نخلستانهای آبادان قربانی طرحهای غیر کارشناسی شده اند.
واقعیتی که از دیرباز با مردم این خطه از کشورمان گره خورده است و هر گاه این نخل ها آسیب می بینند و هر گاه این آبها آلوده می شوند بشدت در زندگی و معیشت و حتی مهاجرت مردم این خطه اثر دارد.
جزیره نخلها
جزیره آبادان تنها جزیره بزرگ کشور است که با آبهای شیرین احاطه شده است، همچنین جزیره آبادان حاصلخیزترین جزیره کشور محسوب می شود.
در جزیره آبادان شهرستان آبادان و نیز بخشی از شهر خرمشهر قرار گرفته اند.
این جزیره بزرگ دارای نخلستانهای بسیار وسیعی است، نخلهای شهرستان آبادان را باید به دو قسمت عمده تقسیم کرد، یکی نخلهای حاشیه رودخانه بهمنشیر و دیگری نخلهای حاشیه رودخانه اروند رود؛ در واقع همه نخلستانهای آبادان در حاشیه این دو رودخانه هستند.
حال شرایط به گونه ای است که وقتی به سمت جنوب جزیره آبادان می روید صحنه های دردناکی را می بینید از نخلهایی که ایستاده مرده اند، نخلهایی که در سکوت غم انگیزشان آبادانی منطقه نیز بر باد می رود، بیابانی وسیع از نخلهای بی جان که زخم بی توجهی مسئولان نیز بر پیکرشان نمایان است.
صدها هزار نخل بی سر و نابود شده ای که حکایت از یک چیز دارد و آن اینکه مسئولان، هم نخلها و هم معیشت کشاورزان آبادانی را فراموش کرده اند.
نخلهای شور بخت
شهرستان آبادان از دیر باز یکی از قطبهای مهم تولید خرمای کشور بوده است .
حسن دشتی نژاد با اشاره به اینکه بخش عظیمی از نخیلات آبادان نه به خاطر جنگ تحمیلی بلکه به خاطر آب شور نابود شده اند می افزاید : به دلیل شوری آب دو رودخانه اروند رود و بهمنشیر، بسیاری از نخیلات از بین رفتند زیرا پیشروی آب دریا ، آب این دو رودخانه را شور کرد و بسیاری از نخیلات را از بین برد.
حسن دشتی زاده علت شوری اب رودخانه اروند را چنین شرح می دهد: علت شور شدن آب اروند رود این است که علاوه بر خشکسالی های متوالی ، آبهای دجله و فرات و کارون به دلیل وجود سدهای بالادستی به سمت اروند رود و بهمنشیر نمی آید و لذا آب دریا در این دو رودخانه پیشروی می کند و آب رودخانه ها شور می شود.
همین امر موجب شده که مشکلات فراوانی برای نخیلات منطقه بویژه نخیلات حاشیه رودخانه اروند ایجاد شود و بسیاری از نخیلات از بین بروند.
از آنجایی که نخیلات حاشیه اروند رود در وضعیت بحرانی تری بودند، کارشناسان طرح پمپاژ آب از رودخانه بهمنشیر به نخیلات حاشیه اروندرود را ارائه و اجرایی کردند، در این طرح می بایست در بالا دست و پایین دست رودخانه بهمنشیر سدهایی احداث شود که هم از ورود آب شور به این رودخانه جلوگیری شود و هم مانند استخری وسیع، آب مورد نیاز نخیلات اروندرود هم به حاشیه آن پمپاژ شود اما متاسفانه به رغم گذشت سالیان بسیار طولانی سد بالا دست رودخانه بهمنشیر (سد مارد) فقط هشت درصد و سد پایین دست دوازده درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
البته گفتنی است که هم اکنون آب رودخانه بهمنشیر به نخیلات حاشیه اروند رود پمپاژ می شود اما عملا آبی که به نخیلات می رسد باز هم آبی با املاح ( ای سی ) بسیار بالاست و به نخلها آسیب می رساند.
