امروز نوزدهم دی سالروز درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی یار دیرین امام و رهبری است.
تحصیلات را در مکتب خانه آسید حبیب و سپس مکتب خانه زن ملا عبدالله شروع کرد و خودش در مکتب خانه‌ای که پسر عمویش آشیخ محمد هاشمیان تاسیس کرده بود، تدریس می‌کرد، اما پاییز هزار و سیصد و بیست و هفت برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد. در سال ۱۳۲۸ با تغییر خانه اخوان مرعشی، با حاج آقا روح الله خمینی همسایه شدند. از همانجا شیفته منش او شد و تلاش می‌کرد با طرح سوال در راه به او نزدیک شود. از همان جا هم با حاج آقا مصطفی خمینی فرزند ارشد آقا روح الله آشنا و کم کم از همسایه به شاگرد تبدیل شد و رابطه نزدیک تری با امام پیدا کرد.
در سال ۱۳۳۶ در درس خارج فقه آیت الله محقق داماد با آقا سیدعلی خامنه‌ای آشنا شد و زمینه ساز تعمیق این آشنایی با مقام معظم رهبری سفر به عتبات عالیات بود که این رفاقت دهه‌ها ادامه داشت.
در سال ۱۳۳۸ کانون هنر را که در آن همراه با برادران در قم و شهر‌های دیگر ایران ماشین نویسی می‌کردند تاسیس کرد. اولین شماره مجله «مکتب تشیع» را با مقاله‌ای بلند و محققانه همراه با آقایان باهنر، صالحی کرمانی و مهدوی کرمانی و با استفاده از قلم نویسندگانی هم، چون آیت الله طالقانی و علامه طباطبایی، آذری قمی و مکارم شیرازی منتشر کردند.
این نشریه باب آشنایی بیشتر او با اندیشمندان مسلمان را بازکرد. افرادی نظیر آیت الله بهشتی یا حتی اشخاصی همانند یدالله سحابی موثر بودند. به خواست آیت الله بروجردی طلبه‌ها برای تبلیغ انتخاب می‌شدند و به آن‌ها در مدرسه سپهسالار تهران دروسی مثل جغرافیا، ریاضی و ... داده میشد. اکبر هاشمی یکی از ۱۰ طلبه تابستان این سال بود. محمد مفتح، مهدوی کنی، نوری همدانی، امامی کاشانی و تعدادی دیگر هم جزو آن‌ها بودند.
در سال ۱۳۴۱ آیت الله هاشمی رفسنجانی در مبارزه‌های دو ماهه مقابل انجمن‌های ایالتی و ولایتی مشارکت فعال داشت. این نخستین اعتراض جمعی علما به شاه بود. قید قرآن و اسلام از سوگند نمایندگی مجلس حذف شده بود. اعتراض امام به حق رای زنان هم با این لحن بود که شما به مردان هم آزادی و رای نداده اید. اکبر هاشمی شبکه‌ای گسترده برای توزیع مجله مکتب تشیع تشکیل داده بود و از همان شبکه برای توزیع اعلامیه‌ها و اعتراض‌ها استفاده کرد. مبارزه در نهایت به نفع روحانیت پایان یافت. سومین فرزند و دومین دخترش فائزه به دنیا آمد.
در تحریم رفراندوم موارد شش گانه اصلاحات شاه هم حضوری فعال داشت. اصلاحاتی که شاه آن‌ها را انقلاب سفید خوانده بود. شعار‌های اجتماعی‌ای داشت که درک کردن آن‌ها دشوار بود. اصلاحات ارضی-ملی کردن جنگل‌ها، فروش سهام کارخانه، سهیم کردن کارگران، ایجاد سپاه دانش و ... همگی بند‌هایی بودند که مخالفت با آن‌ها به معنی حمایت از سرمایه داران و مالکان تصور میشد. روحانیت، اما به شاه و مقاصدش و حتی شکل اجراییش بدبین بود و آن را برای فریب مردم می‌دانست.
