بیشتر از بیست روز از زمستانی که باید سپید می بود گذشته است، اما آلاینده ها دوازده روز است روی مشهد را سیاه کرده اند.
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز خراسان رضوی؛ تشدید آلودگی هوای مشهد در فصل سرد، سالهاست به کابوسی برای شهروندان تبدیل شده است و موضوع تازه ای نیست اما این وضعیت در روزهایی که محدودیت‌های کرونایی منجر به کاهش تردد خودروها شده، ابهاماتی به وجود آورده است.
بر اساس اعلام مرکز پایش آلاینده‌های محیط زیست مشهد: این شهر از ابتدای امسال تا کنون فقط 38 روز هوای پاک داشته است، 212 روز هوای قابل قبول، 46 روز هوای ناسالم برای گروههای حساس و یک روز ناسالم برای همه گروهها.
این موضوع وقتی حادتر می شود که بدانیم شرایط توپوگرافی و جغرافیایی مشهد به نوعی است که از شمال و جنوب به ارتفاعات بینالود و هزار مسجد ارتباط دارد و امکان جابه‌جایی هوا در شرایط طبیعی کم است و این شهر پتانسیل بالایی در وارونگی هوا دارد.
طرح سیاهه انتشار آلودگی هوای مشهد می گوید: منبع اصلی آلودگی هوای این شهر بخش حمل ونقل و منابع متحرک است که 64 درصد آلودگی هوا را ایجاد می‌کند، اما به نظر می رسد درحال حاضر با توجه به کاهش تردد خودروها این سهم کمتر شده است و باید علت را جای دیگر و در منابع ثابت جستجو کرد؛ جایی که درست است در سیاهه، سهم 36 درصدی دارد اما گویا در شرایط فعلی و با حذف برخی منابع متحرک، دلیل اصلی رنگ خاکستری آسمان مشهد است.
با توجه به این آمار و ارقام، پس باید به دنبال منشاء آلودگی در جای دیگری گشت. گزینه دیگری جز صنایع و در راس آن، نیروگاهها وجود ندارد؛ به گفته کارشناسان محیط زیست: در بخش منابع ثابت چهار نیروگاه اصلی مشهد، فردوسی، شریعتی و توس در مشهد و محدوده اطراف آن به دلیل حجم و نوع سوخت مصرفی، سهم قابل توجهی در انتشار آلاینده های اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد و ذرات معلق دارند، به علاوه اینکه این روزها مازوت سوزی نیروگاه توس مشهد؛ به عنوان تنها نیروگاه مازوت سوز این شهر، به تیتر خبر برخی رسانه های استانی و کشوری تبدیل شده است:
-روزنامه خراسان 99/08/28 ؛ دود مازوت اصفهانی ها در چشم مشهدی ها !
-شهرآرا 99/10/15 ؛ مازوت برای تهران ممنوع؛ برای مشهد آزاد!
-قدس 99/10/21 ؛ رد پای سوخت مازوت در آلودگی هوای مشهد؛ محرومیت نیروگاه توس از سیستم های کاهش نشر آلاینده
برای پیگیری موضوع با برخی مسئولان شهری و استانی مرتبط تماس گرفتم، تقریبا همه از پاسخ این سئوال که آیا هم اکنون در نیروگاه توس مشهد مازوت می سوزد یا نه؟ طفره رفتند اما از اطلاعاتی که دادند مشخص بود مازوت در آلودگی هوای این روزهای مشهد نقش مهمی دارد و این؛ یعنی تایید غیر مستقیم بر استفاده این سوخت ناپاک در نیروگاه توس.
با همسایگان نیروگاه که اغلب ویلا و باغ دارند هم صحبت کردم تقریبا همه خبر را تایید کردند و گفتند: زمستان ها؛ نیروگاه دود می کند، یک دود تیره مایل به زرد، خانمی از همسایگان گفت: ما بعد از بازنشستگی این باغ را خریدیم تا با زندگی در بیرون شهر از هوای آلوده مصون باشیم اما ... و بعد با گفتن یک ضرب المثل حرفش را به پایان رساند که؛ در آتشی که افروختم، سوختم!
