خاک برگ؛ تغذیه ای ناشناخته

پاییز برگ ریزان

فصل هزار رنگ پاییز امسال زیبایی صد چندانی به چهره طبیعت استان خراسان شمالی بخشیده ، رنگ های زرد و نارنجی و قرمز که ترکیبی از زیبائی های بصری را از آفریدگار هستی در این فصل باشکوه به نماش گذاشته ، برگ هایی که آرام آرام با وزش هر نسیم پاییزی روی زمین می افتد و زمین باغ ها و روستاها را به فرشی تبدیل می کند که نظیرش را جای دیگر نمی توان دید ، فرشی بافته شده از برگ های رنگارنگ پاییزی .
تنها چیزی که ذهنم را مشغول می کند وجود این همه برگ های رنگارنگی است که یک به یک روی زمین سبزی فرو می ریزد و در چشم بر هم زدنی روی هم انباشته می شوند.
سرنوشت برگ های پاییزی چه می شود؟
فکر اینکه این همه برگی که از درختان می ریزد چه می شود، سوژه خوبی بود برای پرداختن به آن.
برگ هایی که مطمئنا خاصیت خوبی برای رشد و تقویت خود درختان دارد.
تصمیم گرفتم این موضوع را پیگیری کنم و گزارشی از سرانجام برگ های ریخته بر زمین بگیرم، ابتدا سری به پیاده روها و پارک های بجنورد زدم، راه رفتن روی برگ ها و صدای خش خش آن ها زیر کفش ها، لذتی دارد که هیچ موسیقی دلپذیری نمی تواند جای آن را بگیرد و این همه انرژی و شور و شعف را برایم به ارمغان آورد. هر سال شهرداری این برگ ها را از سطح شهر برای چند هفته جمع نمی کرد تا آمدن پاییز را همه احساس کنند، اما حیف و صد حیف که این ویروس منحوس کرونا ، حتی قدم زدن در میان برگ ریزان پاییز را هم از ما گرفته است، برگ ریزانی که با آن آدمها هم یک به یک می ریزند .
پارک های بجنورد در پاییز
پارک قدیمی شهر بجنورد که به (پارک شهر) معروف است با درختان عظیم چنار ، افرا و نارون و درختان مختلف دیگر که سالیان سال است سایه مهربان خود را بر سر مسافران پارک می گستراند ، هر فصل تصویر قشنگی را در ذهنمان ثبت می کند و حالا لباس رنگارنگی از برگ ها بر تن کرده و آن را هم نثار زمین بخشنده می کند که جانش را از او می گیرد .
تعداد زیادی از رفتگرهای سبز پوش مشغول جمع کردن برگ های روی زمین هستند، به سمت یکی از این سبزپوشان رفتم و حال و روز این روزهای برگ ریزان و سختی کار آن ها در این روزها را از او پرسیدم.
آقا جعفر که تمایلی به گفتن فامیلش نداشت درباره رُفت و روب زمین در فصل پاییز گفت. او می گفت از صبح زود که به این پارک می آیم جارو به دست می گیرم و همه برگ های ریخته روی زمین را در نقاط مختلف پارک جمع می کنم و ان ها را داخل کیسه های بزرگ زرد رنگ می ریزیم .
از آقا جعفر پرسیدم روزانه چقدر برگ از سطح یک پارک سه هکتاری شهر بجنورد جمع می کنی ؟ او گفت: آمار دقیقی از میزان برگ ها ندارم اما از شروع برگ ریزان تنها از این پارک روزانه 70 کیسه برگ جمع می کنیم و بعد به نهالستان شهرداری بجنورد می برند تا آنجا ذخیره شود .
بجنورد پارکی مثل این دارد
از این رفتگر زحمتکش تشکر و خداحافظی کردم و به سمت نهالستان که در ضلع شمال غربی بجنورد و در مسیر شهرک گلستان شهر قرار داشت رفتم و در طی مسیر به آقای مهمان دوست رئیس سازمان سیما ، منظر و فضای سبز شهری شهرداری بجنورد هم تلفن زدم و از انبار برگ جویا شدم .
وارد نهالستان که شدم انبوهی از نهال های مختلف مثمر و غیر مثمر در یک سو و تپه ای از خاک برگ های آماده مصرف در سویی دیگر دیده می شد که من را یاد جنگل های شمال انداخت ، نگهداری این همه نهال مطمئنا با استفاده از کودهای مرغوب و با کیفیت سالانه تولیدات انبوهی رو روانه بازار فروش می کنه .
