کشمش محصولی که با تلاش تاکداران تاکستانی، رتبه اول تولید این محصول را در کشور دارد، اما در خارج از مرز‌ها وضعیت خوبی ندارد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، هفتاد درصد انگور استان قزوین در حالی به کشمش تبدیل می‌شود که نزدیک به ۳۲ هزار هکتار باغ انگور در استان وجود دارد که ۲۵ هزار هکتار آن در شهرستان تاکستان قرار دارد.
کشمش تولیدی این شهرستان علاوه بر تامین بخشی از نیاز‌های داخلی به کشور‌های مختلف اروپایی و حاشیه خلیج فارس و همچنین عراق و روسیه صادر می‌شود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی می‌گوید: سالانه ۴۰ تا ۵۵ هزار تن کشمش در قزوین تولید می‌شود که به علت نبود برندسازی و نبودن پایانه صادراتی محصولات کشاورزی در استان، بخش زیادی از کشمش تاکستان از مبادی صادراتی استان‌های دیگر به خارج از کشور صادر می‌شود.
در حالی که رقابت تنگاتنگی در زمینه تولید انگور بین استان‌های قزوین، همدان و خوزستان وجود دارد، اما استان قزوین در میزان سطح زیرکشت انگور رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است؛ به طوریکه سالانه به‌طور میانگین ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تن انگور در استان قزوین تولید می‌شود که ۷۰ درصد آن به کشمش تبدیل و عموماً صادر می‌شود.
محصولی استراتژیک که می‌تواند علاوه بر بازار داخل، با صادرات به کشور‌های دیگر رونق اقتصادی برای استان فراهم کند، ولی این محصول سال‌هاست برای تکمیل و بالندگی، فقط وعده‌های مسئولان نصیبش شده است.
تشکیل کمیته بررسی مشکلات کشمش
در روز‌ها و ماه‌های اخیر، فروش کشمش دغدغه تاکداران شده است ، آن طور که استاندار قزوین می‌گوید: در حال حاضر کشاورزان ۴۰ هزار تن کشمش را به امید سود بیشتر نفروخته‌اند.
قیمت خرید کشمش درجه یک از کشاورزان در حالی حدود هجده هزار تومان است که تاکداران از قیمت کم کشمش گلایه مندند و اعتقاد دارند این قیمت‌ها کفاف دست رنجشان را نمی‌دهد.
هدایت‌الله جمالی‌پور می‌گوید: بخش خصوصی باید خواسته‌هایش را مطرح کند تا مسیر برای ورودش به موضوع کشمش فراهم شود.
صادرات مناسب، حلقه گمشده کشمش
با این همه به علت برند نکردن کشمش قزوین و نبودن پایانه صادراتی محصولات کشاورزی در استان، بخش زیادی از کشمش تاکستان از مبادی صادراتی استان‌های دیگر به خارج از کشور صادر می‌شود و سهم بازرگانان و صادرکنندگان قزوینی در صادرات کشمش تاکستان خیلی کم است.
رئیس اتاق بازرگانی قزوین می گوید : سخت‌گیری‌های دو بانک کشاورزی و تجارت آنقدر زیاد است که تاجر را از خرید کشمش پشیمان می‌کند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی هم که چندی قبل برای بررسی راهکار‌های حمایت از خرید کشمش به قزوین سفر کرده بود، مهر تایید بر این صحبت‌ها می‌زند.
به گفته طهماسبی، امسال ۳۰۰ هزار تن کشمش در کشور تولید شده و باید به دنبال حفظ زنجیره تولیدکننده، فرآوری‌کننده و صادرکننده باشیم.
وی می‌افزاید: مکانیسم درست، تقویت بخش خصوصی است و هر زمانی که نیاز باشد تعاون روستایی وارد میدان شده و طبق دستورالعمل‌ها کشمش کشاورزان را خریداری خواهد کرد.
وی می گوید : نباید به دنبال قیمت‌های کاذب باشیم و بر اساس کیفیت محصول، قیمت آن تغییر خواهد کرد.
