به گزارش گروه اقتصادی
خبرگزاری صدا و سیما مرکز زنجان؛در گذر از کوچه پس کوچه‌های زنجان به محله‌ای می‌رسم به نام مسگر‌ها این راسته را پدر بزرگ و مادر بزرگ هایمان با ضرب آهنگ چکش و حرارت کوره هایش به یاد می‌آورند حالا بعد از ۲۰ سال رکود این راسته با سمفونی چکش و مس جان دوباره گرفته است.
این را می‌توان از رنگ و لعاب مسی خیابان‌های منتهی به بازار زنجان که با فروشگاه‌ها و مغازه‌های بزرگی که ویترین هایشان با ظروف مسی دست ساخت هنرمندان زنجانی آذین شده اند فهمید.
قدمت صنعت دستی مس در زنجان به بیش از هزار سال قبل حدود دوره ساسانیان باز می گردد و به احتمال زیاد، مهمترین مقطع رشد صنعت مس زنجان در دوره سلجوقیان بود كه صنعتگران زنجانی برای این اقوام تازه استقرار یافته ترك آفتابه لگن های مسی با نقش حیوانات اساطیری می ساختند.
اینجا آواز دهل از دور شنیدن نیز خوش است
علاوه بر راسته مسگران برخی از تولید کنندگان این محصول در حاشیه شهر و شهر ک‌های صنعتی فعالیت می‌کنند تا بتوانند بازار مس زنجان را رونق بخشند و نیاز آن را تامین کنند.
در انتهای دالان‌های درهم‌تنیده و پیچ‌در‌پیچ بازار بزرگ زنجان، به سراغ حاج حسن می‌روم حاج حسن جانش بسته است به جان چکش‌ها و دست ساخته هایش. صورت سوخته اش نه از شدت تابش آفتاب بلکه از گداختگی کوره‌ای بود که به هنرش شکل و فرم می‌داد دست‌های زمختش خود راوی خوبی برای قصه مس زنجان بود.
۶٠سال است که بی‌وقفه آهنگ مس را در مغازه کوچک و تاریکش می‌نوازد هم کلامش می‌شوم از فراز و فرودهای کارش روایت می‌کند. می‌گوید: اگر چه دست روزگار کمر به نابودی این صنعت بست، ولی هر چه بود نگذاشتیم چراغ این صنعت آبا و اجدادی خاموش شود.
هر دم از این باغ بری می‌رسد
روزگاری شد که شنیدن هم نوایی چکش و مس در این راسته برایت آرزو شده بود، ولی خب خدا روشکر آن روزها گذشت و با همت مسگران قدیمی که ناامید نشدند و همچنان پای این صنعت ماندند و نیز با پای کار آمدن جوانان اهل ذوق دوباره این صنعت احیاء شد و به روز‌های رونق خود برگشت.
حاج حسن می‌گوید: رونق که برگشت مدتی نگذشت مس‌های وارداتی و بی ارزش کشور‌های همچون ترکیه این بار مثل زالو بر جان صنعت مس زنجان افتاد مس‌های بی کیفتی که می‌شد در هر مغازه‌ای نمونه‌ای از آنرا دید.
او با افسوس ادامه می‌دهد: زمانی که مس ترکیه آمد دوباره بازار مس زنجان کساد شد مس‌های رنگارنگ و تزئینی و بی کیفیت ترکیه لطمه سنگین به این صنعت وارد کرد و بر کسب و کار تعداد زیادی از اهالی این صنعت که از این راه ارتزاق می‌کردند تاثیر منفی گذاشت.
حاج حسن می‌گوید: من بنا به تجربه خودم می‌دانم این روزها هم سپری خواهند شد، چون مس‌های وارداتی ماندگاری چندانی ندارند و در کمتر از یک ماه سیاه شده و به دلیل نازک بودن ورقه کم عمر هستند.
این صنعتگر زنجانی می‌افزاید: استقبال مشتریان از محصولات تولید هنرمندان زنجانی هم بیانگر این است که آن‌ها هم به بی کیفیتی مس‌های وارداتی پی بردند و دیگر رنگ و جلای این ظروف تقلبی نمی‌تواند مشتریان واقعی این هنر را فریب دهد، ولی مسئولین هم در این قضیه نباید کوتاه بیایند و باید از ورود مصنوعات تقلبی به کشور خوداری کنند.
