سهرین؛ یک دشت آهو + آلبوم و فیلم

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری صدا وسیما مرکز زنجان ؛صبح در میان رقص ابرها، وسپیدی مه به امید دیدن خرامیدن آخرین بازمانده آهوان ایرانی در شمال غرب کشور راهی دشت ممنوعه می‌شویم .

قصد، آشتی با طبیعتی است که در دل خود میزبان تنها بازمانده آهوان شمال غرب کشور است طبیعتی که اگر تیشه از ریشه اش بر نداریم افسانه خواهد شد برای نسل‌های آینده

زمین پوشیده ازسفیدی برف، بلور‌ها و قندیل‌های یخی آویز درختان و دشتی که پیش روی ماست هر طبیعت گرد اهل ذوقی را به سوی خود فرا می‌خواند.

 

با عبوراز محور قره پشتلو و با گذراز زندگی روستایی اهالی سهرین به سمت دشت ممنوعه حرکت می‌کنیم

در طی این مسیر خاکی پوشیده از برف و یخبندان؛ ردی از آهوان دشت سهرین نبود حتی به اندازه یک خرامیدن از دور دست.

روزگاری این دشت سرمست بود از نگاه آهوانش، اما به گفته بیگدلی راننده گروه که خود از اهالی این منطقه است گویا دل دشت را این همه نگاه سیراب کرد که مرگ تلخ آهوانش، برایش عادت شد.

غزال‌های که طعمه شکارشدند و یا زیر قهر چهار چرخ خودرو‌ها نقش بر زمین بودند و مرگ‌ها آنقدر شد که ما را در حسرت نگاه غیر مسلح خرامان یک غزال تیز پا گذاشت.

تصویری از سهرین را زیرنگاه که بگذارنیم می‌شود دشتی از گونه‌های جانوری و گیاهی متنوع از وجود چشمه آبگرم وننق با خاصیت درمانی و آثار طبیعی و بنا‌های قدیمی قبل تاریخ و دوره اسلامی ازجمله تپه‌های تاریخی، قلعه تدافعی و حمام قدیمی.

وحوش و پستانداران نظیر گرگ، شغال، روباه معمولی، رودک، تشی، گراز، خرگوش و پرندگانی، چون باقرقره شکم سیاه، کبوتر چاهی، کبک معمولی، سارگپه پابلند، عقاب طلایی، بحری، دلیجه، انواع چکاوک، زنبورخوار، جغدکوچک، سارصورتی و طرلان علاوه برآهوان زیبا در این زیستگاه زندگی می‌کنند.

جاده برفی دل دشت را می‌شکافد و از دور محوطه پر از علوفه با ارتفاع یک متر را می‌توانی ببینی. آذوقه زمستانی برای غزال تیز پای سهرین.

وضعیت فعلی آهو در کشور

تا اواخر سال ۱۳۵۰ تعداد زیادی آهو در اغلب دشت‌های کشور مشاهده شده بود، اما اکنون نسل آن در تمامی مناطق که تحت حفاظت نیستند از جمله دشت مغان نابود شده و در حال حاضر جمعیت آهوان در دشت سهرین، پارک ملی استان فارس، پارک گلستان و مناطق حفاظت شده بیدوئیه در کرمان، کالمند یزد، شیراحمد در خراسان رضوی و جزیره خارک در بوشهر وجود دارد.

تا سال ۱۳۵۰ تعداد زیادی آهو در اغلب دشت‌های کشور از جمله مغان مشاهده می‌شد، اما اکنون نسل آن در تمامی مناطق که تحت حفاظت نیستند نابود شده و تنها گونه‌هایی از آن تحت حفاظت شدید محیط زیست برای احیای دوباره نگهداری می‌شود.

حدود ۲۴۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده و ۲۶۰ هزار هکتار مناطقه شکار ممنوع در استان وجود دارد.