با وجود اینکه مسئولان نیروگاه توس هم پاسخ درستی ندادند، شواهد و قرائن، مازوت را متهم اصلی، معرفی می کرد و بدتر اینکه با توجه به جهت وزش باد در کشورمان، دود این نیروگاه به سمت مشهد است.
البته به این داده ها بسنده نکردم و برای اطمینان بیشتر با مدیر محیط زیست و توسعه پایدار دفتر فنی استانداری خراسان رضوی تماس گرفتم، حسین فکور با تایید اینکه در نیروگاه توس مازوت استفاده می شود و این نیروگاه جزو صنایع آلاینده است گفت: سالهای قبل مرکز دیسپاچینگ وزارت نیرو و وزارت نفت برای استفاده نوع سوخت در نیروگاههای استان تصمیم می‌گرفتند؛ اما امسال ، با انتقال کمیته اضطرار به استان و استانداری که شامل یک هیئت چهارنفره است، با توجه به شرایط درباره نوع سوخت تصمیم گیری می‌کنیم که این مجوز فعلا چند روزی است صادر شده.
مسوول مرکز پایش آلاینده‌های محیط زیست مشهد هم به ما گفت: آمار و ارقام ایستگاههای مجاور شهرک های صنعتی و شمال این شهریعنی در نزدیکی نیروگاهها، افزایش غلظت آلاینده ها را نسبت به مدت مشابه پارسال نشان می دهد، در حالی که اگر به جای مازوت از سوخت گاز طبیعی استفاده شود آلایندگی ۵۲ درصد کاهش می یابد.
خطرناک بودن آلایندگی مازوت به حدی است که متخصصان بهداشتی هم معتقدند آلودگی هوا، میزان ابتلا به کرونا را افزایش می دهد و مرگ و میر حاصل از این بیماری را 600 درصد بیشتر می کند.
پس از مشخص شدن ردپای مازوت در نیروگاه توس، مهمترین پرسشی که به ذهنم رسید این بود که مشکل کجاست؟ چرا باید دود مازوت اصفهانی ها به چشم مشهدی ها برود؟ چرا در نیروگاه توس گاز نمی سوزد؟
با این سوال ها دوباره به سراغ مسئولان مربوطه رفتم. مدیر محیط زیست و دفتر فنی استانداری خراسان رضوی گفت: علت اصلی؛ کمبود گاز است، استان ما در انتهای خط لوله قرار دارد ضمن اینکه حتی گاز خانگیران سرخس هم برای ما کافی نیست و ما در بحث تولید این انرژی در استان 35 درصد کمبود داریم، از آنجا که اولویت با مصارف خانگی است و در فصل زمستان هم مصرف افزایش یافته است بنابراین باید گاز نیروگاهها را قطع کنیم و در این بین قرعه به نام توس افتاده است، چون ظرفیت استفاده از مازوت دارد، فرقی هم نمی کند این مازوت از اصفهان، خوزستان یا بوشهر بیاید در هر صورت ما نیاز داریم وگرنه نیروگاهها نمی توانند برق تولید کنند و ممکن است با خاموشی مواجه شویم.
خاموشی؟ واژه ای غریب در این سالهاست. یادم آمد قبلا وقتی با روابط عمومی شرکت برق تماس می گرفتم با افتخار به این موضوع که ما در زمینه برق هیچ مشکلی نداریم می گفتند: خاموشی ها را به حداقل ممکن رسانده ایم دیگر از آن فانوس های شبانه و چراغ های گازی دیوارکوب خبری نیست.
