بدون تعارف با سردار حجازی جانشین سپاه قدس؛
ناگفته های شب شهادت حاج قاسم
در آستانه نخستین سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی، سردار سید محمد حجازی جانشین فرمانده نیروی قدس سپاه در برنامه بدون تعارف ضمن بیان سلوک و سیره شخصیتی سردار دلها، ناگفته هایی را از شب قبل از شهادت حاج قاسم بیان کرد.
به گزارش
خبرگزاری صدا و سیما ، آقای رضوانی خبرنگار برنامه بدون تعارف بخش خبری 20:30 به مناسبت سالروز شهادت سردار سلیمانی بدون تعارف با سردار حجازی جانشین نیروی سپاه قدس به گفتگو پرداخت ودرخصوص روزهای قبل از شهادت سردار سلیمانی و مرور خاطرات جانشین فرمانده نیروی قدس سپاه ناگفته هایی از چندروز قبل از شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی بیان نمود.
این برنامه را می توانید به صورت کامل در زیر مشاهده کنید
رضوانی خبرنگار صدا وسیما در آغاز این مصاحبه از حس و حال عجیب محل کار سردار سخن گفت و از حال خود در لحظه ای که وارد محل کار سردار می شود جایی که محل ورود هر روز حاج قاسم بود و گفت واقعا باورش سخت است که یک سال گذشت از نبودن حاج قاسم
سردار سید محمد حجازی در شروع این برنامه از سختی دوری از حاج قاسم پس از یک سال گفت :ما بعد از یک سال هنوز باور نکردیم، بخصوص برای ما که تقریبا هر روز، در این ساختمان، می آییم و می رویم و این مسیر سردار بود
ماجرای عکس های ورودی محل کار حاج قاسم چه بود؟سردار حجازی در ادامه مصاحبه از ماجرای عکس هایی نصب شده در ورودی محل کار حاج قاسم گفت : در زمان خود شهید و تقریبا قریب به اتفاق عکس ها را سردار سلیمانی گفته که عکس کدام شهید را بگذارید، خودش اینها را انتخاب کرد، او با تک تک عکسها داستانها داشت، یعنی بالاخره با اینها زندگی می کرد حاجی و در جلسات روزانه که داریم ، در تمام جلسات و نشست ها ، دوستان مثلا ذکری نامی یادی از حاجی می کنند، نه فقط به عنوان مثلا ذکر یاد و فاتحه و اینها که سرجای خودش ، بحث های کاری که وقتی پیش می اید، مثلا توضیح می دهند که نظر حاج آقا این بوده ، این تدبیر را داشته ، این دستور را داده ، سوابق موضوع این جور است، نظر حاج آقا این جور بوده و خب واقعا این ها برای ما همه اش راهنماست و می توانم بگویم که ما ساعاتی نیست که بدون ذکر و نام حاج قاسم سلیمانی در این ساختمان به سر ببریم.
در روز و شب یک روز قبل از شهادت سردار سلیمانی چه گذشت؟
رضوانی : سردار اگر صلاح بدانید شروع کنیم با شب شهادت ایشان . چون در آن روز و شب قرار داریم و می دانم حضرتعالی یک شب قبل از شهادت ، پیش ایشان بودید، بگویید از آن روز و شب، چه گذشت ؟سردار حجازی : والله، یک شب غیر عادی بود تقریبا ، از میان بقیه ملاقات ها و دیدارهایی که با ایشان داشتیم، اولا، ایشان ضمن این که یک طمانینه و آرامش عجیبی داشت، ولی عجله هم داشت، مثلا خب می امد پیش ما، یک شب می ماند معمولا، آن دفعه گفت که نه، شب نمی مانم، کار دارم و می خواهم بروم.
سردار حجازی من در لبنان بودم و از ایشان می خواستیم که بماند، گفتیم بمان، گفت نه، کار دارم فقط آمدم اینجا یک سری بزنم ، بروم، من حالا چند تا از شهدا ، دوستان عزیزی که در این سال ها با آنها مواجه شدم، قبل از شهادت یک نور عجیبی در چهره آنها مشاهده کردم، حالا ما که چشم بصیرت نداریم و نداشتیم و چنین ادعایی هم نداریم، اما آنها آنقدر چهره شان نورانی و متلالی بود که به یک چشم کوری مثل بنده هم می آید، یعنی من احساس کردم آن دفعه، سفر آخر، که ایشان یک نورانیت عجیبی دارد و یک چهره متلالی ای داشت، البته یکی دو بار دیگر هم ، مثلا شش ماه قبل و یک سال قبل هم، این حالت را من احساس کردم، ولی این بار خیلی شدیدتر بود.
دستورات بی سابقه سردار سلیمانی که برای چندین ماه بعد بود!!
آیا در گفتار سردار یک روز قبل از شهادت تغییری ایجاد شده بود ؟
سردار حجازی: در گفتارشان هم یک طمانینه و آرامش عجیبی بود اولا، ثانیا مثل این که می خواست کارها را ردیف کند و چیزی باقی نماند، یعنی مثلا بعضی وقت ها ما از مشکلات می گفتیم، درخواستی داشتیم، چیزی مطرح می کردیم، آن دفعه چون من احساس می کردم، یک کمی، شرایط برای ایشان سخت هست و اینها ، من چیزی نگفتم از مشکلات و اینها، ایشان خودش پرسید، گفت کاری نداری، مشکلی نداری، گفتم والله چون فرمودید می گویم، بله این مشکلات هست، ولی معمولا هر وقت می گفتیم ، برای یک ماه، دو ماه آینده را حل می کرد، ایشان برای چندین ماه بعد را دستوراتی داد و حل کرد، گفت که تا آخر سال جاری که به این ترتیب ، برای دو ماه سال آینده هم به این ترتیب عمل بکنید، دستورات لازم را داد، برای من عجیب بود این ماجرا.
اصلا سابقه نداشت و چیزهای دیگر هم بود در این رابطه، یک حادثه دیگر هم اتفاق افتاد، یک برادری بود که مورد تهدید رِژیم صهیونیستی بود و آن ها او را مرتبا تهدید می کردند، حاجی به او گفت که فلانی مراقب باش، چاقوی رژیم و خنجر رژیم روی گردن تو هست.
