مخمصه کرونا و چالش‌های پیش‌روی اتحادیه اروپا

  به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما؛ اتحادیه اروپا یکی از مهمترین الگو‌های همگرایی منطقه‌ای در سطح نظام بین‌الملل است. این اتحادیه با ایجاد همگرایی در بین کشور‌های عضو توانست جایگاه قابل توجهی را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص دهد و با بهره گیری از قدرت نرم و اقتصادی به ایجاد توازن در برابر قدرت‌های بزرگی همچون آمریکا بپردازد.
این اتحادیه در راستای تبدیل شدن به یک نهاد سیاسی و اقتصادی قدرتمند گام‌های موثری را در قالب انعقاد معاهداتی همچون معاهده رم، ماستریخت، نیس و لیسبون برداشته و فعالیت‌های سران دولت‌های اروپایی در زمان انعقاد این معاهدات، نشانگر تمایل آن‌ها برای دستیابی به وحدت بوده است.
اتحادیه اروپا از زمان آغاز روند همگرایی یعنی از سال ۱۹۵۷ تاکنون، فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. عضویت کشور‌های بزرگی مانند آلمان، فرانسه و تا پیش از این انگلستان در اتحادیه اروپا موجب افزایش توان نقش آفرینی این اتحادیه در سطح جهانی شده است.

خروج انگلیس از اتحادیه اروپا با کامل شدن دوره انتقالی برگزیت صورت گرفت و این کشور پس از ۴۷ سال عضویت، از اول ژانویه ۲۰۲۱ به طور رسمی از این اتحادیه خارج شد.

از سوی دیگر خروج انگلیس از اتحادیه اروپا با کامل شدن دوره انتقالی برگزیت صورت گرفت و این کشور پس از ۴۷ سال عضویت، از اول ژانویه ۲۰۲۱ به طور رسمی از این اتحادیه خارج شد؛ با خروج انگلستان، اتحادیه اروپا یکی از مهمترین بازوان اقتصادی خود را از دست داد.
همچنین ریاست ۶ ماهه آلمان بر شورای اتحادیه اروپا نیز با پایان یافتن سال ۲۰۲۰ به سر آمد. اکنون در یک زمان بسیار دشوار، پرتغال در حالی ریاست ۲۷ کشور اتحادیه اروپا را بر عهده می‌گیرد که نحوه مقابله با بحران‌های دامنه‌داری مانند همه گیری کرونا، اجرای توافق خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و مساله پناهندگان همچنان ذهن تصمیم گیرندگان این اتحادیه را به خود مشغول کرده است.
برای شناخت و درک بیشتر درباره چشم‌انداز اتحادیه اروپا ابتدا نحوه شکل‌گیری، اعضای کنونی و ساختار این اتحادیه مورد بررسی قرار می گیرد.

 

تاریخچه شکل گیری اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا به زعم بسیاری به دنبال معاهده ماستریخت شکل گرفته، اما در واقع، نتیجه همگرایی تدریجی است که از سال ۱۹۴۵ آغاز شد؛ پایان جنگ جهانی دوم، اروپا را به دو بخش تحت سیطره کمونیسم شوروی (بلوک شرق) و بلوک غرب متشکل از کشور‌های دموکراتیک کرد. امید به جلوگیری از شکل‌گیری جنگ مجدد در قاره اروپا و گسترش تفکرات کمونیستی به غرب اروپا، عاملی انگیزه‌بخش برای دولت‌های اروپایی بود. ملل اروپایی پساجنگ تنها به دنبال ایجاد صلح نبودند، بلکه راهکار‌هایی را برای حل مشکلات اقتصادی جستجو می‌‌کردند.

در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، اعضای جامعه اقتصادی اروپا گسترش یافتند و به دانمارک، ایرلند و انگلیس در سال ۱۹۷۳، یونان در سال ۱۹۸۱ و پرتغال و اسپانیا در سال ۱۹۸۶ اجازه عضویت در جامعه اقتصادی اروپا داده شد.