آقای عباسعلی مهمان دوست گفت : شهرداری بجنورد از سال 85 تاکنون تصمیم به جمع آوری و چال کردن برگ های پاییزی گرفته و سالانه 80 تا 100 تن برگ تنها از سطح 60 پارک محله ی شهرستان با مساحت کلی 230 هکتار فضایی سبز شهری جمع آوری می کند .
چگونه برگ ، خاک برگ می شود
آقای مهمان دوست که کارشناس ارشد گیاهپزشکی هم است افزود: این میزان برگ در گودال های حفر شده در نهالستان بجنورد مدفون می شود و بعد از باران و رطوبت و افزودن کود اوره یا ازته ، طی فرایند یک ساله تجزیه و تخمیر میکروبی ، تبدیل به یک چهارم کود آلی می شود که شهرداری بجنورد این خاک برگِ مقوی را در فضای سبز شهری برای تهیه گل های گلدانی مصرف می کند و حتی به متقاضیان خاک برگ هم به فروش می رساند .ناگفته نماند شهرداری با این ابتکار عمل چند ساله از خرید کود و خاک برگ برای تقویت فضای سبز شهری از دیگر استان ها بی نیاز است و حتی به نوعی منبع درآمدی برای شهرداری نیز محسوب می شود .
خاک برگ بهترین کود برای گل ها و گیاهان آپارتمانی
در مسیر برگشت از نهالستان به این فکر می کردم این خاک برگ ها چقدر در توسعه کشت گلخانه ای موثر است بنابراین سری هم به یکی از نمایشگاه های گل شهر بجنورد زدم، آقای عزیزی پرورش دهنده گیاهان گلخانه ای و آپارتمانی که 13 سال است به حرفه نهال کاری و کاشت گل ها و گیاهان زینتی روی آورده و خبره این کار شده گفت: برای تهیه خاک های گلدان بهترین خاک ، خاک برگ است که خودم برگ های پاییزی را جمع اوری می کنم و بعد از خشک شدن کامل، آن ها را آسیاب کرده و با چایی پوسیده به دلیل وجود آهن ، چوب پوسیده ، پوست بادام زمینی و ماسه بادی، خاک برگی مرغوب و با کیفیت تهیه و استفاده می کنم .
این پرورش دهنده گل و گیاه به باغداران و حتی پرورش دهندگان گل و گیاه توصیه کرد برای رشد و حفظ شادابی درختان و گل ها و گیاهان در زمان برگ ریزان ، برگ های درختان را جمع و در گودالی چال کنند ، از خاک برگ های مرغوب استفاده کنند تا در مورد چگونگی مصرف کودهای حیوانی در گیاهان آپارتمانی ، گفت: این کودها در ارتقای خواص فیزیکی خاک موثر هستند.
خاک خراسان شمالی محتاج برگ ها
اینکه کود دهی تا چه اندازه می تواند در بافت و ساختمان خاک و یا تخریب و بهبود منابع زیرزمینی تاثیرگذار باشد . به سراغ کارشناس خاک شناسی رفتم و اهمیت این موضوع رو از آقای رستگار جویا شدم .
این کارشناس خاک شناسی میزان عناصر غذایی موجود در خاک را بستگی به ساختمان و بافت خاک ، سوابق کشت و کار و عملیات انجام شده بر روی آن بیان کرد و گفت: خاک ها به دلیل تداوم برداشت محصول ، از نظر مواد معدنی و عناصر غذایی فقیر می شوند و نیاز به کود پیدا می کنند . با کاهش غلظت عناصر غذایی در خاک ، مقدار کود مصرفی افزایش می یابد ، عناصر غذایی موجود در کودها به روش های مختلفی مثل پاشیدن روی خاک ، استفاده از خاک برگ ، و کود آبیاری به گیاهان و درختان انجام می شود تا نظام اکولوژی محیط و تضمین سلامت مصرف کنندگان تولیدات کشاورزی حفظ شود .
مدیر امور آب ، خاک و فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی افزایش شور و سدیمی شدن اراضی کشاورزی استان خراسان شمالی را تهدید مهم دشت های خراسان شمالی دانست و گفت : هم اکنون وضعیت خاک استان خراسان شمالی به دلیل فرسایش زیاد خاک ، بهره برداری غیر اصولی از خاک ، فشار جمعیتی و تغییر کاربری در شرایط نامناسبی قرار دارد و باید برای حاصلخیزی و حفظ و نگهداری آن از کودهای مغذی و تقویتی از جمله کودهای آلی مثل خاک برگ استفاده شود .
سید ابراهیم سیدی می گوید دوای درد زمین های کشاورزی خراسان شمالی خاک برگ است که متاسفانه پیش از آنکه برگ های باغات تبدیل به خاک برگ شوند اتفاق دیگری بر سر آنها می افتد .