او از بچه های جبهه مقاومت بود، گفت مراقب باش، دنبال تو هستند و این تعبیرش این بود که خلاصه چاقوی دشمن بر گلوی تو هست، او جواب داد که نه عموجان، خطاب عمو می کرد به ایشان، نه عموجان این خنجر روی گلوی شماست،
سردار حجازی : حاجی با یک آرامش خیلی عجیبی گفت من آماده ام، هیچ مهم نیست، من آماده ام، من به ایشان عرض کردم که حاجی این صحبت را نکنید، شما جایگاهت الان اینطور است ، در جبهه مقاومت، در منطقه الان تاثیر شما و ماموریتی که دارید، مسئولیتی که به عهده شما هست ، این جوری خواهش می کنم نگو، صحبت نکن، جواب ایشان این بود، گفت که همه این کارهایی که شده، همه این دستاوردهایی که به دست امده، این ها همه کار خداست، ما کاره ای نیستیم، کارگردان اوست، ما بازیگری بیش نیستیم، این تعبیر ایشان بود.
ماجرای تماس تلفنی سردار سلیمانی در شب شهادتشان با دختر شهید عماد مغنیه
سردار حجازی : سردار یک تماس تلفنی داشت با دختر شهید عماد مغنیه ، با اینها ، هر وقت می آمد ، تماس داشت، با ایشان تماس گرفت گفت که ، حال و احوال و این ها، او پرسید که ... ، حالا ما نمی شنیدیم صدای او را، بعدا ما این را پیگیری کردیم، شنیدیم، گفت که کجا می روی؟ گفت که دارم می روم به مقتلم ، جواب حاجی این بود که دارم می روم به مقتلم، من تردید کردم که آیا این را ما درست شنیدیم.
دارم می روم به مقتلم!
سردار حجازی: عین همین عبارت و خب به عربی هم صحبت می کرد ولی ترجمه اش این هست ، بعد من از همسر ایشان پرسیدم که این درست است؟ همین جوراست ؟ که گفتند بله دقیقا این جور است و باز از طریق دیگر از دختر شهید پرسیدم، باز ایشان هم تایید کرد.
یعنی حال و هوای عجیبی داشت، ایشان گاهی تسبیح دست می گرفت، داشت ذکر می گفت، حالا به حالت متداول ، حالا بعضی ها تسبیح دست می گیرند، این طوری تفریحی ، دور می زنند، ایشان نه ، هر وقت تسبیح دستش بود ، ذکر می گفت. دوستان نقل کردند که در برگشت دائما ذکر می گفت، یکسره ذکر می گفت، یک شوخی، مزاحی با راننده و بقیه بچه ها می کرد، دوباره برمی گشت تو حال خودش و ذکر می گفت، دوباره یک چند کلمه ای با این ها صحبت می کرد، برمی گشت به حال خودش و آن ها نقل کردند که حال و هوای عجیبی داشت، که دائما در حال ذکر بود ، توجه خاصی داشت، البته این جور نبود که بی اعتنا به ما هم باشد، حرف می زد ، صحبت می کرد، اما کمی که صحبت می کرد، دوباره برمی گشت توی حال خودش.
سردار سلیمانی می دانست قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
کاملا منتظر حادثه ای بود، من نمی دانم می دانست، نمی دانست، ولی منتظر یک حادثه بود، آن یادداشت که چیز عجیبی است یعنی، بالاخره چهار بار توی آن یادداشت از اطراف مختلف نوشته به زبان های گوناگون و گذاشته توی اتاقش، این خودکار را رویش گذاشته ، روی میز، که همه ببینند ، اولین فردی که وارد اتاق می شود آن را پیدا کند ، یعنی آن هم نبوده که بگذارد مثلا توی کمد یا یه گوشه ای، نه ، آنجا گذاشته که بعد که آمدند اتاق را تمیز کنند دیدند آن یادداشت آنجا هست.
سردار حجازی : این چیز عجیبی است ، من معتقدم که یا می دانست یا منتظر یک حادثه ای بود، حالا داستانهای زیادی در این رابطه هست که حالا فرصت نیست.
تصویر دوربین مداربسته از عشقبازی سردار سلیمانی با عکس شهدا
رضوانی : آیا از لحاظ امنیتی برای ایشان احساس نگرانی نبود و گفته نشد که نروید؟
سردار حجازی : چرا، چرا، احساس نگرانی بود، به ایشان هم گفته شد، منتها ایشان یک اعتقادی داشت، من جای دیگر هم این را عرض کردم، این جور نبود که به تذکرات و به ملاحظات حفاظتی و امنیتی بی اعتنا باشد، نه ، انصافا مثلا وقتی می گفتیم حالا این جلسه که می خواهید این جا قرار بدهید، این جا مصلحت نیست، جای دیگر، ایشان قبول می کرد، می گفت باشد ، انجام بدهید، البته می پرسید دلیلش را ، خود ایشان صاحب نظر بود، می پرسید، ولی وقتی که قانع می شد که می شود جای دیگر هم انجام داد، می گفت عیبی ندارد ، می رویم جای دیگر، یا مثلا می گفتیم که شما نروید آنجا، فلانی بیاید اینجا، قبول می کرد، یعنی ملاحظات را واقعا در حد ریز و جزئیات را هم مراعات می کرد، لکن یک ملاک داشت، ملاکش این بود که ملاحظات امنیتی و مراعات جهات حفاظتی نباید مانع انجام ماموریت بشود، انجام ماموریت اولی است، ولو خطراتی دربرداشته باشد، این مهم نیست، اگر ماموریت موکول به این کار هست و مستلزم این هست که به این محل برویم یا این سفر را انجام بدهیم، آن را می رفت، انجام می داد، ملاحظاتش را هم انجام می داد، ولی خب حقیقتا کسی هم باور نمی کرد که ترامپ دیوانه دست به یک چنین اقدامی بزند، علنا مثلا دست به اقدام ترور بزند و با هواپیما بیاید و ماشین ایشان را مورد هدف قرار بدهد، این هم جزو توقعات ایشان حداقل نبود، یعنی این بود که ممکن است مثلا در مسیر ایشان بمب گذاری یا تیراندازی بشود، یا مثلا در محل سکونت ایشان یک اقدامی انجام بشود، به صورت غیر مستقیم، ولی ترور مستقیم فکر می کنم شاید جزو محاسبات شان نبود.