حاج حسن که گویا از تکرار این قصه خسته شده بود خود و مرا مهمان چایی لب سوزی می‌کند
در این هنگام آقای میانسالی که متوجه حضور ما شده بود وارد مغازه می‌شود و با حاج حسن خوش و بشی می‌کند از حرفای حاج حسن متوجه می‌شوم که این آقای میانسال و تنومند با نام آقا رحیم کسی نیست جز همکار و همسایه مغازه حاج حسن.
پس از این تنفس چند دقیقه‌ای دوباره حاجی لب به سخن می‌گشاید:روزگاری هم کمبود مواد اولیه بازار تولید را کساد کرد، ولی در حال حاضر با ورود ضایعات مسی کابلی و ... به صنعت مسگری تا حدی دغدغه کمبود مواد اولیه مان رفع شده است.
آقا رحیم هم با تایید حرفای حاج حسن می‌گوید:، ولی در حال حاضر چالش جدی برای صنعت مسگری استان افزایش قیمت کابل ضایعات مس در ماه‌های اخیر است شیوع کرونا و به تبع آن رکود شدید در بازار خرید و فروش مس از یک سو و از سویی دیگر افزایش قیمت مواد اولیه صنعت مسگری بلای جان این صنعت شده است.
او می‌گوید: قیمت مس خام که در ابتدای سال، ۸۰ هزار تومان بود از اواخر شهریور با قیمت ۱۹۵ هزار تومان در بازار عرضه می‌شود که این خود تولید محصولات مسی را تحت تاثیر قرار داده است.
قیمت مس خام که در ابتدای سال ۸۰ هزار تومان خریداری می‌شد از اواخر شهریور ۱۹۵ هزار تومان در بازار عرضه می‌شود
حرارت صحبت‌های آقا رحیم گویا داغتر از حرارت کوره کسب و کارش بود با صورت بر افروخته ادامه می‌دهد: من نمی‌دونم وقتی ما معدن مس داریم چرا باید چشممونو به کیلومتر‌ها دورتر از استانمون باشه تا از فلان استان فلان شهرستان با قیمت بالا مواد اولیه مس بدستمون برسه چرا صنعتگرانی که محصولات مسی آن ها آوازه جهانی دارد هر دفعه با یه مشکلی دسته و پنجه نرم می‌کنند.
آقا رحیم می‌گوید: فعالیت دلالان هم در بازار فروش مواد اولیۀ مسگری هم قوز بالای قوزه. متاسفانه دلالان با ورود به بازار مس و تشکیل نظام شبکه‌ای واسطه‌گری آن را با قیمت بالا به تولیدکنندگان ظروف و اجناس مسی عرضه می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: بماند که کرونا هم دردی به دردهامون اضافه کرده و یکی از عوامل رکود بازار خریدوفروش این صنعت شده است.
آقا رحیم که دلی پر از بی اعتنایی به مشکلات این صنعت داشت ما از مسئولان حمایت می‌خواهیم و از آن‌ها تقاضا داریم علاوه بر اینکه از واردات ظروف مسی بی کیفیت خودداری می‌کنند فکری به حال معادن مس استان کنند تا شاید با فعالیت این معادن مشکل گرانی مواد اولیه بر طرف شود.
همه این صبحت‌ها تلنگری بود به من که به عنوان یک خبرنگار پیگیر مشکلات این صنعتگران باشم.
واحدهای فرآوری مهمترین بخش افزایش بهره‌وری
شیلی با دارا بون ۳۲ درصد ذخایر مس دنیا، مقام اول و ایران با ۴ درصد ذخایر مس دنیا، مقام هفتم در جهان را دارد،وقرارگیری ایران بر روی کمربند جهانی مس، مزیت سرمایه گذاری در این حوزه را ایجاد می‌کند تا در ایجاد اشتغال، قطع وابستگی به درآمد‌های سودآوری، گردش مالی و ایجاد اقتصاد سالم با مشارکت عمومی نقش بی بدیلی ایفا کند.
استان زنجان هم بر همین اساس یکی از استان‌های معدن خیز کشور محسوب می‌شود این استان غنی از معادن فلزی؛ با شهرت جهانی صنعت مس خود می تواند به عنوان صنعتی ارزآور، بخشی هرچند کوچک از تنگناهای اقتصادی کشور را بگشاید.
اما معادن مس زنجان همچنان در خواب زمستانی به سر می برند و همچنین فقدان واحدهای فرآوری در کنار معدود معادن مس فعال حکایت است از آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم .
معاون میراث فرهنگی و صنایع دستی زنجان می‌گوید: صنعت مس بیش از ۱۵۰۰ سال در زنجان قدمت دارد و بیش از ۲۵۰۰ نفر در استان زنجان به صورت مستقیم از این صنعت ارتزاق می‌کنند.