وی همچنین جمله ای را گفت که در این جمله مختصر همه چیز درباره علت احیا نشدن نخیلات آبادان نهفته است "کشاورزان ما آب برای احیای نخیلات ندارند".
بزرگترین و حاصلخیزترین جزیره کشور که میان دو رودخانه احاطه شده است ، آب برای احیای نخیلات ندارد، این خود نشان می دهد که طرحهایی که سه دهه در این منطقه اجرا شد چقدر غیر کارشناسی و غیر علمی بوده اند.
طرحهای غیر علمی بلای جان نخیلات
احسان غفوری رییس جهاد کشاورزی منیوحی از توابع شهرستان آبادان در این زمینه گفت: هر اقدامی که تا کنون برای بازسازی نخیلات انجام شده موفق نبوده است، زیرا زیر ساختها در احیای نخیلات مشکل دارند و مهیا نیستند به همین دلیل بخش زیادی از نخیلات احیا نشده اند.
وی همچنین افزود: مهمترین مشکل در زمینه احیای نخیلات ، شبکه آبیاری و زهکشی فعلی است که کار کارشناسی موفقی نبود و مطابق با وضعیت موجود منطقه نبوده است، این طرح احتمالا الگو برداری از مناطق دیگر بوده که با منطقه ما سازگاری ندارد.
به عنوان نمونه کارگذاری زهکش های زیر زمینی یکی از این مشکلات است که اصلا مناسب منطقه نبوده است و با توجه به بافت بسیار سنگین و رسی خاک منطقه آبادان این زهکش ها اصلا جوابگو نیستند. زیرا همانقدر که آبیاری برای نخل واجب است زهکش هم واجب است و آب آبیاری باید از طریق زهکش خارج شود.
رییس جهاد کشاورزی منیوحی درباره مشکل دیگر این طرح می گوید: طرح آبیاری نخیلات حاشیه اروندرود که آب را از رودخانه بهمنشیر به نخیلات حاشیه اروند پمپاژ می کند متاسفانه طرحی پر اشکال و غیر کارشناسی است، به گونه ای که نمی تواند همه نیازهای نخلداران به آب کشاورزی را تامین کند، زیرا این پروژه آبیاری به گونه ای طراحی شده که نخلدار فقط می تواند هفته ای یکبار نخیلات خود را آبیاری کند در حالی که اگر نخلداری بخواهد نخلهای جوان را جایگزین نخلهای پیر و کم ثمر کند نیازمند آبیاری هر روزه است و لذا همین امر خود مشکلی سد راه احیای نخیلات منطقه است.
احسان غفوری مشکل دیگر طرح آبیاری نخیلات منطقه را نداشتن متولی ذکر می کند و می گوید: متاسفانه این پروژه عظیم آبیاری متولی ندارد زیرا آبیاری نخیلات نیاز به زمانبندی دارد و یک متولی باید باشد که امورات این شبکه را به عهده بگیرد اما این شبکه الان متولی ندارد و الان کسی نیست که آب را بین کشاورزان تقسیم و زمانبندی کند.
حمیداوی یکی از نخلداران دهستان منیوحی هم با گلایه مندی فراوان ازشبکه آبیاری فعلی می‌گوید: میراب و متولی وجود ندارد و شبکه آبیاری هم ، ناقص و پر از اشکال است، به طور نمونه ارتفاع آبگیرها ۲ متراست و مرتفع‌تر از آن است که آب به درستی به سمت نخلستان‌ها جریان پیدا کند، به همین دلیل کشاورزان برای استفاده از آب ناچار هستند آبگیرها را سوراخ کنند و همین باعث تخریب شبکه می‌شود.