پس پخش این همه هشدار تلویزیونی و رادیویی درباره صرفه جویی در مصرف برق برای چیست؟
بی درنگ شماره سخنگوی شرکت برق خراسان رضوی را گرفتم و پرسیدم: مگر شما با مشکل تولید برق روبرو شده اید؟ علیرضا کاشی گفت: هیچ مشکلی برای تامین برق شهر مشهد نداریم اما با توجه به اینکه 90 درصد نیروگاههای کشور با گاز کار می کنند و با توجه به تداوم سرمای هوا مصرف گاز افزایش پیدا کرده است بنابراین با این مدیریت مصرف می توان به نیروگاهها تنفس داد تا به اصطلاح اورهال شوند.
سئوال دیگری که مطرح می شود؛ دلیل افزایش مصرف گاز در خراسان رضوی در مقایسه با مدت مشابه پارسال است، از سویی چند روز است شایعاتی هم درباره صادرات گاز به کشورهای همسایه شنیده می شود و اینکه چرا در فصل سرما باید گاز صادر شود در حالیکه خودمان با مشکلاتی مواجهیم؟ مدیر بهره برداری شرکت گاز خراسان رضوی به این پرسش، اینطور پاسخ داد: پارسال هم موازنه منفی تولید و مصرف گاز طبیعی در برخی روزهای فصل سرد وجود داشته است.
فرشید دشتی گفت: امسال عواملی از جمله مدت و وسعت سرما در سطح کشور و استان و همچنین وجود شرایط ویژه از جمله کرونا و ماندگاری بیشتر در منزل، موجب افزایش 15 درصدی مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی و عمومی شده است، او درباره شایعه صادرات گاز هم گفت: هیچ زمانی صادرات گاز طبیعی از استان خراسان رضوی نداشته ایم.
افزایش مصرف گاز و تکذیب شایعه صادرات گاز؛ دو موضوعی که با هم همخوانی ندارد.
برای پیگیری بیشتر به سراغ نماینده مردم سرخس در مجلس شورای اسلامی رفتم؛ شهرستانی مرزی که تنها پالایشگاهش تولید کننده گاز استان خراسان رضوی است.
احسان قاضی زاده هاشمی هم موضوع افزایش مصرف گاز را تایید و این مطلب را هم اضافه کرد که: یکی از علل اصلی این افزایش، توسعه پوشش شبکه گازرسانی در خراسان رضوی است به طوریکه درحال حاضر اغلب روستاها به گاز خانگی دسترسی دارند، بنابراین جمعیتی که از این انرژی استفاده می کنند امسال به مراتب بیشتر از پارسال است.
نماینده سرخس گفت: پالایشگاه خانگیران سرخس در گذشته گاز 6 استان کشور را تامین می کرد اما درحال حاضر به سبب افزایش پوشش شبکه فقط می تواند گاز خراسان رضوی را تامین کند هرچند بازهم 35 درصد کمبود داریم.
البته خبرهای دیگری هم به گوش می رسد از پر شدن انبارهای مازوت به دلیل اعمال تحریم ها که به ناچار باید در ریه های مردم انبار شوند.
به نظر می رسد حرف وزیر نفت که چندی پیش در رسانه ها منتشر شد و گفته بود: چاره ای جز استفاده از مازوت نداریم، تا حدودی منطقی است.
چه باید کرد؟
بر اساس آنچه مسوولان در دستگاههای مربوطه می‌گویند اصلاح وضعیت موجود نیازمند فرهنگ‌سازی در بین مردم و یافتن روشهایی برای مدیریت مصرف است. گویا شرکت برق خراسان رضوی هم برنامه هایی را درنظر گرفته است؛ از جمله از ابتدای دی ماه با خاموشی شش هزار لامپ در سطح شهر 17 هزار مگاوات ساعت صرفه جویی شده است همچنین به ادارات هم برای صرفه جویی هشدار داده است تا نورپردازی هایشان را مدیریت کنند، همچنین سخنگوی شرکت برق گفت: علاوه بر بخش خانگی با صنایع هم تفاهم نامه هایی امضا شده که شیفت شب را تعطیل کنند.