مهر ۱۳۴۳ از امام خمینی (ره) ماموریت گرفت که مصوبه قانون کاپیتولاسیون را بررسی کند و نتیجه را به او برساند. هاشمی اسناد موضع تاریخی امام (ره) علیه کاپیتولاسیون را که بعد موجب تبعید امام شد، جمع آوری کرد. ۳۰ دی ۱۳۴۳ در هیأت مهدی عراقی در محله پیروزی تهران سخنرانی کرد و گفت: شما فکر میکنید مردم ایران بخار ندارند، اما بخارایی دارند. ۷ و ۸ اسفند ۱۳۴۳ سالگرد قمری حمله به مدرسه فیضیه برگزار شد و هاشمی از «تحریک کنندگان» خوانده میشد. دستور بازداشت او به اتهامات مختلفی که در یکماه اخیر پرونده اش را سنگین کرده بود، صادر شد. ۱۱ اسفند ۱۳۴۳ در کوچه و بعد از چندبار دست به سر کردن ماموران، بازداشت و دستگیر شد در ۶ شهریور ۱۳۵۱ دوباره در رفسنجان بازداشت و به کرمان و بعد به تهران و زندان قزل قلعه فرستاده شد.
در سال ۱۳۵۳ گزارش محمدعلی رجایی از مبارزه‌های خارج از کشور او را ترغیبش کرد خودش وضعیت را از نزدیک ببیند. به ترکیه و سپس بلژیک رفت و از آنجا زمینی به آلمان، فرانسه، هلند، سوئد، انگلستان و ایتالیا رفت. سفر اول به اروپا به منظور را هاندازی تشکیلاتی در خارج از کشور بود. در این سفر‌ها با ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده، حسین باقرزاده، صادق طباطبایی و حسین طارمی دیدار کرد. پس از بازگشت از اروپا به ترکیه به روسیه و لبنان رفت. در لبنان با امام موسی صدر و یاسر عرفات دیدار کرد.
بهمن ۱۳۵۷ در تشکیل کمیته استقبال از امام (ره) مشارکت داشت.۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۵۸ رفراندوم قانون اساسی را با مسئولیتی که در وزارت کشور داشت، برگزار کرد.
وی اولین رئیس مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸ بود. در طول جنگ ایران و عراق، رفسنجانی به عنوان نماینده رهبر در شورای عالی دفاع، فرماندهی نیرو‌های مسلح را برعهده داشت و در ۶ مرداد ۱۳۶۸ در رقابت با عباس شیبانی در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد در دوره هشت ساله ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی، کشور که حالا با ویرانه‌های جنگ روبرو شده بود نیاز به سازندگی داشت و در این راه گام‌های موثری صورت گرفت.
وی از سال ۱۳۶۸ تا زمان فوت، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده داشت و در همه ادوار مجلس خبرگان رهبری نماینده استان تهران در آن مجلس بود. مرحوم هاشمی رفسنجانی مسئولیت ریاست هیئت مؤسس و هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی را هم عهده دار بود.
اگرچه شهرت آیت الله هاشمی رفسنجانی در ایران و جهان، بیشتر بعنوان یک شخصیت سیاسی است، اما یکی از ابعاد شخصیتی او، تفسیر و پژوهش‌های قرآنی است که سنگ بنای آن در دوران زندان رژیم شاهنشاهی گذاشته شد. علاوه بر تفاسیر، تحلیل‌ها و تاویلاتی که آیت الله هاشمی رفسنجانی از آیات قران کریم در خطبه‌های جمعه، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها داشت، به طور کلی بیش از ۵۰ جلد پژوهش قرآنی توسط وی صورت گرفت که بارزترین آن مجموعه نفیس «تفسیر راهنما» در ۲۱ جلد و «فرهنگ قرآن» در ۳۳ جلد است.
این دو مجموعه که به عنوان دائرة المعارف قرآن کریم، منابعی مادر برای اهل تحقیق خوانده می‌شود، حاصل بیش از ۶۰ هزار فیش در ۲۲ دفتر و کاغذ‌های متعدد و مختلف هستند که آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوران زندان اقدام به نگارش آن‌ها نمود که بعد‌ها با همکاری گروهی از محققان و پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تکمیل و منتشر شد.
هاشمی رفسنجانی روز یکشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۵ با عارضه قلبی به بیمارستان شهدای تجریش انتقال یافت، اما مراحل احیای قلبی ناموفق شد و ساعت ۱۹:۳۰ دقیقه همان روز در ۸۲ سالگی دارفانی را وداع گفت ودر ۲۱ دی ۱۳۹۵ پس از تشییع از دانشگاه تهران در حرم مطهر امام خمینی (ره) به خاک سپرده شد.
آثار متنوعی از آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوران مبارزه، از مجله‌های «مکتب تشیع» و «بعثت» گرفته تا ترجمه «القضیه الفلسطینیه» و نگارش کتاب «امیر کبیر» و حتی «فرهنگ قرآن»، «کارنامه و خاطرات» همراه با ده‌ها اثر ماندگار دیگر به جا مانده است.