کشاورز دیگری می گوید: با تاسیس شبکه آبیاری مشکل این نخلستان‌ها شروع شده و با وجودی که هر سال نخلداران اعتراض می‌کنند اهمیتی داده نمی‌شود، لذا به دلیل مشکل شبکه آبیاری ناچار هستیم نخلستان‌ها را از اروندرود آبیاری کنیم اما آب شور این رودخانه به ویژه در تابستان، نخلستان‌ها را از بین برده است، حالا خیلی از مردم روستا مجبور به مهاجرت شده و خانه‌ها مخروبه شده اند.
آنچه مشخص است این است که طرح های مختلف احیای نخیلات در سی و دو سال پس از پایان جنگ تحمیلی ناموفق بوده اند و نتوانسته اند نخیلات دیر پای جنوب را احیا کند.
تلاش های بی ثمر
علاوه بر احداث شبکه آبیاری جدید که مملو از اشکال فنی است ، در سالهای پس از جنگ نیز برای جایگزینی نخیلات از بین رفته و نیز احیای نخیلات این شهرستان هم تلاشهایی شد اما متاسفانه نتیجه بخش نبود.
مدیر اداره جهاد کشاورزی آبادان در این زمینه گفت: بعد از جنگ تلاشهایی برای احیای نخیلات انجام شد و تعداد نخیلات به دو میلیون و ۳۰۰ هزار اصله رسید، اما به دلیل شوری آب بخش زیای از آن از بین رفت و فعلا میزان نخیلات همان یک میلیون و ۷۰۰ هزار اصله است و این یعنی اینکه آبادان مانده است و حدود سه و نیم میلیون نخل که نابود شده اند.
نخلهای کم رمق و کم توان
حسن دشتی نژاد همچنین خبر از طرحهایی برای احیای بخش بسیار کوچکی از نخیلات شهرستان می‌دهد و می‌گوید: امسال ۱۰۰ هکتار زمین در طرح احیای نخیلات قرار گرفته و در هر هکتار ۱۵۶ اصله نخل با هشت متر فاصله میانی کاشت می‌شود تا بتوان میانکاری هم بین آنان انجام شود.
البته باید توجه داشت این میانکاری هم نیاز به آب دارد که عملا کار را سخت تر می کند.
آنچه باید می شد و نشد
حال حدود هفت هزار نخل دار شهرستان آبادان مانده اند و نخلهای کم رمقی که آب به کامشان شیرین نیست و هنوز تشنه اند و نیازمند طرحهایی علمی و کارشناسی هستند شاید بتوان با کاشت نهال های جوانتر احیای دوباره نخیلات آبادان را شاهد باشیم.
بدون شک سه اقدام عملی باید از طرف مسئولان برای رفع این معضل بزرگ منطقه انجام شود؛
نخست تکمیل سد های بالادست و پایین دست رودخانه بهمنشیر است تا آب شیرین رودخانه ذخیره شود و بتواند جوابگوی نیاز نخیلات حاشیه این رودخانه و نیز رودخانه اروند باشد.
دوم نصب دستگاههای بیشتر پمپاژ آب برای رودخانه اروند است تا نخلداران بتوانند در صورت نیاز حتی روزانه نخلهای جوان خود را آبیاری کنند.
سوم مشخص شدن متولی شبکه آبیاری تا با نظم بخشیدن به این شبکه و تقسیم عادلانه آن بین نخلداران احیای مجدد قطب بزرگ نخیلات کشور را شاهد باشیم.
این روزها وقتی که از کنار نخلها عبور می کنم درد نخلستان را بیشتر حس می کنم، نخلهای سر به فلک کشیده ای که با محصولشان کام ما را شیرین می کنند کام خودشان اما شیرین نیست، نخلهایی که می توانستند آبادان را تبدیل به بزرگترین مرکز تولید خرمای کشور کنند .
یک سوال باقیست، نخل ها تا کی منتظر بمانند تا طرح عمرانی آبیاری به دادشان برسد، آیا مرگ سه و نیم میلیون نخل کافی نیست؟
شاپور زبردست