اما با وجود همه این صرفه جویی ها بازهم باید تدابیر بهتری اندیشیده شود، شاید بتوان گفت بهترین راه حل برای جلوگیری از مازوت سوزی نیروگاهها، ذخیره سازی گاز است تا در مواقع بحران با استفاده از آن سوخت های ناپاک حذف شود، در این باره هم نماینده سرخس از برگزاری مناقصه ای خبر داد که در آن شرکت مپنا به عنوان برنده، قرار است یکی از بزرگترین مخازن ذخیره سازی گاز را در کشور احداث کند که به زودی ساخت آن آغاز می شود و مخزن دیگر در سراجه قم برای تامین گاز برخی نیروگاههای دیگر احداث خواهد شد.
نکته بعدی پیشنهاد درباره فیلتراسیون آلایندگی مازوت در نیروگاهها و برنامه ریزی های محیط زیستی با کمک سازمان محیط زیست کشوری و استانی است و قرار شده این موضوع را مجمع نمایندگان خراسان رضوی در دستور کار قرار دهند.
استفاده از سوخت مازوت یا گازوییل در نیروگاههای برق ، علاوه بر تشدید آلایندگی، هزینه تعمیرات این نیروگاهها را نیز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش می دهد و از سویی جریمه های زیست محیطی هم باید پرداخت کنند، یکی دیگر از موضوعاتی که برای رفع این مشکل درحال انجام است؛ بازسازی و نوسازی نیروگاههاست که موضوع بازنشسته کردن نیروگاه مشهد و ساخت واحد‌های جدید با راندمان بالا ست که تا پایان سال آغاز می شود.
برای افزایش کارکرد نیروگاههای برق و کاهش آلایندگی آنها باید همه نیروگاهها تبدیل به سیکل ترکیبی شوند اما این اقدام نیازمند هزینه‌ای زیاد است.
در این باره از مسئولان نیروگاه فردوسی پرسیدم با وجود اینکه چندی پیش در پویش # هر هفته الف ب ایران# و با حضور ویدئو کنفرانسی رئیس جمهور واحد بخار نیروگاه فردوسی را با هزینه 34 هزار میلیارد ریال افتتاح کردید، چرا این واحد کار نمی کند؟ گفتند: واحد بخار در مدار قرار گرفته اما به علت تحریم ها و نبود برخی قطعات، نقص هایی دارد که ممکن است چند ماهی طول بکشد تا به بهره برداری کامل برسد.
همچنین می توان تحریم ها را هم در این بین موثر دانست و با حمایت از نخبگان و متخصصان برای بومی سازی برخی قطعات همت کرد.
پیشنهاد بعدی درباره استفاده از نقش سمن ها ست که می تواند اهمیت ویژه ای داشته باشد، در گفتگویی که با ایزدی دبیر خانه هم افزایی انرژی های خراسان رضوی داشتم به این موضوع اشاره کرد که استانداری مصوبه ای را در دستور کار قرار داده است و بر اساس آن، با هم افزایی دستگاههای مرتبط با انرژی، سند تدبیر انرژی استان مدون می شود که یکی از فصل های آن درباره مشکل کمبود سوخت در زمستان است. هرچند هنوز هیچ اقدامی از سوی دستگاهها صورت نگرفته است.
شاید روی چند پیشنهاد دیگر هم بشود فکر کرد و آن هم استفاده از توان نیروگاههای بادی و خورشیدی با توجه به آفتاب خیز بودن خراسان رضوی است و قرار شده است 190 نیروگاه خورشیدی تا پایان سال 99 در این استان فعال شود.
همه این راه حل ها و پیشنهادها در صورتی عملیاتی می شود که مسئولان هر چه سریعتر کمر همت ببندند.
هرچند رفع این مشکل در نیروگاهها؛ هم دیر و زود دارد و هم سوخت و سوز.
نویسنده : الهام حسین زاده
سردبیر: مریم یعقوبی