خدایی گرانی قیمت موالد اولیه صنعتگران مس را ناشی از عواملی از جمله افزایش قیمت دلار، نبود کارخانه‌های فرآوری در استان می‌داند.
وی می‌افزاید: نبود کارخانه فراوری مس در استان باعث شده سنگ‌های استخراج شده از اندک معادن فعال مس زنجان با هزینه گزاف به استان‌های دیگر ارسال می شد تا پس از تبدیل به شمش و ورقه‌های مس دوباره پس از طی کیلومتر‌ها فاصله با قیمت بالا بدست صنعتگر استان برسد. این یعنی هزینه مضاعفی که بر دوش صنعتگر و بالطبع افزایش قیمت تمام شده محصولات صنایع مس می شد و در بلند مدت نیز باعث شد صاحبان معادن عطایش را به لقایش ببخشند.
خدایی می‌گوید:مواد اولیه در بازار آزاد وجود دارد، ولی قیمت بالا و نوسان این مواد به صنعتگر آسیب می‌رساند.
او ادامه داد: روزگاری ما با کمبود مواد اولیه مواجه بودیم، ولی خوشبختانه با راهکاری که دولت در مورد کاهش صادرات این مواد داد مشکل کمبود مرتفع شد.
معاون صنایع دستی میراث فرهنگی گفت:، اما امروز شاهد هستیم که صنعتگر ما با مشکل گرانی مواد اولیه دست و پنجه نرم می‌کند و این صنعتگر را دچار زیان می‌کند.
خدایی می گوید: صادرات مس محدود و توسط خود هنرمندان انجام می شود؛ آذربایجان و عراق مهمترین مقصد صادراتی محصولات تولیدی هنرمندان زنجانیست.
وی در باره برند سازی مس زنجان می گوید: مس زنجان به صورت سنتی در کشور به خاطر کیفیت بالا و تنوع محصولاتش نام آور هست مخصوصا بخاطر چکشی که روی آن انجام می شود ولی با این حال همه کارگاههای بزرگ مسگری زنجان با برندهای ثبت شده فروش انجام می دهند.
وقتی زیره به کرمان می‌رود
واردات محصولات مسی به سرزمینی که هویت دیرینه بیش از هزار ساله دارد شاید به مثابه زیره به کرمان بردن است.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان با بیان اینکه سالانه هشت هزار تن مس در هزار و ۲۵۰ کارگاه مسگری تولید می‌شود، می‌گوید: ارزش ریالی این میزان تولیدات صنعت مس ۸۰۰ میلیاردتومان است که تاثیر مهمی در گردش اقتصادی استان زنجان دارد.
ارجمند با اشاره به مشکلات صنعتگران این حوزه می‌گوید:اگر مشاهده شود مس تولید ترکیه و یا هر کشوری دیگری در بازار به فروش می‌رسد اقدام به جمع آوری آن‌ها خواهد شد و نظارت‌ها نیز با همکاری سازمان‌های مربوطه نیز به صورت دوره‌ای با قوت انجام می‌شود.
ارجمند گفت: من قول می‌دهم هر سرمایه گذاری دراین عرصه انجام شود و ورق مس و مواد اولیه صنعت مسگری در خود استان تامین شود یک گرم این مواد در معادن و کارخانه‌ها باقی نمی‌ماند و همه را تولید کنندگان و صنعتگران استان خریداری کرده و به صنایع دستی تبدیل می‌کنند.
صحبت‌های مسئولان میراث فرهنگی مشتاقم کرد سری به معادن مس زنجان بزنم
دریکی از روز‌های پاییزی راهی معادنی می‌شویم که تقریبا در ۴۰ کیلوتری شهر زنجان و در بخش قره پشتلو قرار دارد در دل این معادن گنجی پنهان است که تحمل رنج این سفررا امیدی می‌کند برای رفع مشکل صنعتگران صنعت مس زنجان.
صحبت از خاکی است که قرار است با جوهره کار و تلاش کیمیا شود.
نزدیک به ۴۰ معدن مس در خاموشی
در سرچشمه این جوهر همه چیز به فراموشی رفته است کیمیا گران اینجا دست از کار کشیده اند .
نزدیک به ۴۰ معدن منتظر کیمیا گرانند تا از خاک زر بگیرند
محمدی یکی از ده ها کارگری است که با غیر فعال شدن این معادن کار خود را از دست داده او که در این سفر راهنمای ماست با افسوس از روز‌های می‌گوید: که این معادن پر از هیاهوی کار و تلاش بود.