در همین حال، شش کشور همسایه در معاهده پاریس توافق کردند که به یک منطقه تجارت آزاد برای تجارت منابع کلیدی مانند ذغال سنگ، فولاد و سنگ آهن به دلیل نقش ویژ‌ه‌ای که در صنعت و ارتش داشتند، شکل دهند. این سازمان که جامعه ذغال سنگ و فولاد نامیده می‌شد، شامل کشور‌های آلمان، بلژیک، فرانسه، هلند، ایتالیا و لوگزامبورگ بود. جامعه ذغال سنگ و فولاد از ۲۳ جولای ۱۹۵۲ آغاز به کار کرد. موفقیت این توافق، کشور‌های عضو را به امضای دو معاهده در سال ۱۹۵۷ سوق داد که هر دوی این توافقات، معاهده رم نامیده می‌شدند.
این توافق به شکل گیری دو بدنه جدید منجر شد، که یکی از آن‌ها جامعه انرژی اتمی اروپا بود و دیگری جامعه اقتصادی اروپا بود. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، اعضای جامعه اقتصادی اروپا گسترش یافتند و به دانمارک، ایرلند و انگلستان در سال ۱۹۷۳، یونان در سال ۱۹۸۱ و پرتغال و اسپانیا در سال ۱۹۸۶ اجازه عضویت در جامعه اقتصادی اروپا داده شد. در فوریه ۱۹۹۲، همگرایی اروپایی یک گام فراتر رفت و معاهده ماستریخت به امضا رسید. این معاهده در سال ۱۹۹۳ الازم الاجرا شد و در نتیجه، جامعه اقتصادی اروپا به اتحادیه اروپا تبدیل شد.

اعضای اتحادیه اروپا
اکنون اتحادیه اروپا شامل ۲۷ کشور مستقل است که شامل آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، اتریش، هلند، بلژیک، سوئد، دانمارک، فنلاند، پرتغال، ایرلند، چک، کرواسی، مجارستان، لهستان، بلغارستان، یونان، رومانی، اسلواکی، اسلوونی، استونی، لیتوانی، لتونی، لوکزامبورگ، قبرس و مالت می‌شود. کشور‌های صربستان، مونته نگرو، آلبانی، مقدونیه و ترکیه هم از کشور‌هایی هستند که در انتظار عضویت در اتحادیه اروپا قرار دارند.
اتحادیه اروپا ۲۴ زبان رسمی دارد که شامل بلغاری، انگلیسی، اسپانیایی، کرواتی، هلندی، ایرلندی، ایتالیایی، یونانی، لتونی، لِیتوانیایی، مالتی، پرتغالی، لهستانی، فرانسوی، رومانیایی، سوئدی، آلمانی، اسلواکی، اسلونیایی، فنلاندی، دانمارکی، چِکی، مجارستانی و استونیایی می‌شود.

نماد‌های اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا همانند دیگر سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از نماد‌های ویژه‌ای استفاده می‌کند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
پرچم: یک دایره با ۱۲ ستاره زرد در برابر یک پس زمینه آبی به عنوان نمادی از وحدت، همبستگی و هماهنگی در میان مردم اروپا به تصویر کشیده است.
سرود: سرود اتحادیه اروپا که نوای شادی است، توسط لودویگ بتهوون ساخته شده است.
روز اروپا: نهم مه که روز اعلامیه شومان در سال ۱۹۵۰ است، روز اتحادیه اروپا انتخاب شده است.
شعار: کشور‌های عضو اتحادیه اروپا با سر دادن شعار اتحاد در عین تنوع، این مسئله را بیان می‌کنند که کشور‌های عضو این اتحادیه با وجود تعهد به صلح و رفاه به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی فی مابین خود احترام می‌گذارند.

ارکان اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا ساختار دولتی پیچیده‌ای دارد. نهاد‌های این اتحادیه وظایف مانند وضع قوانین، مدیریت پروژه، توزیع وام‌ها و منابع مالی و تصمیم گیری درمورد مسیر‌های آینده اتحادیه اروپا را برعهده دارند.