مجری : درسته ، بعد لحظه ای که به شما خبر را گفتند ، از آن لحظه بگویید.سردار حجازی : حقیقتش من، تقریبا، ساعت یک نیمه شب بود به وقت آنجا که دو و نیم به وقت ایران می شود ، زنگ زدند که، یک انفجاری در فرودگاه بغداد شده، شما اطلاع دارید که مثلا حاجی کی رفت آنجا؟ چه جوری رفت؟ من یک مرتبه جا خوردم، البته گفتم که ایشان بنا بود سر شب برود، احتمالا تا حالا الان رسیده ، چند ساعت هست که آنجاست و این که شما دارید می گویید الان صدای انفجار شنیده شده ، این بعید است، اما خب نمی دانم ، پیگیری کردم و متوجه شدم که نه، ایشان همین یک ساعت ، یک ساعت و نیم قبل از دمشق پرواز کرده رفته و تقریبا برایم مسجل بود که ایشان مورد هدف بوده، منتها حالا به شهادت رسیده یا نه؟ قطعی هست یا قطعی نیست؟ آنش را نمی دانستیم که پیگیری کردیم و اولین چیزی که ما مشاهده کردیم و به دست مان رسید و یقین کردیم، آن دست بریده ایشان بود و آن انگشتر .
مجری : تصویری که آتش به دل همه انداخت.سردار حجازی : بله
مجری : ایشان با هواپیمای شخصی که نرفته بودند؟ سردار حجازی : نه ، هواپیمای رسمی، خطوط متداول بین عراق و سوریه بود.
مجری : آدم اصلا حس و حال بعضی از حرف ها را ندارد، مردم منتظر این هستند که یک انتقامی بگیریم که جگر همه خنک شود، خیلی راحت می خواهم بگویم، حضرتعالی در این خصوص صحبت هایی داشتید، یک بار دیگر می خواهم در این خصوص با مردم صحبت کنید.سردار حجازی : ببینید صحبت همانی است که حضرت آقا فرمودند، صحبتی بیش از آن حرف نیست، ایشان فرمودند که آمریکا تا حالا دو تا سیلی دریافت کرده ، یکی آن سیلی تشییع جنازه باشکوه بود، که این سیلی به دست مردم به صورت آمریکا نواخته شد که باید دست این مردم را بوسید، از آن ها تجلیل کرد، سیلی دوم، آن موشک باران پایگاه عین الاسد بود، که در جای خودش بسیار امر مهمی بود، حالا این که مثلا چند تا کشته شدند یا نشدند، این خیلی مهم نیست، مهم این است که یک پایگاه آمریکایی رسما توسط جمهوری اسلامی مورد هدف قرار گرفت، اتفاقی که بعد از جنگ جهانی دوم ، چنین چیزی وجود نداشت.
مجری : 50 نقطه را می زنیم. سردار حجازی : بله و این صلابت اقدام و خبر آنها، از این که ایران آماده است، اقدامات بعدی را هم انجام بدهد، این سیلی بسیار بزرگی بود، هیمنه نظامی آمریکا فرو ریخت، دو اقدام صورت گرفت، یکی آن ساقط شدن هواپیمای پیشرفته آر کیو ناین آمریکایی و یکی هم این اقدام ، این هیمنه نظامی آمریکا را درهم شکست، البته قبلا هم بوده، آن فرار آمریکایی ها از عراق ، در نتیجه حمله مجاهدین عراقی ، این ها هم هیمنه آمریکایی ها را از نظر نظامی شکستند، حضرت آقا فرمودند که دو سیلی دیگر هم باید نواخته شود، یکی غلبه نرم افزاری بر هیمنه آمریکا، که خب این یک حرکت مستمر است ، یک اقدام یکی و منفرد نیست، یک سلسله اقداماتی باید انجام شود در جاهای مختلف تا انشاء الله این سیلی را دریافت کند تا آن هیمنه سیاسی ، اقتصادی و اقتداری که دارد در منطقه و در جهان از بین برود و نهایتا اخراج آمریکایی ها از منطقه، اما آن انتقام در مورد عاملان و امران این جنایت بزرگ، آن سرجای خودش هست، لکن حالا هم مردم عزیز ما باید بدانند و هم رسانه ها و دوستان مرتبط با افکار عمومی که این مطالبه خیلی خوب است، ما را بیشتر موظف می کند که فعالیت و تلاش کنیم، اما نباید انتظار یک اقدام عجولانه و حساب نشده داشته باشند، این کار مقدمات خودش را می خواهد و باید بررسی های لازم و امکانات خودش انجام شود حضرت آقا هم در فرمایش شان این بود، حتی بنده معتقدم حتی اگر عاملان و امران این اقدام هم به سزای عمل شان برسند، انتقام ما از مستکبران عالم به پایان نرسیده ، کما این که 1400 سال است در پی انتقام خون سیدالشهداء هستیم، این مسیر ، مسیری است که باید جنایتکاران تقاص جنایت های خودشان را بدهند. تنها حاج قاسم را شهید نکردند . ببینید در سطح منطقه چه جنایت هایی انجام دادند، حداقل در این دوران ما، در عراق، در افغانستان، در یمن ، در جاهای دیگر، در خود ایران، این جنایت هایی که کردند مگر با این اقدام و دو اقدام قابل پاسخ گفتن هست؟، این ها باید پاسخ این جنایت های خودشان را در طول این سال های متمادی بدهند.
مجری : ان شاء الله . ولی راجع به حاج قاسم این تعصب کاری کرده با مردم، و همان طور که بامداد جمعه پیامکی رسید و این اتفاق اطلاع رسانی شد، انگار دنیا را توی سر همه زدند، انشاء الله هرچه زودتر، حالا با توجه به آن مقدمه ای که گفتید، پیامک هایی بیاید که یک ذره این درد تسکین پیدا کند. سردار حجازی : انشاء الله. با دعای شما و مردم عزیزمان.
مجری : ان شاء الله . سردار در محلی که هستیم که سالها محل کار حاج قاسم بود ، دوست دارم یک ذره جزئیات را از رفتار ایشان در محل کارشان بگویید، ساعت هایی که می آمدند، می رفتند، چند ساعت مشغول بودند؟ اگر صلاح می دانید.سردار حجازی : عرض کنم که یکی از ویژگی هایی ایشان این بود که بسیار پرکار بود، یعنی حالا دوستان می دانند اینجا که اکثر روزها قبل از اذان صبح اینجا حاضر بودند.