صادرات کشمش قزوین مرغوب‌ترین محصول دنیا، رو به افول
صادرات کشمش قزوین این روز‌ها به علت آنچه صادرکنندگان، باقی مانده بیش از حد سموم بر روی این محصول عنوان می‌کنند، رو به افول گذاشته و خیلی از مشتریان اروپایی دیگر خواهان خرید آن نیستند.
فرماندار شهرستان تاکستان می‌گوید: بیشترین میزان کشمش استان قزوین به نام دیگر استانها صادر می‌شود و مردم و بهره برداران از آن بهره لازم را نمی‌برند و کشمش قزوین به کام دیگر استان‌هاست.
وی علت صادرات کم محصول کشمش را پراکندگی فرایند صادرات و نبود پنجره واحد کشمش بیان می‌کند و می‌گوید: در صورت راه اندازی پنجره واحد، فرایند صادرات کوتاه خواهد شد.
به گفته مسئولان، به دلایل قوی نبودن تشکل‌های صادراتی، نداشتن برند، فقدان بسته‌بندی مناسب و مورد پسند مشتریان خارجی و... کمتر از ۱۰ هزار تن از این میزان به خارج از کشور صادر می‌شود.
آن طور که صادرکنندگان کشمش و مسئولان اتاق بازرگانی قزوین هم می‌‍گویند: صادرات همین مقدار کم (نسبت به مجموع تولید) نیز به علت آنچه که آن‌ها سم بیش از حد باقی مانده روی محصول عنوان می‌کنند دچار مشکل ومانع شده، بطوریکه خیلی خریداران اروپایی دیگر حاضر به خرید کشمش قزوین (تاکستان) نیستند.
صادرکنندگان کشمش در قزوین مدعی هستند صادرات آن‌ها امسال به علت مشکل یاد شده به طرز چشمگیری بین ۵۰ تا ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده و آن‌ها را تا مرز تعطیلی پیش برده است.
آغاز معاملات گواهی سپرده کشمش در بورس کالا
معاون توسعه بازار ومطالعات اقتصادی بورس کالای ایران می‌گوید: راه‌اندازی و توسعه این معاملات در بورس به سود همه فعالان بازار محصولات کشاورزی خواهد بود. به کمک بورس، وجه حاصل از فروش محصول در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با اطمینان کامل به حساب کشاورز واریز می‌شود.
به گفته علی‌پور، راهبرد اصلی بورس کالای ایران در خصوص به کارگیری از این ابزار مالی این است که در استان‌های تولیدکننده یک محصول خاص مثل کشمش به توسعه نظام انبارداری بپردازیم و در ادامه معاملات گواهی سپرده کالایی را بر پایه آن محصول آغاز کنیم که همین روال برای کشمش نیز در پیش گرفته شده است.
او می‌افزاید: کاهش فعالیت‌های واسطه‌گرایانه و امکان فروش مستقیم محصول، امکان مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمتی با استفاده از ابزار‌های مشتقه و نیز امکان تامین مالی از طریق ابزار‌هایی همچون سَلَف و سَلَف موازی استاندارد از دیگر مواردی است که منجر به حمایت از بخش کشاورزی می‌شود.
اما مدیر بورس منطقه‌ای استان قزوین می‌گوید: هر کالایی که بخواهد در بورس کالا عرضه شود باید امیدنامه آن منتشر شود؛ امیدنامه، نامه رسمی با ویژگی‌های آن محصول است.
به گفته معصومه احمدی، در ابتدا ضروی است بررسی کنیم بورس کالا، کالای مورد نظر را پذیرش می‌کند یا خیر و سپس این امیدنامه تهیه شود. پس از تکمیل امیدنامه، با هماهنگی بورس کالا آن را عرضه کنیم. امیدنامه توسط شرکت‌های کارگزاری یا شرکت‌های تعاونی سرمایه تهیه می‌شود؛ انجام این مراحل ساده است، اما متأسفانه اقدام قزوین در این زمینه بسیار طولانی شده است.