در این مناطق گونه‌های شاخصی همچون آهو، قوچ، میش، کل و بز و انواع پستانداران و انواع پرندگان زیست می‌کنند

دشت سهرین یکی از دشت‌های مهم این استان و جزو منطقه حفاظت شده سرخ آباد است و آهوان در کنار فعالیت‌های کشاورزی و دامی روستائیان منطقه، به زیست خود ادامه می‌دهند و در اصل ماندگاری آهوان، سبب توسعه این منطقه شده است.

وجود رودخانه‌های فصلی و سد‌های کوچک و بزرگ خاکی در منطقه حفاظت شده سرخ آباد و شکار ممنوع فیله خاصه، باعث شده است تا این منطقه به یکی از زیستگاه‌های پرندگان مهاجر نیز تبدیل شود که گردشگران طبیعت می‌توانند به تماشا بنشینند.

قطع شدن مسیر‌های مهاجرت آهوان دشت سهرین از عوامل تهدید کننده جمعیت آهوان این دشت شد و این گونه جانوری قبل از احداث اتوبان و ساخت و ساز‌های غیرمجاز در مسیر مهاجرت، به اراضی شهرستان‌های ساوه و تاکستان آمد و شد داشتند، ولی از آن پس از این کار بازماندند و جفت گیری همخونی خود باعث ضعف و کاهش زاد و ولد‌ها شد.

فصل جفت گیری آهوان در ماه‌های دی و بهمن و زمان زایمان نیز اواسط اردیبهشت و اوایل خرداد است و در صورت مناسب بودن شرایط آب و هوایی و حاکم بودن آرامش در زیستگاه، اغلب آهوان دو قلوزایی می‌کنند، اما اگر استرس داشته باشند در این صورت تک زایی خواهند داشت.

عمر آهوان بین ۱۰ تا ۱۲ سال است و شکار بچه آهوان از سوی عقاب ها، جانوران گوشتخواری، چون گرگ، پلنگ، روباه و سگ‌های چوپان، نیز از دیگر تهدیدات پیش روی در کاهش جمعیت آهوان زنجان محسوب می‌شود.

علل کاهش جمعیت آهوان

در محوطه که علوفه هایش درزمین مملو از برف همچنان قامت بر افراشته ند تا آهوان سرگشته این دشت را مهمان سفره خود کنند
محیط بانان نیز بیکار ننشستند.

علوفه‌های که از تابستان درانبار‌های محیط زیست انباشته شدند حالا بر روی تراکتور‌ها جا می‌گیرند؛ و ما هم همراه شان به امید یک نگاه آهو.

آنطور که رستمی مسئول اداره حفاظت از محیط زیست زنجان می‌گوید:دشت ممنوعه با مساحت حدود ۳۵ هزار هکتار در ادامه دشت زنجان و در قسمت شمال شهر زنجان در کنار روستای سهرین، تنها مأمن آهوان شمال غرب کشور است

رستمی می‌گوید: آهوان دشت سهرین تنها گونه باز مانده از آهوان شمالغرب کشور می‌باشد که در نوع خود بی نظیر است، چرا که گسترش شهر‌ها و مسدود شدن مسیر‌های گذر آهوان که از دشت مغان آذربایجان‌غربی تا دشت قم بوده باعث بومی شدن این گونه‌ها در این استان شده است.

رستمی می‌افزاید: آخرین سرشماری سال ۱۳۹۸ حدود ۱۴۰۰ راس آهو شمارش شده است این نسبت به ۱۰ سال گذشته حاکی از کاهش جمعیت این گونه از جانوران است

رستمی می‌گوید: از مهمترین علل کاهش جمعیت آهوان می‌توان به از بین رفتن زیستگاه که خود شامل جزیره‌ای شدن منطقه حفاظت شده سرخ آباد، حفر غیر مجاز چاه‌های عمیق و نیمه عمیق مخصوصا در اراضی روستا‌های تازه کند (محمود آباد) قشلاق قره چریان که حفر این چا‌های غیر مجاز باعث شد محل‌های امنی که برای زاد و ولد و زیست این آهوان در مجاورت باغ محیط زیست بود از بین برود و باعث تبدیل شدن کشت سنتی به صنعتی شود.