مجری : قبل اذان صبح ؟سردار حجازی : قبل از اذان صبح این جا حاضر بود و کارش را شروع می کرد، جلسات ایشان از همان بعد از اذان صبح آغاز می شد، اگر ورزشی بود، مثلا چیزی بود خب یا قبل اذان یا بعد اذان ، ولی بلافاصله جلسات کاری ایشان انجام می شد، خب البته ایشان در جاهای دیگر هم اماکنی داشت برای ملاقات ها و کارهای دیگر، ولی معمولا صبح ها کارشان این جا بود و جلسات فشرده ای داشتند و وقتی که می آمد یک حال و هوای عجیبی بود، که مثلا با همین دوستانی که در محل کار هستند خوش و بش بکند، سلام و علیک بکند، خدا قوت بگوید و حالشان را بپرسد، با این شهداء گفتگو داشت. بله، گفتگو داشت با این ها، حرف می زد، نجوا داشت، آن ها را تبرک می کرد، در داخل اتاق خود ایشان، آن جا هم تعداد زیادی عکس هست ، که حالا من بعدا عرض می کنم، این حال و هوای معنوی و فعالیت پرتلاش روزانه ایشان بود، یک ویژگی که من خیلی برایم جالب بود، این بود که ایشان در میدان عمل که بود خیلی قاطع و دستورات صریح و فوری می داد که حالا مشهور است و همه می دانند. ولی در جلسات بررسی و در جلسات کارشناسی ایشان خیلی گوش می داد یعنی تحمل می کرد طرف حرفش را بزند آن هم نه یک نفر دو نفر همه صحبت کنند نمی گفت آقا وقت تمام است بس کنید. نظرات را می شنید و با دقت می شنید و یادداشت می کرد و به ذهن هم می سپرد. یعنی این جور نبود که بی توجه از کنار اینها بگذرد. مثلا پروتکلی هم نبود گوش دادن مثلا برای راضی کردن دل طرف نبود. واقعا می خواست ببیند چی هست حرفش ؟ حرف کارشناسی اش چی هست؟ و به همین جهت از نظر جزئیات و محتوای امور خیلی مسلط بود چون خوب می شنید خوب یادداشت می کرد و اهل مطالعه هم بود زیاد مطالعه می کرد در این سفرهایی که می رفت و می آمد یک کیفی در کنارش داشت همیشه یک کتابی تویش بود باز می کرد از اول سفر تا آخر سفر. اگر نمی خوابید مثلا گاهی هم استراحت می کرد ولی آن وقت هایی که بیدار بود حتما مطالعه و یا با کسی صحبت می کرد. پا می شد با کسانی که توی پرواز بودند حال و احوال می کرد وقتش را یک لحظه تلف نمی کرد یعنی همیشه به کار مفیدی می پرداخت اهل مطالعه بود در جبهه سوریه خب شب ها انجا زود جبهه تقریبا ساکت می شد و روزها بیشتر جبهه فعال بود. ایشان شب ها که جلساتش تمام می شد بعد شروع می کرد به مطالعه کردن ، مطالعات زیادی داشت خیلی اهل مطالعه بود. کتابهای زیادی بخصوص تاریخ را هم تاریخ اسلام و هم تاریخ معاصر را خیلی خوب خوانده بود مطلع بود اشراف داشت و می توانم بگویم در یک جمله اشداء علی الکفار رحماء بینهم بود . با دشمنان خیلی سرسخت، سازش ناپذیر، تیز و برنده و با دوستان خیلی گرم و صمیمی.
مجری: بچه های خدمات دفترشان می گفتند مثلا حاجی ناگهان ظهر می آمد می گفت خب ناهار چی داریم؟ بنشینیم با هم همین جا بخوریم رفتار بسیار صمیمی و دوستانه ای داشت.سردار حجازی : من یک خاطره ای در این رابطه بگویم روزی ایشان آمد قبل از ظهر بود گفت فلانی می خواهیم امروز برویم خانه فلان شخص ، ناهار را انجا وعده دادم برویم انجا. من گفتم حاجی من قبلا با شما هماهنگ کردم جای دیگر قول دادیم گفت عیبی ندارد آنجا هم می رویم گفتم خب چطوری یعنی؟ گفت می رویم آنجا کمی می نشینیم چیزی می خوریم و انجا هم می رویم بعد رفتیم . رفتیم خانه آن اولی. ایشان کمی خودش را سرگرم کرد و بازی بازی کرد. به قول معروف با غذا سبزی ای خورد و سالادی و خیلی نخورد حتی صاحبخانه مقداری غذا گذاشت لقمه ای مثلا پیتزایی بود توی بشقاب ایشان، بعد وقتی رویشان را برگرداند برداشت گذاشت توی بشقاب من. برای این که حساب آن بعدی را می کرد که باید برود انجا و بعد جای بعدی هم رفتیم مقداری غذا خورد خیلی کم .چون کمی سالاد و اینها خورده بود. گفتم خب حاجی شما بلدید. من که بلد نیستم و نمی توانم من اگر یک جا غذا بخورم می روم تا آخر و بعد جای دیگه نمی توانم بروم غذا بخورم. گفت نه من این را خیلی تمرین کردم گفت من از این کارها زیاد تمرین کردم و واردم به این کار. این معلوم می شد که چند جا وعده می داد که دل آنها را به دست بیاورد دلش نمی آمد که اگر کسی دعوت می کند که ناهار برود خانه اش بگوید نه. می رفت خب بالاخره مدیریت می کرد.
مجری: پیتزا هم پس می خوردند؟سردار حجازی : آره پیتزا می خوردند، غذاهای محلی آنجا هم شبیه پیتزا بودند.
مجری: پس این طوری نبود که صبح بیایند بگویند که ساعت کاری من مثلا تا عصر است و بروم. اینطوری نبود؟سردار حجازی : بعضی از دوستان تغبیرشان این بود که حالا این مرد خستگی ناپذیر است یا انرژی فوق العاده ای دارد. یعنی چطور می شود که مثلا یک کسی صبح حالا، دوستان می دانند در عراق و سوریه و لبنان و اینها عادت مردم این منطقه این است که بیشتر بعد از ظهر و شب کار می کنند و جلسات و فلان و اینها تا دیروقت است ولی عادت ایرانی ها این است که صبح زود بیدار می شوند و شروع به کار می کنند جمع بین این دو تا خب خیلی سخت است که یک کسی هم صبح زود شروع بکند و تا آخر شب ادامه بدهد. ولی ایشان جمع می کرد یعنی هر دو را رفتار می کرد با دوستان ایرانی جلسات را اول صبح می گذاشت و با آن دوستان جلسات بعد از ظهر را تا پاسی از شب.