با ورود کشمش به بورس، این کالا رقابتی می‌شود
مدیرعامل صندوق کشمش می‌گوید: کشاورزان نمی‌توانند تک‌تک به کارگزاری‌ها مراجعه کنند، به همین علت ضروری است ما به نیابت از کشاورزان این کار را انجام دهیم.
به گفته جانی‌پور؛ اگر کشمش وارد بازار بورس شود، یک کالای بورسی و رقابتی می‌شود، قیمت آن بالا می‌رود و مزایای متعددی را در پی‌دارد، اگر کشاورزان تمایل به عرضه محصول خود در بورس کالا داشته باشند، ما باید این رضایت‌نامه را در مجمع عمومی به تصویب برسانیم و تصمیمات مربوط به آن را اتخاذ کنیم، متأسفانه اکنون به علت شرایط شیوع کرونا و مباحث بهداشتی موفق نشده‌ایم مجمع را به موقع برگزار کنیم و در چنین شرایطی اداره علوم پزشکی استان و مرکز بهداشت شهرستان مجوز برگزاری مجمع را به ما نمی‌دهد.
او عنوان می‌کند: درشهرستان تاکستان برخی افراد ۴۰۰-۵۰۰ تن محصول کشمش دارند و برخی دیگر ۱۰-۲۰ تن؛ این افراد نمی‌توانند تک تک به کارگزاری مراجعه کنند، زیرا اگر این گونه باشد روزانه ازدحام فراوانی در کارگزاری‌ها ایجاد می‌شود و این امر منطقی به نظر نمی‌رسد.
وی بیان می‌کند: یکی دیگر از نکاتی که باعث می‌شود در ابتدای دوره قیمت خرید کشمش از کشاورزان پایین باشد این است که با توجه به این که کشمش ابتدای مهر آماده ارائه به بازار است، برخی افراد به علت نیاز مالی برای شهریه دانشگاه یا مدرسه فرزندان خود، یا به دلایل دیگر، در همان ابتدای دوره فروش به پول آن نیاز دارند و این باعث به وجود آمدن یک قیمت غیرواقعی برای کشمش و سوءاستفاده دلالان می‌شود.
جانی‌پور می‌گوید: در کنار بحث نیاز مالی، مسئله دیگری که حائز اهمیت است محل نگهداری کشمش است، برای مثال زمانی که فرد ۸ یا ۱۰ تن کشمش تولید کرده است، نمی‌تواند آن را در خانه یا باغ نگهداری کند، از عهده هزینه‌های سردخانه نیز بر نمی‌آید، به این علت تمایل دارد ابتدای فصل محصول خود را به فروش برساند.
بررسی دلایل فوق در کنار این مسئله که زمانی که این محصول وارد بورس کالا می‌شود، آیا در همان ابتدای دوره بورس آنقدر کشش دارد که بلافاصله محصول را بفروشد؟ همه این مسائل دست به دست هم می‌دهند تا ورود کشمش به بورس کالا نیازمند فرآیند اداری خاصی باشد و ضروری است آن را به اصطلاح چکش کاری کنیم.
بی‌ثباتی در بازار ارز، کمر تولیدکنندگان را شکسته است
این گفته رجب رحمانی، نماینده مردم تاکستان در مجلس شورای اسلامی در نشست علنی ماه گذشته مجلس در تذکر شفاهی به دولت بود.
رحمانی گفته، از دولت می‌خواهیم با توجه به همکاری و هماهنگی مجلس برای رفع گرانی، تورم، بی‌ثباتی بازار ارز و ممانعت از افزایش قیمت کالا‌ها که کمر مردم را شکسته است، چاره‌اندیشی کند. مجلس حاضر است در این شرایط سخت همکاری همه جانبه‌ای با دولت داشته باشد ضمن اینکه تیم اقتصادی دولت نیز باید فعال بوده و در این زمینه برنامه داشته باشد.
وی می‌گوید: بی‌ثباتی بازار ارز کمر تولیدکنندگان را شکسته است و آن‌ها نمی‌توانند برنامه‌ریزی داشته باشند که این امر می‌طلبد مسئولان مربوطه برای ایجاد ثبات اقتصادی در کشور برنامه‌ریزی کنند.