وی می‌گوید:لوله‌های فشار قوی آب چاه‌های غیر مجازرا به جا‌های دورتر انتقال داده و تمام اراضی و مراتع منابع طبیعی به زیر کشت می‌روند و این یعنی نابودی محیط زیست.

رستمی ادامه می‌دهد: از عوامل دیگر می‌توان به باغ شهر‌های به وجود آمده در دشت سارمساقلو اشاره کرد که عملا مسیر گذر آهوان را مسدود کرده است.

مسئول اداره حفاظت از محیط زیست زنجان می‌گوید: به خاطر دارم درسال ۱۳۸۴ تعداد ۴۸۰ رأس آهو در دشت سارمساقلو شمارش کردیم متاسفانه امسال در این دشت در زمان شمارش آهویی مشاهده نشد.

رستمی می‌گوید: متاسفانه در سال‌های اخیررواج یافته کسانی که صاحب زمین و آب در محل هستند این اراضی و اراضی ملی را به همراه آب به اجاره گیرندگان واگذار می‌کنند و این خود علتی شده تا اراضی که در نقشه جزو منابع طبیعی این استان است به راحتی شخم خورده و تصاحب می‌شود.

وی سری به افسوس تکان داده و ادامه می‌دهد: متاسفانه در دشت سهرین اگر بخواهیم نقشه هوایی سالیان دور را با این سال‌ها مقایسه کنیم تفاوت‌ها فاحش خواهد بود.

مسئول اداره حفاظت از محیط زیست زنجان می‌گوید: البته امنیت این گونه‌ها با حفاظت‌های شبانه روزی با گشت و کنترل محیط بانان مستقر در منطقه انجام می‌گیرد و در برخی نقاط هم از طریق دوربین‌های مدار بسته کنترل می‌شود تاآهوان آسیب دیده که در اثر تصادف و یا هر دلیلی مصدوم باشند به مرکز نگهداری و تیمار که درمزرعه محیط زیست ایجاد شده است انتقال و با مراقبت‌های ویژه بهبود یابند.

رستمی ادامه می‌دهد: شکارچیان نیز به گوش باشند شکار هر گونه شکار شده ۲۵ میلیون تومان است که به جز جریمه شکار غیر مجاز گونه آهو، توسط مقام قضائی نیز محکومیت حبس و پرداخت جزای نقدی نیز در پی خواهد داشت.

دل سیر آهوان سهرین از سفره محیط بانان

پرویز رستمی افزود: رستمی: از سال ۱۳۷۶ محیط زیست اقدام به کشت یونجه و گندم و ذخیره سازی برای زمستان گذرانی آهوان کردند که در طی گذشت سال‌ها این اراضی افزایش یافته و هم اینک نزدیک ۲۵۰ هکتار از زمین‌هایی که در دست محیط زیست است زیر گشت گندم و یونجه می‌رود.

وی می‌افزاید:گند م‌ها درو نمی‌شوند و زمانی که سایر علوفه‌ها زیر برف مدفون هستند آهوان به راحتی از این گندم‌ها تغذیه می‌کنند.

رستمی می‌افزاید:همچنین با توجه به سردسیر بودن منطقه و احتمال بارش‌های سنگین برف، در فصل تابستان اقدام به تهیه و ذخیره علوفه در انبار‌ها می‌شود تا در صورت نیاز در مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع ازجمله دشت سهرین و مناطق طارم، ماهنشان و فیله خاصه پخش شود

وی ادامه می‌دهد: پخش علوفه در این منطقه در مواقع بارش برف و وقوع کولاک با هدف تغذیه بی دغدغه و به منظور جلوگیری از خروج وحوش علفخوار به ویژه آهوان از زیستگاه اصلی، پراکنده شدن و پناه آوردن آن‌ها به سکونتگاه‌های انسانی انجام می‌شود.