مجری: در ماه هم بود مثلا ماهی ایشان ماموریت نروند و توی جبهه نباشند؟سردار حجازی : فکر نمی کنم من گمان نمی کنم ماهی بوده . خصوصا در این سال ها از 2011 که بحران سوریه شروع شد تقریبا بلااستثناء هر ماه ماموریت داشت.
مجری: چرا اصرار داشتند که حالا با توجه به جایگاهی که داشتند حتما در خط مقدم باشند؟سردار حجازی : خب دکترین ایشان در واقع در اداره همین بود که باید اطلاع ملموس و عینی از خط مقدم داشته باشد. حاج قاسم یک فرمانده ای بود که در حوزه تاکتیک عمل کرده بود بعد در حوزه عملیات عمل کرده بود. حالا هم در حوزه راهبردی ولی فرقش با دیگران این بود که وقتی امد توی رده راهبردی انها را فراموش نکرد آن صحنه ها و رویه را ترک نکرد. این حضور ایشان در میدان باعث می شد که گزارشاتی که به ایشان می رسید و در جلسات مطرح می شد برای ایشان ملموس و عینی باشد وقتی بگویند که مثلا فرض بفرمایید آن جا خاکریز زدیم مثلا برای چی؟ بلافاصله می گفت که خاکریزتان کوتاه بود این را باید بلند می زدید این خاکریز کفایت نمی کند یا مثلا می گفتند انجا ما سلاح گذاشتیم می گفت فاصله تان خیلی زیاد بود. سنگرها آب می افتد فاصله سنگرهایتان خیلی زیاد است و باید این فاصله ها را کمتر کنید یا مثلا نقطه تجمعتان این اشکال را داشت. خب طبیعی است وقتی یک کسی گزارش می دهد اشکالاتش را یکی کمتر گزارش می دهد.
مجری: خب بعد مثلا شما و دوستان و بقیه سرداران به ایشان نمی گفتید که آقا مراقب باشید خطرناک هست به هر حال چی می گفتند؟سردار حجازی : ببینید باز بر می گردد به آن دکترین و تفکر فرماندهی ایشان که داشتند در فرماندهی و اینکه فرمانده باید برود جلو و به بقیه بگوید بیایید نه این که عقب بایستد بگوید بروید. این نوع فرماندهی ایجاب می کند که خطرات هم داشته باشد ولی ایشان معتقد بود اگر من نروم در خطوط مقدم؛ دیگر فرماندهان هم ممکن است نروند در خطوط مقدم و این باعث می شود آن رزمنده ای که در خط مقدم دارد مبارزه می کند احساس تنهایی کند یا روی انگیزه اش تاثیر بگذارد یا فرماندهان بی اطلاع از خط مقدم باشند. این یک الگوسازی بود وقتی ایشان خودش می رفت خط مقدم باعث می شد که بقیه فرماندهان هم بروند به آن سمت و آنها هم همین رویه را داشته باشند.
مجری: خاطره ای دارید از نبرد ایشان با تروریستها ، تکفیری ها و داعشی ها؟ چیزی که جالب باشد.سردار حجازی: یک موردی که شهید پورجعفری رحمت الله علیه که همراه حاجی بود معمولا ایشان برای ما نقل می کرد. خود حاجی که این چیزها را برای ما نمی گفت. گفت انجا نشسته بودیم با دوستان کرد و صحبت می کردیم خبر آوردند که داعشی ها دارند می ایند و از این منطقه عبور کردند. ما گفتیم حاجی برویم اینجا صلاح نیست بمانیم. ایشان نگاه کرد به ساعت گفت که وقت نماز است . نماز می خوانیم و می رویم گفتیم خطر دارد ممکن است برسند گفت نه نماز بخوانیم بعدا می رویم ما نماز خواندیم وسط نماز آمدند که آقا نزدیک شده اند. همینطور اصرار می کردیم. خب نماز خواندیم پا شدیم امدیم از ساختمان بیرون. حرکت کردیم رفتیم انتهای خیابان. انفجارات را دیدیم که اینها شروع کردند رسیدند به آن جا.
مجری: می دانستند که حاج قاسم آنجا هستند؟سردار حجازی : نمی دانستند. ولی به فاصله چند دقیقه گفت تماس گرفتند گفتند از آن خانه گفتند که اینها آمدن اینجا را تصرف کردند. یعنی فاصله اش با دشمن فقط چند دقیقه بود.
مجری: یعنی داعشی ها آن منطقه را گرفتند؟سردار حجازی : بله گرفتند آن منطقه را که بعدا آزاد شد. یا یک دفعه دیگر نقل می کرد می گفت ما با یک خودرویی داشتیم می رفتیم در یک مسیری. باز هم آقای پورجعفری نقل می کرد گفت داشتیم می رفتیم در یک منطقه ای یک انفجاری صورت گرفت و گلوله توپی زدند ما کشیدیم کنار جاده و ایستادیم. از ماشین آمدیم پایین. گفت نگاه کردیم دیدیم که یک مینی در فاصله چند ده سانتی ماشین ما هست که اگر یک کم دیگر می رفت جلو روی این و انفجار می شد یعنی ایشان واقعا در عرصه خطر و میدان خطر ، میدان عمل تا این حد می رفت و نزدیک می شد و حضور میدانی داشت.
مجری: هیچ باکی هم نداشتند و این شجاعت مثال زدنی است.سردار حجازی : نه واقعا شجاعت مثال زدنی داشتند. عشقی به شهدا و شهادت داشت که وصف ناپذیر است. البته نمی خواهم بگویم که مثلا بی احتیاطی می کرد به خاطر این که شهید بشود ولی باکی از اینکه شهید بشود نداشت و آن را در آغوش می گرفت.
مجری: واقعا این که برای شهادت اشک می ریختند صحنه هایش را دیدیم فیلمی که بچه ها نشان دادند به ما در نیروی قدس که ایشان خاطره ای می گوید که یک نفر یقه مرا گرفت گفت حاجی تو خودت همه را فرستادی رفتند. بعد خودت ماندی که بعد حاجی بغضش ترکید که چرا من هنوز شهادت نصیبم نشده است.این دیگر می رساند همه چیز را.