رحمانی می‌افزاید: بیش از ۳۰ هزار هکتار باغ انگور در استان قزوین وجود دارد و تولیدات کشمش روی دست تولیدکنندگان مانده است و به دنبال آن ۱۵۰ هزار شغل و خانوار در شرف فلج شدن هستند.
سودآوری کشمش در اقتصاد پساکرونا
نماینده قزوین، آبیک و البرز در مجلس با بیان اینکه کشمش یکی از محصولات راهبردی استان قزوین است، عنوان می‌کند: با توجه به اینکه کشمش به لحاظ طب سنتی طبیعت گرم و خشکی دارد، در درمان بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است و کشور‌های سردسیری مثل روسیه برای تامین نیاز خود به محصول کشمش ما نیازمند هستند.
فاطمه محمدبیگی با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی توسعه صادرات این محصول می‌افزاید: در زمینه درمان بیماری کرونا هم کشمش یک ماده غذایی بدون ضرر و توصیه‌شده است؛ بنابراین اگر بخواهیم به اقتصاد دوران پساکرونا هم فکر کنیم، این ویژگی محصول کشمش به ما این امکان را می‌دهد که برای توسعه فرآوری و صادرات کشمش بیشتر تلاش کنیم.
لزوم بِرندسازی برای کشمش قزوین
استاندار می‌گوید: با وجود اینکه درجه کیفیت کشمش قزوین بسیار بالاست، اما در حوزه معرفی و برندینگ این محصول خیلی کم کار کردیم.
هدایت‌الله جمالی‌پور با تاکید بر ضرورت کیفی‌سازی کشمش استان می‌افزاید: با اینکه در استان قزوین صنایع فرآوری کشمش داریم، اما این صنایع با آن چیزی که می‌خواهیم فاصله فراوانی دارد؛ بنابراین باید صنایع تبدیلی جدید با رویکرد صادرات به اروپا ایجاد کنیم؛ چراکه کشمش ما می‌تواند به اروپا صادر شود و انجام این کار می‌تواند حتی به اقتصاد گردشگری و ایجاد اشتغال در استان کمک کند.
به گفته جمالی‌پور، باید کارگروهی با حضور انجمن کشمش، اتاق بازرگانی، سازمان‌های جهاد کشاورزی و صمت استان قزوین تشکیل شود و در این کارگروه جلسه‌هایی برای توسعه برندسازی و کیفی‌سازی کشمش برگزار شود؛ ضمن اینکه این کارگروه باید برای صادرات این محصول فکر کند.
کار جهادی برای توسعه صنایع تبدیلی کشمش
نماینده تاکستان در مجلس با تاکید بر لزوم کار و حرکت جهادی در حوزه توسعه صنایع تبدیلی کشمش در شهرستان تاکستان می‌گوید: باید برای طراحی و ایجاد یک بسته‌بندی زیبا و شکیل صادراتی برای کشمش تلاش کنیم و در این زمینه باید از از استارت‌آپ‌ها استفاده کرده و با برگزاری مسابقه‌های ایده‌پردازی به هدف خود برسیم.
رحمانی عنوان می‌کند: البته برای توسعه صادرات کشمش باید برای هر کشور یا منطقه‌ای از جهان یک بسته‌بندی متفاوت و خاص آن منطقه یا کشور ارائه دهیم. در واقع باید براساس اینکه مردم هر کشوری چه روحیاتی دارند؛ عمل کنیم چراکه نمی‌توانیم کشمش را در یک بسته‌بندی یکسان برای کشور‌های عربی و اروپایی بفرستیم. قطعاً می‌توانیم کشمش را نیز به همان کیفیت زعفران بسته‌بندی و صادر کنیم؛ به شرطی که از افراد کاربلد در این حوزه کمک بگیریم.
