزش عالی شیروان به سراغ یکی از سم فروشی‌های معتبر بجنورد رفتم ازآقای وحدانی پرسیدم آیا سمی هست که در فصل زمستان، لارو حشرات را که تهدید سال آینده محصول است، از بین ببرد؟ آقای وحدانی پاسخ داد: سم هست، ولی هیچ کدام اثرو کارایی "یخ آب" را ندارد. وی می‌گفت: اگرپس از آبیاری زمستانه زمین خوب یخ بزند حتی موجب مرگ حیوانات موذی مثل موش هم می‌شود. با شنیدن این موضوع به یاد آتش زدن برگ‌ها افتادم که هر ساله تعداد زیادی از باغداران منطقه بش قارداش خراسان شمالی برگ‌های باغ‌ها گردوی خود را بخاطر جلوگیری از زاد ولد موش‌ها آتش می‌زنند.

یخ آب در آزمایشگاه خاک
هر چه بیشتر درباره روش پیشینیان درباره آفت کشی" یخ آب" تحقیق می‌کردم، برایم بیشتر جذاب می‌شد، دیگر منتظر نماندم، مقداری از خاک یخ زده را به آزمایشگاه خاک شناسی بجنورد بردم. آقای رنجبر کارشناس آزمایشگاه خاک شناسی درباره نتیجه آزمایش گفت: بخاطر نفوذ آب به لایه‌های زیرین خاک وسپس یخ زدگی خاک، لارو حشرات از بین رفته و از طرفی بخاطر اسفنجی شدن بافت خاک، نفوذ پذیری زیشه گیاه راحت‌تر و آسان‌تر شده است او جذب آسان مواد آلی خاک مثل ترکیبات پتاسیم و ازت را از دیگر ویژگی خاک "یخ آب" خورده عنوان کرد. در میان توضیحات کارشناس آزمایشگاه خاک در باره نمونه خاک آزمایش شده یک نکته برایم قابل توجه بود و آن اینکه او گفت یخ آب موجب طولانی‌تر شدن خواب زمستانه گیاه می‌شود و درخت گرفتار شکوفه دهی زود هنگام نمی‌شود. معنای این سخن این است که با یخ آب درختان از سرما و یا برف فروردین ماه در امان می‌مانند.
آسیب سرمای بهاره به حدی است که مثلا همین فروردین ماه، بخاطر بارش برف در هنگام شکوفه دهی درختان ۸۰ درصد باغ‌های خراسان شمالی دچار سرمازدگی شد و باغ‌های گیلاس، زردآلو، آلبالو، سیب و گردو بیشترین آسیب را دید این درحالیست که با روش سنتی یخ آب زمستانه عملا درختان دچار شکوفه دهی زودتر از موعد نمی‌شوند.

تجربه پدر علم است / فواید دیگر یخ آب
تا اینجای کار آفت کشی یخ آب و نقش آن در تنظیم زمان مناسب بیدار شدن درختان معلوم شد. برای دانستن دیگر تجربیات پیشینیان درباره یخ آب این بار با اعتماد بیشتری نزد آقای پهلوان همان کشاورزی که گزارش یخ آب را از باغ او شروع کردم، رفتم. این کشاورز قدیمی می‌گفت: وقتی در سرمای زمستان باغ را آبیاری می‌کنیم در تابستان آن زمین، آب کمتری نیاز دارد، اما زمینی که یخ آب نشده، باید ۵ برابر بیشتر آبیاری کرد.
با اطمینانی خاص می‌گفت: آب دادن در زمستان، جلوی تشنگی گیاه را در تابستان می‌گیرد. با صحبت‌هایی که از یخ آب می‌کرد به نظر می‌رسد مراکز علمی ما تحقیقات وسیعتر و بیشتری باید درباره شیوه‌های سنتی گذشتگان در دفع آفات انجام دهند. هرچه باشد تجربه پدر علم است. آرزوی بشر امروز تولید و مصرف محصولات ارگانیک است تجربه گذشتگان می‌تواند برای علم کشاورزی امروز ما پدری کند.

نویسنده: ملیحه کیوان پور