عکس دیده نشده از سردار سلیمانی
سردار حجازی : بله ایشان از این که افراد زیادی در زیر دست ایشان رفتند و به مقام شهادت رسیدند واصل شدند و خود ایشان جامانده غبطه عجیبی در درون داشتند یک سوز خاصی در درون داشتند.
مجری: از ارتباط ایشان با خانواده و فرزندان شهدا تصاویری ثبت شده که اصلا همه چیز مشخص است در این خصوص نکاتی اگر هست بفرمایید.
سردار حجازی : حالا من معتقدم که حاج قاسم سلیمانی بیشتر از این که با مردم زنده ای که حالا در این دنیا هستند حشر و نشر و تعامل داشته باشد، توی حال و هوای شهدا بود یعنی من فکر می کنم بیشترین وقت شبانه روزش را واقعا به یاد و خاطره شهدا بود خب این فیلمی که حالا مشاهده می کنید که با شهدا چطور صحبت می کند چطور آن ها را تبرک می کند و می بوسد اینها نشان دهنده این است که یک جوری ارتباط ویژه و خاصی داشت با خانواده شهدا. همینطور مجالسی که گذاشته می شد یا شهیدی که به شهادت می رسید می رفت به خانواده آن ها سر می زد مثل این که می خواست تمام موجودیت و جان خودش را نثار این فرزند شهید کند این مادر شهید، پدر شهید یعنی یک ارتباط این چنینی داشت حالا بعضی از شهدا که ایشان علاقه خاصی به آن ها داشت مثل شهید حاج احمد کاظمی. گاهی اگر مثلا فرصت کوتاهی پیدا می کرد دوستان همراه ایشان می گفتند می گفت برویم اصفهان با ماشین حرکت می کرد می رفت اصفهان مزار شهدا مزارحاج احمد کاظمی و بقیه شهدا را زیارت می کرد و بر می گشت.
مجری: از جاده می رفت زیارت و بر می گشت.
سردار حجازی : بله این خاطره را در اصفهان برای ما نقل کردند که وقتی ایشان با هواپیما تنها می رود اصفهان حالا آن سال هایی که کمی ناشناخته تر بود و آن جا تاکسی می گیرد از فرودگاه می رود مزار شهدا. اتفاقا توی تاکسی حرف جبهه سوریه و اینها می شود و حرف از حاج قاسم سلیمانی هم می شود با راننده تاکسی .
مجری: خود حاج قاسم توی تاکسی بود؟
سردار حجازی : بله ایشان می گوید که خب این عکسش را ببینی می شناسیش؟ راننده تاکسی گفت آره عکسش را ببینم می شناسمش. گفت خودش را ببینی چی؟ گفته بود خودش را هم ببینم می شناسم. گفت خب پس چرا نشناختیش؟ یعنی این قدر مثلا راحت و صمیمی بود و این که چقدر اصرار داشت که برود بالای سرمزار شهید کاظمی و خانواده های شهدا نه تنها خانواده شهید کاظمی بقیه شهدا، مثل این که تفریحش و اوقات فراغتش و بهترین وقت هایش همین ارتباط با شهدا بود و حتی می رسید تهران از فرودگاه با تلفن تماس می گرفت با مادر شهید توی کرمان از شهدای دوران دفاع مقدس و با مادر شهید سلام و علیک می کرد. حالت چطوره؟ دکتر رفتی، نرفتی چی شد مشکلی داری نداری؟ با فرزندان شهدا تماس می گرفت و در جریان مشکلاتشان بود .مشکلت چی شد؟ کارت چی شد؟
مجری: با آن همه دغدغه و مشغله؟
سردار حجازی : با آن همه مشغله یعنی از این فرصت های مثلا حالا توی ماشین نشسته بیکار هست و دارد از مسیری می رود از یک جایی به جای دیگر.
مجری: گفتند به فرزند شهید که انتقام بابات را گرفتم .
سردار حجازی : بله .
مجری: راجع به آن صحبتی که کردند خاطره ای دارید که گفتند سه ماه دیگر پایان داعش را اعلام می کنیم. نگفتید چرا زمان اعلام کردند حاج قاسم.
سردار حجازی : البته در یک برنامه دیگری هم همین سوال را پرسیدند من عرض کردم این به اصطلاح سه تا دلیل دارد دلیل اولش این است که ایشان آن توان خودی را خوب می شناخت که توان خودی چقدر می تواند یا نمی تواند. دوم توان دشمن را می شناخت این که دشمن چه مقدوراتی دارد و سوم آن که نگاه راهبردی و دریافت خلاصه فرماندهی که داشت می توانست بفهمد.
من خاطره ای اینجا برای شما نقل کنم یکی از دوستان ما نقل کرد گفت که یک وقتی نیروهای جبهه النصره و اینها چون در منطقه ادلب داعش کمتر هست آنجا بیشتر جبهه النصره و جیش الحر و اینها هست. گفت اینها حمله کردند می خواستند بیایند شهر حماه را بگیرند. از سه محور حمله کردند تماس گرفتیم با حاجی که آقا اوضاع خطری است شهر حماه در حال سقوط است و اینها دارند حمله می کنند حاجی گفت دارم می آیم خودش آمد و گفت برویم جبهه. حالا این جواب آن سوال شما هم هست که چرا ایشان می رفت خط. یکی از دلایش این است یک نگاهی کرد و گفت که خب این سه تا جبهه که می گویید حمله دارد می شود تک اصلی کجاست؟ تک های پشتیبان کجاست؟ گفتند نمی دانیم ما متوجه نشدیم هر سه تایش سنگین است. گفت مگر می شود؟ بالاخره یکی اش تک اصلی است و دو تایش تک پشتیبان . گفتند ما نفهمیدیم بعد آمد یک نگاهی کرد و گفت معلوم است دیگر این تک اصلی است چطور شما متوجه نشدید؟ مگر نمی بینید مثلا دشمن اینجا این طور ... این طور ... یک چند بار گفت چرا شما متوجه نشدید؟ گفت به ایشان عرض کردم که خب اگر متوجه می شدیم که ما می شدیم حاج قاسم. اینکه متوجه نمی شویم تو حاج قاسم هستی تو متوجه می شوی. گفت نه این تک اصلی است و دلایلش را هم به ما گفت. گفت ببینید اینها اینجا تسلطشان روی هدف خیلی بیشتره و امادگی شان پیداست که دهان باز کردند این شهر را بگیرند بنابراین بروید به این سمت و اینجا را تقویت کنید. آنهای دیگر را خیلی توان نمی خواهد بگذارید. خب این نتیجه حضور میدانی و این راهبرد عملیاتی است که مثلا چگونه می تواند تشخیص بدهد. این که یک فرمانده تشخیص دهد، سه ماه دیگر پایان حکومت داعش است،خود یک راهبرد عملیاتی است،در حقیقت نمودار نزولی داعش به یک فرمانده راهبردی نشان می دهد که این حکومت سه ماه دیگر به پایان می رسد.