به گفته وی، باید با ایجاد صنایع تبدیلی و بسته‌بندی ویژه در کنار باغ‌های انگور بتوانیم ارزش افزوده زیادی را از این محصول ایجاد کنیم. از طرفی اعطای مشوق‌های صادراتی به تجار و بازرگانان استان قزوین می‌تواند از صادرات کشمش تاکستان از مبادی صادراتی دیگر استانها و حتی کشور‌های دیگر جلوگیری کند.
وجود سم غیرمجاز در کشمش
مجتبی شهرام‌یار، نائب رئیس انجمن کشمش قزوین و عضو اتحادیه خشکبار ایران می‌گوید: هشت دستگاه کانتینر بار کشمش شرکت ما به علت بالا بودن سموم باقی‌مانده روی کشمش در هلند گیر با مشکل مواجه شد.
جای تاسف دارد که کشمش صادراتی قزوین (و تاکستان) به خاطر این مشکل، در حال از دست دادن مشتریان اروپایی خود است و برخی حاضرند آنرا با قیمت پایین‌تر و برای غذای حیوانات خریداری کنند.
این صادرکننده کشمش با بیان اینکه دستگاه‌های متولی از وظایف خود برای حل این مشکل شانه خالی می‌کنند، براساس آزمایشی که در هلند انجام شده و همه مدارک و مستندات آن موجود است، باقی‌مانده سموم بر روی محصول صادر شده از ۲۰۰ تا ۳ هزار برابر بیش از حد مجاز تعیین شده است.
وی با بیان اینکه از جمله سموم باقی‌مانده مشاهده شده بر روی کشمش‌های صارد شده "اتیون" است که مربوط به کنه کش بوده و باغداران برای درشت شدن محصول از آن استفاده می‌کنند، می‌افزاید: اینکه گفته می‌شود سموم مشاهده شده در کشمش‌های صادراتی استان آفتولاکسین بوده و به علت انبارداری نامناسب در کارخانه‌ها بوده را قویا رد و تکذیب می‌کنیم و این اظهارنظر به نوعی فرار به جلو از سوی اظهارکنندگان است.
شهرام‌یار می‌افزاید: صادرات ما به مرز تعطیلی رسیده و این در حالی است که کشمش مهم‌ترین محصول صادراتی استان قزوین است و نباید به چنین سرنوشت تلخی دچار شود.
او اضافه می‌کند: صادرکنندگان کشمش ترکیه نیز در سال‌های اخیر با چنین مشکلی روبرو بودند، اما توانستند با همکاری نهاد‌های دولتی به سرعت این معضل را برطرف کند و بازار خود را به دست بیاورند.
وی در خصوص صحبت مسئولان جهاد کشاورزی که صادرکنندگان اگر خواهان صادرات کشمش با کیفیت و مطابق خواست مشتریان اروپایی هستند باید از بدو کار به باغداران این موضوع و اینکه کدام سم را باید استفاده کنند گوشزد کنند، می‌افزاید: چنین کاری انجام شده و در سطح وسیع به باغداران اعلام کرده‌ایم که کشمش را بدون خوشه و بدون آغشته شدن به سم و شست‌وشو شده تحویل ما بدهند و ما نیز محصول را هر کیلو هزار تومان بیشتر از آن‌ها می‌خریم که توجهی به این درخواست نشد.
شهرام‌یار با بیان اینکه سلامت محصولات کشاورزی و غذایی را نباید کم اهمیت دانست، اضافه می‌کند: جهاد کشاورزی باید برای رفع این مشکل نظارت‌های خود را افزایش دهد و مبادی ورودی و خروجی سم را بیش از پیش کنترل کند چرا که در غیر این صورت، سلامت جامعه به خطر می‌افتد و یک موضوع نیازمند رسیدگی جدی است و نباید به شکل عادی و روزمره با آن برخورد کرد.
برخی مشکلات ناشی از نگهداری محصول در انبار
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه به نظر می‌رسد بخشی از مشکلات ناشی از کیفیت کشمش به علت نگهداری نامطلوب این محصول در انبار کارخانه‌ها و پدید آمدن سم آفتوکلاسین است، می‌گوید: با این حال اگر محصول آلوده در اختیار شهروندان قرار بگیرد براساس قوانین از جمله ماده ۱۰ قانون حفظ نباتات، این وظیفه دستگاه‌های زیرمجموعه وزارت بهداشت است که به آن رسیدگی کنند.