او که در نگاهش می‌شد حسرت روز‌های پر مشغله معدنی را که از آن نان بر سر سفره می‌برد، خواند می‌افزاید: حداقل نزدیک به ۱۵ کارگر و مهندس در این معدن به صورت مستقیم فعالیت می‌کردند.
وی ادامه داد: ولی عدم حمایت استخراج مس را نه تنها برای صاحبان سرمایه سود اور نکرد بلکه باعث دلسرد شدن آن ها و در نهایت غیر فعال شدن این معادن ارزشمند و بی کاری امثال من شد.
مس کردکندی از معدود معادن فعال در حوزه مس است آقای دستمالچی از بزرگترین معدنکاران استان می گوید: متاسفانه در زنجان آن طور که به معادن سرب و روی اهمیت می دهند معادن مس مورد اغفال قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه بهـره برداری از معـادن نیازمنـد توجـه ویـژه است می افزاید :با اینکه استان زنجان روی کمربند مس قرار دارد ولی بی توجهی باعث شده که مسگران ما همچنان با وجود معادن غنی مس مواد اولیه خود را از استان های اصفهان و کرمان تامین می کنند.
بروکراسی اداری در استان زنجان فاصله اکتشاف معدن و بهره برداری از پروژه معدنی را طولانی می کند
دستمالچی که خود ۹ سال است که در استان های مختلف در همین عرصه فعالیت می‌کند بروکراسی اداری در استان زنجان را از منابع طبیعی گرفته تا محیط زیست را عاملی می‌داند تا فاصله اکتشاف معدن و بهره برداری از پروژه معدنی آنقدر طولانی شود که سرمایه گذاران کمتر ریسک حضور در بخش معدن به خصوص معادن مس را که نیاز به سرمایه گذاری عظیم دارد را به جان بخرند و در بیشتر اوقات اعطای بهره برداری از معدن را به لقایش می‌بخشند.
این معدنکار موفق می‌گوید: منطقه طارم یکی از مناطق امیدبخش در داشتن پتانسیل کانی سازی عناصرفلزی بویژه مس است که در صورت توجه می تواند نیاز استان را به مواد اولیه مس تامین کند.
زنجان کلکسیون معادن فلزی کشور
پیری کارشناس اکتشاف صمت زنجان می‌گوید: در حال حاضر بیشتر معادن مس زنجان غیر فعالند این در حالیست که زنجان جزو کلکسیون معادن فلزی کشور است.
وی ادامه می‌دهد: اگر بدرستی کار مطالعاتی بر روی این معادن انجام شود معادن مس زنجان با صرفه اقتصادی بالا می‌توانند فعالیت کنند.
هنگام برگشتمان آفتاب در حال غروب بر روی معادنی که غبارسکوت بر آن نشسته بود، حسرت ثروتی که خاموشیش رنجی بود افزون بر رنج‌های قصه این گنج نیاکان ما .
سرمایه گذاری چینی ها در زمینه فراوری خاک معدنی مس
برنامه‌ریزی احداث و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری در نزدیکی منابع مواد اولیه از جمله مزیت‌هایی است که می‌تواند در کاهش میزان هزینه‌های حمل‌ونقل و تولید تاثیرگذار باشد.
وجود۲۰ معدن مس دارای پروانه بهره برداری و ۲۰ محدوده اکتشافی آماده بهره برداری در زنجان
رییس سازمان صمت استان زنجان می‌گوید: نگرشی که در حوزه مصرف ظروف مسی در جامعه پیش آمد رونق را به صنعت مس استان برگرداند و در حال حاضر بیش از ۳۰۰ واحد صنفی در زنجان در حوزه صنعت مس فعالیت می‌کنند در حالیکه در سال ۹۲ این عدد زیر ۷۰ واحد صنعتی بود.
فغفوری می‌افزاید: کیفیت مس زنجان در کشور شناخته شده است و ظروف دست ساخت صنعتگران زنجانی صرفا جنبه تزییینی ندارد دارای دوام و مقاومت زیادی است.
وی ادامه می‌دهد:از ۳۸۲ معدن این استان ۴۰ معدن مربوط به فلز مس است؛ که از این تعداد ۲۰ معدن دارای پروانه بهره برداری و ۲۰ محدوده اکتشافی که در حال تبدیل شدن به معدن مس است.
فغفوری با بیان اینکه از این تعداد معدن فقط۶ معدن فعال است ادامه می دهد:معادن مس استان زنجان ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن ذخیره قطعی دارد.