مجری: خودشان قطعاً قبل تر از اینها می دانستند که ریشه داعش کنده می شود؟ و آن روز آمدند و موضوع را علنی کردند!
سردار حجازی: ایشان قبل از عملیات بوکمال در گیلان این موضوع را مطرح کردند و در عملیات بوکمال ایشان نظرش این بود که امریکایی ها قصد دارند با تصرف این منطقه ارتباط زمینی بین عراق و سوریه را قطع کنند، بنابراین ما باید به سرعت به بوکمال برسیم تا طرح و برنامه امریکایی ها خنثی شود . به دوستان و یگان های مختلف آماده باش داده و گفته شد تا طی چند روز پیش رو عملیات باید انجام شود اما یکی از یگان ها اعلام کرد ما آماده نیستیم، دو سه هفته فرصت برای اماده سازی تجهیزات نیاز داریم ،ایشان با قاطعیت گفت:" عملیات باید پس فردا شروع شود ، ما دو سه روز دیگر عملیات را آغاز می کنیم شما اگر بیایید به این خیر می رسید اگر نیایید از این خیر باز می مانید و انها هم پای کار حاضر شدند "
منظورم از بیان این خاطره این بود که بیان کنم شخصی با این پشتوانه فرماندهی و اقتدار است که می تواند بگوید ما سه ماه دیگر کارداعش را تمام می کنیم .
مجری: ایشان زمانی برای مردم چهره شناخته شده ای نبود و راحت تر با هواپیما، تاکسی و اتوبوس تردد می کردند اما وقتی شناخته تر شدند ،رفتار ایشان با مردم تغییر نکرد؟ خاطره ای در این خصوص برایمان بیان می کنید؟
سردار: اتفاقاً ایشان در این سفرهای معمولی که به جاهای مختلف در داخل کشور داشتند ، وقتی به فرودگاه که می رسید با اتوبوس های حمل و نقل داخلی فرودگاه تردد می کرد ، همیشه می گفت:" پاویون نمی رویم، می خواهم کنار مردم باشم انها را ببینیم و با انها در ارتباط باشم. "
ایشان تاکید ویژه ای بر برگزاری مراسم روضه ای که در روستای زادگاه خود برپا می کرد داشتند ، یکی از جنبه های این مراسم روضه بود اما جنبه دیگر آن ارتباط با مردم و حفظ ارتباط با مردم روستای زادگاهش و شهر کرمان بود که این نکته در وصیت نامه ایشان متبلور است.
شهید سلیمانی معمولا با پروازهای عادی سفر می کردند هنگام ورود به هواپیما یکی یکی با همه مسافرها سلام و علیک و احوال پرسی می کرد اگر کسی قصد داشت با ایشان عکس بگیرد خیلی راحت اجازه عکس می داد ،اگر کسی مطلبی داشت با دقت گوش می کرد . حتی اگر مطلب طولانی بود می گفت بیا بنشین کنار صندلی من صحبت کنیم، ارتباط با مردم و شنیدن حرف مردم رویه ایشان بود ، اما به هرحال مشغله های گسترده خدمت برخی مواقع مانع از گسترده شدن دامنه این ارتباط می شد چون خدمت و کار اصل است و از این موضوع نمی توان غافل شد.
مجری: محافظ ایشان هم حتما خیلی موقع ها از این نوع ارتباطات بی آلایش ایشان نگران بودند ؟
سردار: حتماً بله، همیشه این چالش رو داشتند با هم.
مجری: سردار اگر صلاح می دانید در مورد سبک زندگی حاج قاسم هم برای ما مطلبی بفرمایید چراکه برای بسیاری از مخاطبان جذاب هست ، سبک زندگی ایشان برای خیلی از افراد سوال است ،در مورد بی توجهی ایشان به زرق و برق دنیا مطالب زیادی نقل شده است ، به ما می گویید که شهید سلیمانی چگونه زندگی می کرد؟
سردار: کسی که تعلق به دنیا نداشته باشد و آماده شهادت باشد برای چی باید دنبال زرق و برق باشد،کسانی که دنبال زرق و برق هستند فکر می کنند حالا حالاها در دنیا ماندنی هستند آنها برای سال های آینده خود چیزی ذخیره می کنند اما کسی که هر لحظه آرزوی شهادت دارد به تعبیر امیرالمومنین (ع) مسافری در این راه است .
مجری: ایشان چی جمع کردند؟
سردار: زندگی ایشان مشخص است ،وسایل زندگی کاملا ایشان گویای ساده زیستی و مردمی بودن حاج قاسم است ،ایشان اصلا در حال و هوای دیگری بود، یک باغچه ای درست کرده بود در منزل بادمجان و گوجه فرنگی در حد ضرورت خانه تولید می کرد ، وقتی جمعه ای فرصت پیدا می کرد لباس کار می پوشید و می رفت به این صیفی جات رسیدگی می کرد ، اینکه دنبال تفریحات دیگری برود نه اصلا در چنین حال و هوایی نبود.
مجری: می گفتند ایشان حق ماموریت نمی گرفت در صورتی که می توانستند بگیرند برای این همه حضور، چرا نمی گرفتند چی می گفتند؟
سردار: نه اصلا نمی گرفت، شاید حالا بعضی از دوستان هم هستند که چنین اعتقادی دارند و می گویند بگذار این عمل خالص برای خدا باشد و شائبه دیگری داخل آن نباشد.
مجری: شنیدم اطرافیان ایشان مثل خود شما نیز همین عقیده را دارید؟
سردار: ان شاءالله.
مجری: خدا حفظتان کند.
مجری: در خط مقدم بچه ها گفتند اجازه نمی دادند کسی جلوتر از ایشان حرکت کند خصوصاً جوان ها و تیم حفاظتی شان، می گفتند بروید عقب شما زن و بچه دارید، مراقب باشید.