غفور بدری از محیط بانان منطقه حفاظت شده سرخ آباد است می‌گوید:بیش از ۲۰ سال از عمر خود را در نقطه به نقطه این منطقه و دشت سهرین صرف حراست از مناطق حفاظت شده به ویژه آهوان این دشت و مقابله با متخلفان و شکارچیان کرده است.

وی می‌گوید: محیط بانی یک دل مملو از عشق به محیط زیست و حیات وحش می‌خواهد.

 

بدری می‌گوید: تک تک افراد می‌توانند به عنوان یک محیط بان حافظ حیات وحش باشند.

وی تاکید می‌کند: با وجود شرایط دشوار و حقوق کم با تمام علاقه به صورت شبانه روزی در حراست و حفاظت از حیات وحش استان تلاش خواهیم کرد و از مردم استان نیز می‌خواهیم ما را در انجام این وظیفه یاری کنند.

 

در پاسگاه سر محیط بانی سهرین بودم که تلفن زنگ زد پس از جواب دادن متوجه شدم آهوی توسط یکی از محیط زیست دوستان از چنگال گرگ نجات پیدا کرده بلافاصله خود را به محل حادثه رساندم و با منظره‌ای دلخراشی مواجه شدم آهوی ماده باردار به شدت توسط گرگ دریده شده بود. روز جمعه بود تعداد زیادی گردشگر در آن حوالی بودند و همه نگران جان آهو. پس از قدردانی از فردی که با خطر انداختن جان خود آهو را از چنگال گرگ نجات داده بود بلافاصله به کمک چند نفر آهو را در ماشین گذاشتیم و با تماس با یکی از همکارانم محمد رضا که تجربه چندین ساله در باره حیات وحش و زاد و ولدشان داشت اهو را به پاسگاه رساندم. آهوی مادر دچار شکستگی ناحیه گردن شده بود و هر لحظه امکان داشت بره یا بره هایش دچار خفگی شوند.

تصمیم به جراحی گرفتیم با آماده کردن وسایل جراحی و با توکل به خدا و مدد از امام رضا ع دو بره این آهو را نجات دادیم. شاید آن روز من و محمد رضا خوشحال‌ترین انسان‌های زمین بودیم که توانستیم در راستای حفظ و نگه از آفریده هایش گامی برداریم.

این خاطره از خاطرات فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان زنجان، یکی از ده‌ها محیط بانی است که در دلش هزاران قصه نهفته از ماجرای دشتی که بیشتر عمر خود را در آن سپری کرده است بود.

قلی زاده می‌گوید: آهوان این منطقه، آخرین بازماندگان آهوی ایرانی شمالغرب کشور هستند و این دشت به خاطر حیات وحش زیبا و شهرت جهانیش می‌تواند بستری برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به این استان باشد.

وی ادامه می‌دهد: حیات وحش سهرین را تنها ۱۲ نفر پاسبانی می‌کند. با همان شرایطی که همه صد‌ها محیط بانان ایران دارند. دست‌های خالی، اما دلی مملو از عشق.

قلی زاده مشکلات محیط بانان در امر حفاظت را گستردگی مناطق و کمبود نیروی انسانی، کمبود تجهیزات (خودرو، موتورسیکلت و...)، بالابودن هزینه تعمیر و نگهداری خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها و دوربین‌های پایش آنلاین با توجه به فرسودگی آنان و عدم تخصیص اعتبارات لازم، عدم تامین نیاز‌های مادی محیط بانان و کم بودن حقوق و دستمزد آنان می‌داند.

این محیط بان که بیشتر از ۱۸ سال از عمرش را ظرف نگهبانی از حیات وحش کرده است می‌گوید: حیات وحش در برخی موارد شاهد بی رحمی‌ها از جانب افرادی بوده است، ولی بسیاری از هموطنانمان علاقه زیادی به حراست و حفاظت از حیات وحش دارند و این را در چند سال خدمت خود به وضوح دیدم.