مجید اسماعیلی می‌گوید: اگر خریداران اروپایی حساسیت خاصی نسبت به استاندارد‌های تعیین شده کشمش دارند باید صادرکنندگان سموم و شرایط تولید را به باغداران گوشزد کنند که البته نیازمند صرف هزینه بیشتر است که معمولا این اتفاق رخ نمی‌دهد و بیشتر صادرکنندگان می‌خواهند یک محصول عادی (کشمش) خریداری و به نام محصول گواهی شده درجه یک به مشتریان اروپایی بفروشند.
او اضافه می‌کند: اگر بخواهیم همه جا جار و فریاد بزنیم که محصول ما دچار مشکل و آلوده است در واقع تیشه به ریشه خودمان زده‌ایم و زمینه صادرات محصولات خود را از بین می‌بریم که این خودزنی است.
سقوط ایران از رتبه نخست جهانی به چهارم دنیا
ایران با محوریت استان قزوین، رتبه نخست جهانی در تولید و صادرات کشمش را در سال‌های قبل در اختیار داشت، اما به گفته کارشناسان به علت درجا زدن این صنعت از یکسو و ظهور رقبای سرسخت از سوی دیگر، اکنون رتبه کشورمان به چهارم دنیا سقوط کرده است.
استان قزوین با تولید حدود ۵۰ هزار تن کشمش در سال از قدمت ۲ هزار ساله در تولید و صادرات این محصول به کشور‌های خارجی برخوردار است، اما متاسفانه در سال‌های اخیر برخی کشور‌ها با توسعه باغ‌های انگور، یکپارچه‌سازی اراضی تولید مکانیزه این محصول، و رفع مشکلات صادراتی جایگاه ایران و به تبع آن قزوین را اشغال کرده و کشور ما را به رده‌های پایین‌تر سوق داده‌اند.
نبود برنامه‌ریزی برای توسعه باغ‌های انگور، مکانیزه نبودن تولید، کشت و تولید این محصول به‌صورت سنتی و در نتیجه افت حدود ۲۵ درصدی تولید کشمش و یکپارچه نبودن اراضی، وجود سموم در محصول تولیدی و از همه مهم‌تر مشکلات صادراتی، موجب تضعیف جایگاه ایران در بازار‌های جهانی و کاهش رغبت برای خرید محصول تولیدی ما شده است.
مشکلات تاکداران روی میز مسئولان
همانگونه که در گزارش به آن تاکید شد بالا و پایین شدن ارز و مشکلات صادرات، باعث ایجاد مشکلاتی برای تاکداران در فروش محصول کشمش شده است.
این مشکلات باعث شد، رئیس سازمان تعاون روستایی و مدیرعامل بانک کشاورزی کشور در روز‌های اخیر به قزوین سفر کند تا پیگیر دغدغه‌های تاکداران باشند.
در این دورهمی قرار شد، کمیته‌ای قیمت کشمش را در استان تعیین و نتیجه را به مرکز اعلام کند.
مدیرعامل بانک کشاورزی کشور از اختصاص اعتبار ۲۰۰ میلیارد تومان برای حمایت از صادرات محصولات کشاورزی از جمله کشمش خبر داده، حمایتی که اگر چه مشخص نیست کی دست تاکداران را بگیرد، اما می‌تواند تا حدودی دغدغه تاکداران را برطرف کند.
به هر حال می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و عمل کردن به وعده وعید‌ها برای ایجاد ثبات در بازار کشمش تلاش کرد و با صادرات مناسب کشمش قزوین را به یک برند جهانی تبدیل کرد تا رونق اقتصادی در این منطقه شکل بگیرد؛ اتفاقی که قطعا با تدبیر و عمل به وعده‌ها قابل تحقق است.
نویسنده: امین فرخی حقیقت
سردبیر: علی صفری الموتی