سردار: خیلی مراقب دیگران بود، یعنی سفارش و احتیاط می کرد به فرماندهان می گفت که مراقب باشید بچه ها آسیب نبینند. من خودم شاهد بودم که در یکی از عملیاتها تعداد شهید زیاد شد، ایشان برخورد خیلی تندی با فرمانده مافوق انها داشت که چرا برنامه ریزی شما اینطور بوده است ؟ چرا باید این تعداد به شهادت برسند؟
به بیان دیگر واقعاً جان بچه ها و فرزندان مردم را مثل جان فرزندان خودش و عزیزتر از جان خودش می دانست و این اصرار و حساسیت الحمدلله در بسیاری از فرماندهان هست اما ایشان به شکل بارزی این جنبه را مراعات می کرد و
در طرح های عملیاتی طرح ها باید به گونه ای طراحی شود که کمترین خسارت به نیرو وارد شود و اگر مقایسه کنید انصافا جنگ به این گستردگی و بزرگی که در این منطقه اتفاق افتاد و با آن دشمن شرور و بی رحم که در یک عملیات ده ها ماشین انتحاری را به سمت خط مقدم می فرستادند تعداد شهدا در حداقل بود و این حاصل نتیجه بررسی ها و مطالعه عملیات و مراقبت ها و طراحی درست بود .
مثلا این گونه نبود که اگر امکان حفظ جایی نبود به هر قیمتی اصرار به حفظ ان داشته باشند ،معمولا در این مواقع با اعمال یک تاکتیک و جابجایی دوباره منطقه تصرف می شد ایشان واقعاً اصرار زائدالوصفی به حفظ جان نیروها داشت و وقتی یکی از فرماندهان شهید شد، پدر و مادر شهید به استقبال شهید آمد بودند از حاج قاسم خواستیم با این خانواده شهید دیدار کنند ایشان می گفت من رویم نمی شود ، حالت شرمندگی داشت در حالی که ایشان مقصر نبود بالاخره جنگ است ، سرانجام با اصرار گفتیم خوب نیست ،پدر و مادر شهید توقع دارند شما حالی ازآنها بپرسید، با شرمندگی با پدر و مادر شهید دیدار کرد .
مجری: اما سوال پایانی در مسیری که حاج قاسم در روز آخر بودند، آیا ایشان را می توان از سوی جریان سیاسی، طیف خاصی یا جناح خاصی مصادره کرد؟
سردار: بعضی ها تلاش کردند این کار را انجام بدهند ولی فکر می کنم وصیت نامه ایشان راه را برای همه بسته است و اجازه چنین مصادره ای را به هیچ جریان یا طیف خاصی نمی دهد .
حاج قاسم سلیمانی با همه جناح های سیاسی در کشور ارتباط داشت ایشان با دولت های مختلف کار کرد، هم با دولت آقای خاتمی ، دولت آقای احمدی نژاد ، دولت آقای هاشمی و هم با دولت آقای روحانی کار کرد و با همه این جناح های سیاسی صحبت داشت ولی جنس صحبتش فرق می کرد ایشان تلاش می کرد کسانی را که در خط صحیح انقلاب، خط امام (ره) و در خط ولایت بودند به سعه صدرتوصیه کند به اینکه خطا و اشتباه نکنند و تلاش می کرد کسانی را هم که کمی زاویه داشتند با صحبت کردن مانع از فاصله گرفتن بیشتر انها شود .
یکی از این افراد می گفت فلانی خیلی نگران من است چون گاهی حرف ها و مواضع متفاوتی می گرفت، هر وقت من صحبتی و مصاحبه ای می کردم فوری زنگ می زد که فلانی من می خواهم بیایم شما را ببینم ،می گفت این چه حرفی بود زدی این حرفی که زدی اشتباه است ، این موضعی که گرفتی این را نگو، این حرفها عاقبت خوبی برایت ندارد.خیلی به من سفارش و وصیت می کرد و می گفت من خیلی از این توصیه ها را گوش می دادم چون می دانستم این نصیحت ها از سر خیرخواهی و دلسوزی است .
با بسیاری از افرادی که ارتباط داشت عمدتا چارچوب ارتباط ایشان اینگونه بود بود که مبادا خدای ناکرده فاصله و زاویه آنها از مسیر درخشان انقلاب و نظام زیاد بشود .
ایشان در وصیتنامه خود تاکید کردند و در سخنرانی ایشان هم مشخص است که قسم جلاله می خورد که عاقبت بخیری در گروی اطاعت از اوامر رهبر انقلاب است، ایشان ذوب در امام (ره) و بعد مقام معظم رهبری بودند و شاگرد خیلی خوبی برای حضرت امام و حضرت آقا بود و اگر جایی حرفی و مطلبی بود که خلاف رای ایشان بود و می دانست این نظر حضرت آقا و حضرت امام (ره) هست نظر خودش را به راحتی با شجاعت با جسارت با تمام وجود کنار می گذاشت و این نظر را می پذیرفت.
کاش من می مردم این لحظه هارو نمیدیدم
آخ حاج قاسم با رفتنت کل ایران از هم پاشید مگه
تو چند نفر بودی؟
در بهشت شهداست...
بی خبریم...یک عمر...
یک عمر بی خبری...
اینجا تنها و غریبیم...
آنجا شلوغ است...خیلی شلوغ...
جمعِ شهداء جمع است...
جاماندن سخت است و دلگیر...
شهادت یک آغاز است...آغاز یک پروازِ بلند...
کجایید ای شهیدانِ خدایی...
با رفتنِ هر شهید، غریب تر می شویم...
حاج قاسم...کارتان بیش تر و سرتان شلوغ تر شده؟...شنیدیم که شهداء بعد از شهادت شان دست شان بازتر می شود...بس که طالبِ دستگیری و دادرسی اند...
الآن دیگر از هر کجا که صدایتان بزنیم...می شنوید، می بینید و می آیید...یا شاید حتی قبل از صدا زدن...
در دنیای "عند ربهم یرزقون" چه می گذرد؟
چگونه است که این قدر بی تاب دارد؟...
چگونه می شود شهید بود...با شهادت زندگی کرد...و به شهادت رسید...؟... .
کاش پنجره ای رو به دنیای شما شهداء داشتیم...
آن وقت، میلِ به پرواز بی تاب مان می کرد...
راه شهداء ادامه دارد...
جمعه های انتظار...
یاران...جمعه ها کجا قرار دارند؟...