قلی زاده می‌گوید:از آغاز سال تا کنون ۱۰۳ تخلف زیست محیطی در استان صورت گرفته است که این تخلفات مربوط به حفر چاه غیرمجاز، تغییر کاربری، تخریب مراتع، قطع اشجار و شکاراست و خوشبختانه امسال هیچ موردی از شکار آهو نداشته ایم.

صحبت‌ها شیرین بود، اما نه به شیرینی افتادن نگاهت به نگاه آهوان این دشت.

یکی، دو، سه، چهار و گله‌ای از مهمانان خوانده، اما نه. وقتی خوب می‌اندیشم آن‌ها میزبان اصلیند و ما خود خوانده.
خرامان خرامان از پشت تپه‌های پوشیده از برف به سوی علوفه‌های پخش شده.

هیجان صحنه چنان است که استفاده از دوربین و لنز تله آن که در دست داشتم را فراموش کرده بودم. شاید این صحنه در تمام عمر فقط برایم یکبار پیش بیاید دشتی سفید گون که تنها دلخوشیش رد پای تنها بازماندگان آهوان شمال غرب است.

آینده حیات وحش در دستان ماست
امروزه تنوع زیستی به دنبال افزایش جمعیت و خسارت‌های انسانی در معرض خطر جدی قرار گرفته است، به گونه‌ای که حدود یک پنجم از مهره داران دنیا در آستانه انقراض قرار دارند. اگر روند نابودی گونه‌های جانوری به همین روال پیش رود مطمئناً منجر به تغییر در ساختار و عملکرد تمامی اکوسیستم‌ها در جهان خواهد شد!
آب سالان مدیر کل محیط زیست استان نیز می‌گوید: در جهت حفظ و صیانت تنها بازماندگان آهوان شمالغرب کشور از هیچ تلاش وکوشش دریغ نمی‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: کشت و ذخیره سازی علوفه، گندم و جو جهت استفاده آهوان دشت سهرین و فیله خاصه و توزیع در شرایط آب و هوایی نا مساعد از اقدامات مهم در جلوگیری از پراکنده شدن و پناه آوردن این گونه به سکونتگاه‌های انسانی است.

آب سالان می‌گوید:همکاری با اداره دامپزشکی استان در جهت واکسیناسیون به موقع دام‌های اهلی مناطق که از یک چراگاه و منابع ابی مشترک استفاده می‌کنند یکی دیگر از اقداماتمهم این اداره کل در جهت حفظ این گونه بارزش است.

وی می‌گوید: در سال‌های اخیر سعی شده از تغییر کاربری اراضی و حفر چاه‌های غیر مجاز در جهت حفظ زیستگاه‌های طبیعی جلوگیری شود.
مدیر کل محیط زیست استان می‌گوید:خرید مستثنیات و الحاق به زمین‌های موجود محیط زیست در جهت حفظ و بقاء حیات وحش منطقه، احداث آبشخور‌های متعدد، افزایش تعداد گشت‌ها و پایش و کنترل مناطق؛ خرید و تحویل موتور سیکلت و خودرو و سایر تجهیزات حفاظتی از دیگر اقدامات صورت گرفته در حفاظت این گونه با ارزش است.

مهندس آب سالان می‌گوید: علی رغم محدودیت‌ها و تنگنا‌های ناشی از شیوع کرونا و از همه مهم‌تر کمبود شدید نیروی حفاظتی (محیط بان) در استان، خوشبختانه با فعالیت ایثارگرانه محیط بانان استان و اهتمام جدی آنان، کشفیات قابل ملاحظه‌ای توسط این نیرو‌های پر تلاش در حوزه پیشگیری از وقوع شکارو صید، برای استان رقم خورد بطوریکه امسال خوشبختانه هر گونه تعرض به این گونه محافظت شده (آهو) در مرحله شروع به شکار و قبل وقوع جرم، کشف شده و به طوری که امسال هیچ موردی از شکار آهو در استان مشاهده نشده است.