آقای شریکیان مدیرامور باغبانی سازمان جهادکشاورزی استان خراسان شمالی هم معتقد است بر اساس آزمایشات خاک در مناطق مختلف استان ماده آلی خاک خراسان شمالی کمتر از 6 دهم است در حالیکه خاک های حاصلخیز باید بالای 1 درصد ماده آلی داشته باشد .
او با اشاره به وجود 48 هزار هکتار باغ با تولید 315 هزار تن محصول باغی در استان خراسان شمالی بر رعایت بهداشت باغات استان خراسان شمالی در جمع آوری برگ های درختان که به عنوان مامن و پناه گاهی برای زمستان گذرانی انواع آفات ، حشرات غیرمفید و شفیره ها خواهد بود تاکید کرد و گفت : جمع آوری برگ ها از باغات و دفن آن راهکار خوبی برای تهیه خاک برگ است .
دود پاییزی در باغ های خراسان شمالی
نکته ای که آقای سیدی مدیر امور آب ؛ خاک و فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی به آن اشاره کرد، در این روزهای پاییزی برگ ریزان در برخی باغات خراسان شمالی مشهود است که موجب آلودگی هوا و محیط زیست می شود و حتی دود غلظ ناشی از آن جلوی دید رانندگان عبوری از جاده ها را هم می گیرد . در فصل پاییز آنچه مانع دیدن برگ زرد و قرمز باغات خراسان شمالی می شود همین دود و آتشی است که از هر باغی در هوا منتشر می شود .
چرا باغداران برگ ها را آتش می زنند ؟
به یکی از باغ های نزدیک شهر بجنورد رفتم و در کمال تعجب، باغدارانی را دیدم که مشغول سوزاندن برگ های ریخته درختان بودند . آثار به جای مانده از خاکستر آن که چهره باغ رو زشت می کرد. آقای مهنانی باغدار روستای مهنان ، علت آتش زدن برگ ها را این گونه گفت: ما برای از بین بردن آفات و شفیره های پنهان در زیر برگ های مجبوریم آن ها رو بسوزانیم تا لطمه ای به درختان و زمین باغ وارد نشود .
آیا باور کشاورزان در آتش زدن برگ ها درست است؟
برای ثابت شدن اینکه آیا آتش زدن برگ ها در باغات کار درست و علمی است با معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی هم مفصّل گفتگو کردم .
آقای تشکری می گوید : آتش زدن بقایای گیاهی در زمین سبب می شود فعالیت میکرو ارگانیسم ‌های خاک کاهش یابد ، موجودات زنده خاک از بین برود و این امر تاثیر منفی و بسیار نامناسب در پویایی خاک دارد .
بنابراین آتش زدن و از بین بردن بقایای گیاهی سبب می شود تا مواد آلی موجود در خاک ، کاهش یابد ، خاکی که مواد آلی نداشته باشد و یا موجودات زنده آن کم باشد ، زنده نیست و نمی تواند پویا باشد .
اهمیت آتش زدن برگ ها از یک سو و آلودگی محیطی آن از سوی دیگر موجب شد میزان آلودگی هوا ناشی از این کار را از رییس اداره نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم جویا شوم.
آقای کلماتی می گوید : سوزاندن بقایای گیاهی، سبب آلودگی زیست محیطی و کاهش کیفیت هوا می شود، دود ناشی از سوزاندن گیاهان ، سبب آزار و اذیت مردم و ساکنان شده و بعضا سبب مشکلات تنفس و ریوی شده است .
او افزود: قانون هوای پاک به سازمان حفاظت محیط زیست و نیز ادارات کل در استان ها ابلاغ شده که بر اساس این قانون ، سوزاندن برگ و بقایای گیاهی تخلف است و باید با آن برخورد شود .
تا پیش از این شگفتی برگ های پاییز موجب تعجبم می شد اما حالا با دیدن دود سفید در باغات شگفت زده ام ، شگفتی از اینکه خاک خراسان شمالی محتاج برگ است ولی ما آنچه احتیاج داریم آتش می زنیم .
گل فروشی های استان خاک برگ از استان های دیگر وارد می کنند و در باغات ، برگ با آتش زدن از مدار خارج می شود .
امسال به خاطر سرمای بهاره و از بین رفتن گل های درختان میوه ، کمتر کشاورزی از فروش میوه درآمد داشت . همه فکر می کردند رزق و روزی آنها در میوه است اما وقتی به قیمت 200 هزار تومانی کیسه 50 کیلویی خاک برگ ها نگاه می کنم، یکی از درون به من می گوید گاهی اوقات رزق و روزی در برگ درختان است نه میوه .