شاخص رشد ذهنی کودک به همان اندازه که رشد جسمی اهمیت دارد حتی بیشتر مورد توجه است، به گونه‌ای که از آغازین دقایق دوران جنینی، بررسی مراحل رشد مغزی مورد توجه متخصصان است.
برای پی بردن به رشد ذهنی فرزندمان نیاز به دانش تخصصی برای والدین نیست بلکه شناسایی روند طبیعی رشد کودک کمک می‌کند تغییرات رشد ذهنی توامان با رشد جسمی بررسی شود، بویژه که در دو سال نخست عمر کودک پایش‌های هفتگی و ماهانه توسط پزشک اطفال آموزش‌های لازم در این باره را به والدین می‌دهد.
اما رشد ذهنی، عبارتی تغییر ناپذیر نیست بلکه شامل توانایی‌هایی مانند درک حضور والدین، تشخیص چهره آشنا از غریبه، مشاهده تصاویر و رنگ‌ها، به یاد آوردن اصوات و آهنگ ها، تصور کردن، فکر کردن، حل مشکلات و رشد هوش و بازی و همچنین یادگیری زبان است که همه این توانایی‌ها با افرایش سن کودک تغییر و افزایش پیدا می‌کند و میزان این تغییر با توجه به سن و تجربیات خاص، متفاوت است.
برغم یک الگوی کلی رشد ذهنی، هر فرد به شکل منحصر به فرد خود رشد و نمو می‌کند. توانایی‌ها یا فعالیت‌های ذهنی مختلفی که در بالا ذکر شد با هم مرتبط هستند و به طور کلی توسعه می‌یابند. آن‌ها به هم وابسته هستند و به تنهایی تاثیرگذار نیستند.
حال که با مفهوم رشد ذهنی آشنا شدیم باید بدانیم عواملی هستند که بر رشد ذهنی تاثیرگذارند، حال آنکه افزایش بازی با کودک، شعر خواندن و بازی با همسالان می‌تواند رشد ذهنی او را تقویت کند، اما هستند عواملی که رشد ذهنی کودک را دچار اختلال می‌کند.
جدا از مباحث ذاتی و نقش ژنتیک که می‌تواند اثر فزاینده یا کاهنده بر رشد ذهن کودکان داشته باشد عوامل محیطی در این یادداشت بیشتر مد نظر است.
اگر دوران رشد کودک را دسته بندی کنیم باید گفت ۷ سال اولیه زندگی کودک برای سلامتی و پیشرفت فردی او بسیار مهم است. رشد سریع مغز در زمان قبل از تولد و در دوران کودکی ادامه می‌یابد. اگرچه مغز به رشد و تکامل خود ادامه می‌دهد و در بزرگسالی تغییر می‌کند، اما ۷ سال اول می‌تواند پایه و اساس یادگیری، سلامتی و موفقیت در زندگی را ایجاد کند. به همین دلیل عواملی که در زندگی‌های روزمره امروزی می‌تواند به رشد ذهنی کودک آسیب بزند معرفی می‌کنیم که از جمله این عوامل " تلویزیون" است که در همه خانواده‌ها به عنوان عامل سرگرم کننده کودکان به کار می‌رود.
چشم کودک زیر دو سال وقتی به صفحه دیجیتالی تلویزیون یا موبایل خیره می‌شود به دلیل سلول‌های عصبی رشد نیافته به مغز آسیب می‌زند. کودکان زیر دو سال ۵ دقیقه هم نباید تلویزیون تماشا کنند. تحرک و بازی تنها عامل رشد روانی و جسمی کودکان است، کودک با زُل زدن به تلویزیون ممکن است زبان را بهتر یاد بگیرد، اما رشد روانی سالمی نخواهد داشت.
کودکان از دو سالگی نیم ساعت در روز می‌توانند تلویزیون تماشا کنند، اما تا شش سالگی بهتر است برای بازی با تلفن همراه (موبایل) یا رایانه (کامپیوتر) صبر کنند. دلیل اول خطر اعتیاد به اینترنت و منزوی شدن و دلیل دوم آن است که هیچ مطالعه و تحقیق دراز مدت در مورد تاثیر موبایل بر سلامت کودکان انجام نشده است و دلیل سوم انسان دررابطه با دیگران رشد سالم خواهد داشت؛ بنابراین اگر فرزندتان به تلویزیون، موبایل، آی پد یا کامپیوتر معتاد است، متوسل به زور و تنبیه نشوید. فقط یک پیشنهاد وسوسه انگیز می‌تواند آن‌ها را از این وسایل جدا کند.
خیره شدن به صفحه دیجیتالی با فاصله کم به مرور به چشم صدمه می‌زند. آثار سوء این وسایل در طولانی مدت خود را نشان خواهد داد.
اما پرسشی که در این بخش پیش می‌آید اینکه اگر تماشای تلویزیون برای کودکان مضر است، چطور سی دی‌های آموزشی برای کودکان زیر دو سال به فروش می‌رسد؟.
بسیای از مادران ترجیح می‌دهند فرزندشان به جای بازی و کسب تجربه، مشغول یادگیری زبان خارجی، ریاضی، یا الفبا باشند. به طور خلاصه بسیاری از مادران عجله دارند از کودکانشان دانشمند بسازند؛ بنابراین، خام تبلیغات صاحبان کالا می‌شوند که تنها هدف آن‌ها پُر پول کردن جیب خود آنهاست.
۷ سال اولیه زندگی کودک برای سلامتی و پیشرفت فردی او بسیار مهم است. رشد سریع مغز در زمان قبل از تولد و در دوران کودکی ادامه می‌یابد. اگرچه مغز به رشد و تکامل خود ادامه می‌دهد و در بزرگسالی تغییر می‌کند، اما ۷ سال اول می‌تواند پایه و اساس یادگیری، سلامتی و موفقیت در زندگی را ایجاد کند بنابراین بهتر است با شناسایی بهتر عوامل آسیب زننده بر رشد ذهن کودکان سعی در پرهیز از آن و حفظ سلامت کودکانمان باشیم.