فغفوری می‌گوید:واحدهای صنفی، تولیدی و واحدهای ذوب و نورد مس در استان فعال هستند و تقریبا زنجیره صنعت مس در استان تکمیل است.
رییس صمت استان زنجان می‌گوید: در حال حاضر در واحدهای ذوب استان تنها ضایعات مس است که به ورقه‌های قابل استفاده در صنعت مس تبدیل می‌شود و غایب این زنجیره کانی‌های مس معادن مس استان است که می‌تواند امکان استفاده از مس را در خلوص بالا در صنعت مس فراهم می‌کند.
وی می‌افزاید:شاید بزرگترین مشکل در حوزه معادن مس زنجان انجام نشدن عملیات اکتشافی در این حوزه و همچنین سیاست‌های غلط در سالیان گذشته که توجه به معدنکاری و معادن کوچک بوده است و این در حالیست که خیلی از فعالیتهای معدنی در قالب صنعتی و محدوده‌های بزرگ قابلیت استفاده از تکنولوژی و ماشین آلات بزرگ را دارد.
فغفوری در جواب سوالم که برای معادن استان زنجان که تقریبا غیر فعال هستند چه برنامه‌ای دارند می‌گوید: معادن مس استان بیش از هر چیز به سرمایه گذاری در حوزه اکتشاف به صورت سیستماتیک و انجام حفاری عمیق نیاز دارد تا بر اساس آن در خصوص سرمایه گذاری در استخراج و فرآوری تصمیم گیری شود.
وی ادامه می‌دهد: با هدف احیای معادن کوچک این معادن به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی معرفی می‌شوند تا در زمینه اکتشافات و فعالیت معدنی به این معادن یاری شود.
وی می‌گوید: همچنین سعی شده معادنی که غیر فعال هستند سلب صلاحیت شوند و در مزایده‌ها نیز تجمیع محدوده‌های صنعتی را داشته باشیم.
فغفوری می افزاید :تشکل‌هایی مانند خانه معدن و سازمان نظام‌مهندسی معدن و نیز تشکل‌های برای انواع مختلف کانی های معدنی فعالیتهای متمرکز را جهت همسویی و تسهیل در رفع مشکلات معدنکاران استان انجام می دهند که این امر در‌حوز معادن‌مس نیز صدق می‌کند.
رییس صمت استان زنجان می‌افزاید: در حال حاضر هم یک واحد سرمایه گذاری چینی در زمینه فراوری خاک معدنی مس در استان مستقر شده و این واحد صنعتی بر معادن کوچکی که استخراج مس و انتقال ان به استان‌های دیگر توجیح اقتصادی نداشت را می‌تواند پوشش دهد؛ و بر فعالیت آن‌ها تاثیر گذار باشد.
فغفوی همچنین می‌گوید: یک واحد فراوری مس نیز در شهرک شهید باهنر سلطانیه در حال احداث است که با راه اندازی این واحد و مشارکت با معادن استان تحول شگفتی در صنعت مس استان اتفاق خواهد افتاد.
فرصت یک ماهه برای فعالسازی معادن راکد
شاید در زمان تهیه این گزارش شنیدن این خبراز زبان وزیر صمت نیز خود سوسوی امیدی برای فعال شدن نزدیک به ۴۰ معدن مس غیر فعال باشد .
علیرضا رزم حسینی، وزیر صنعت، معدن و تجارت در حاشیه جلسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: کاربران معادنی که پروانه فعالیت، بهره‌برداری و اکتشاف دریافت کرده‌اند، ولی هنوز راکد هستند تا یک‌ماه دیگر فرصت دارند، فعال شوند در غیر این‌صورت طبق قانون مجوزشان باطل و به مزایده گذاشته می‌شوند.
صحبت‌های وزیر صمت و فغفوری رییس سازمان صمت استان افق‌های روشنی برای صنعت مس و معدنکاران استان زنجان نمایان می‌کرد
راه اندازی معادن کشور از جمله معادن مس زنجان و تکمیل چرخه تولید مس، با راه اندازی کارخانه فراوری و در کنار آن همکاری و هماهنگی ارگان های ذیربط در این حوزه و کاهش بروکراسی اداری در راستای تحقق شعار جهش تولید نه تنها می‌تواند یخ گرانی مواد اولیه را در این صنعت آب کند؛ بلکه می‌تواند نقش بسزایی در افزایش تولید محصولات متنوع و با کیفیت داخلی، اشتغال و محرومیت زدایی این استان داشته باشد.
*نویسنده زهرا نصیری