کمیسیون اتحادیه اروپا: این کمیسیون تنها نهادی است که قدرت پیشنهاد قوانین اتحادیه اروپا و مسئولیت اجرای آن‌ها را در اختیار دارد. برنامه‌ریزی بودجه نیز از وظایف این نهاد محسوب می‌شود. این کمیسیون نقش قوه مجریه را در اتحادیه اروپا ایفا می‌کند. کمیسیون اتحادیه اروپا مسئول پیشنهاد قوانین، اجرای تصمیم‌گیری‌ها و روی هم رفته انجام کار‌های روزمره اتحادیه اروپا است. کار کمیسیون به طور تقریبی توسط ۳۸ هزار کارمند مستقر در بروکسل، لوگزامبورگ و سایر مناطق اروپا انجام می‌شود. این کمیسیون شاخه اجرایی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. رئیس کمیسیون، مسئول تخصیص پول و سایر اوراق بهادار به اعضای اتحادیه است و می‌تواند در صورت نیاز دستور انتخابات جدید یا اخراج اعضا را صادر کند. او دستور کار کمیسیون را تعیین کرده و تمامی قوانین اتحادیه اروپا مصوب در پارلمان اروپا را برای اجرا ابلاغ می‌کند. هم اکنون ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا بر عهده «اورزولا فن در لاین» است.
شورای اروپا: این نهاد در برگیرنده سران دولت‌ها و حکومت‌ها و رئیس کمیسیون است. در ملاقات‌هایی که در شورای اروپا صورت می‌پذیرد و چهار بار در سال برگزاری می‌شود، سیاست‌های اتحادیه اروپا و هر یک از مشکلات پیش رو، مورد بررسی قرار می‌گیرد. هم اکنون «شارل میشل» رئیس شورای اروپا است.
شورای اتحادیه اروپا (شورای وزیران): این نهاد شامل وزیران کشور‌های عضو است که جلسات شورا را در راستای سیاست‌ها و خط و مشی‌های جدید اتحادیه اروپا برگزار می‌کنند. نماینده هر یک از کشور‌های عضو اتحادیه، به نوبت، به مدت شش ماه رئیس این شورا می‌باشند.
پارلمان اروپا: این نهاد به همراه شورای وزیران، قوانین جاری در اتحادیه اروپا را تصویب می‌کنند. پارلمان اروپا، مجلس نمایندگان تمام شهروندان کشور‌های عضو اتحادیه اروپا است. اتباع هر کشور عضو اتحادیه اروپا می‌توانند نمایندگان خود را برای پارلمان اروپا در رأی‌گیری‌های همگانی انتخاب کنند. تعداد نمایندگان هر کشور عضو در پارلمان اروپا، به نسـبت جمعیت آن کشور تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، تعداد نمایندگان کشور‌های پرجمعیت از کشور‌های کم جمعیت بیشتر است. پارلمان اروپا تنها نهادی است که اعضای آن به طور مستقیم انتخاب می‌شوند. نشست‌های پارلمان در بروکسل و استراسبورگ برگزار می‌شود و البته دفاتری در لوکزامبورگ دارند. «دیوید ساسولی» عضو سوسیال دموکرات پارلمان اروپا که ایتالیایی است، هم اکنون ریاست این نهاد را بر عهده دارد.
دیوان عدالت اروپا: این نهاد بر اجرای قوانین مصوبه اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو، نظارت دارد. این دادگاه عالی، که در واقع دیوان عالی اتحادیه اروپا اسـت، به دعاوی بین کشور‌های عضو و دعاوی بین ارگان‌های مختلف اتحادیه اروپا نیز رسیدگی می‌کند.

 

پول رایج و بودجه اتحادیه اروپا
امروزه یورو رایج‌ترین واحد پول در اتحادیه اروپا است. از سال ۱۹۹۲، معاهده ماستریخت معیار‌ها و قوانین ویژه‌ای را برای تضمین همگرایی کشور‌های وابسته به یورو تعیین کرد و از سال ۱۹۹۷ پیمان ثبات و رشد در راستای تضمین همگرایی اقتصادی و مالی به اجرا درآمد.
اتحادیه اروپا نمی‌تواند مالیات یا عوارضی بر اعضا تحمیل کند. در عوض، سه منبع درآمد اصلی دارد که شامل سهم پرداختی هر یک از کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، یک درصد از ارزش افزوده درآمد‌های مالیاتی کشور‌های عضو و عوارض مربوط به واردات از مرز‌های خارجی اتحادیه اروپا می‌شود.

 

جمع بندی
همگرایی در اروپا و شکل گیری اتحادیه اروپا طی یک بازه زمانی طولانی و با انعقاد معاهدات بسیاری حاصل شد؛ اگر چه در ابتدا مخالفت‌های بسیاری در رابطه با شکل گیری این اتحادیه وجود داشت، در ادامه روند صعودی این اتحادیه به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، دولت‌های اروپایی را متقاعد کرد که این اتحادیه، ابزار بسیار مفیدی برای ایفای نقش در عرصه جهانی در قالب یک بازیگر منسجم و یکپارچه است.

اما در حال حاضر، بحران‌های زیادی امنیت، هویت و آینده اتحادیه اروپا را تهدید می‌کند؛ بحران بیکاری، خروج انگلستان، بحران یورو، روابط منازعه آمیز با روسیه و رشد جنبش‌های راست افراطی از جمله بحران‌هایی است که در صورت حل نشدن،‏ اتحادیه اروپا را به نابودی خواهد کشاند.
همچنین هر گونه عملکرد اتحادیه اروپا در برابر بحران بی‌سابقه شیوع کرونا، سرنوشت این اتحادیه را تحت شعاع قرار خواهد داد و در همین راستا، اتحادیه اروپا باید با بکار گرفتن راهکار‌های خلاق و متحد از تهی شدن ارزش‌های ساختاری و فروپاشی انسجام کارکردی نهاد‌های خود جلوگیری کرده تا مسیر‌های پیموده شده در بحران‌های پیشین را مجدداً تکرار نکند.

 

نویسنده : محسن ایراندوست؛ کارشناس بین الملل