تفاوت‌های خمس با مالیات در چیست؟

 

خمس چیست؟
خمس در لغت به معنای یک پنجم است و در اصطلاح فقه عبارت است از: پرداخت یک پنجم در آمدی که از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از راه‌های کارگری و کارمندی به دست می‌آید.
خمس یکی از فریضه‌های اسلامی است و قرآن کریم آن را در کنار جهاد (قرار داده) است؛ و در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده و می‌فرماید: «بدانید آنچه را که سود می‌برید، یک پنجم آن، برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و ..»

 

البته حکم واجبات مهمی مانند روزه و یا حج در تعداد بسیار اندکی از آیات قرآن آمده است به طوری که قرآن مجید متعرض اکثر احکام آن‌ها نشده است. خمس هم دارای چنین حالتی می‌باشد و بیان تفصیلی احکام و شرایط آن به پیامبر (ص) و جانشینان او واگذار شده است

مالیات چیست؟
مالیات بر حسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) پرداختی است الزامی و بلاعوض. مالیات ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و ... تعلق گیرد. چنین تعریفی پرداخت‌های تأمین اجتماعی را هم در بر می‌گیرد، حال آن که بر حسب مقررات و عرف مالیاتی ایران اصطلاح مالیات پرداخت‌های اخیر را شامل نمی‌شود.

 

مالیات، به مثابه یک نوع هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای بهره‌برداری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت نمایند تا توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود.
مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمد‌های جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می‌شود، زیرا ابزار و امکانات دست یابی به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم ساخته‌است.

تفاوت خمس و مالیات
دولت برای اهدافی مالیات را اخذ می‌کند و این اهداف قابل تغییر است، اما خمس بر هفت مساله معین واجب می‌شود، و امام خمینی (ره) می‌فرمايند: در غیر موارد مذکور در آیه شریفه نیز با نظر فقیه می‌توان مصرف کرد، ولی به صورت کلی خمس یک حیثیت اجتماعی دارد و نیاز به حکومت ندارد مالیات اساسا در حکومت‌ها مطرح است.
مطلب دوم این است که در تعیین هزینه برای خمسِ درآمد یکساله هزینه‌های سرمایه گذاری جدا می‌باشد و خمس ندارد و همچنین هزینه‌های مصرفی خانوار استثنا می‌شود و به طور کلی خمس، موارد معینی برای مصرف دارد که توسط امام معصوم (ع) یا نائبش برای مصارف شش یا هفت گانه که در آیه ذکر شده و در کتب فقهی بیان گردیده، مصرف می‌شود.
تفاوت دیگر خمس و مالیات این است که خمس واجب دینی است و برعهده سرپرست است و او باید نیت کند و قصد قربت در آن شرط است، اما، چون واجب است باید به افراد ذی صلاح پرداخته شود.
خمس اعم از این است که دولت مرکزی ولائی در کار باشد یا نه، برخلاف مالیات که باید دولت مرکزی موجود باشد.
اختلاف بعدی در مصارف خمس است که به علت نصوص در موارد معینی باید مصرف شود، بر خلاف مالیات که قابل تغییر می‌باشند، زیرا اهداف مالیات قابل تغییر است و حکومت‌ها می‌توانند پایه و اهداف مالیات را تغییر دهند.
اهداف مالیات مثل توزیع در آمد و هدایت مصرف و هدایت صادرات و جلوگیری از تورم می‌باشد که در علل پرداخت مالیات بیان شده است.
مصارف مربوط به خمس معین است و از طرف شارع است، ولی مصارف مالیات از سوی قانون گذار تعیین می‌شود.
در تبیین مالیات قانون گذار براساس دموکراسی عمومی، قانون مالیاتی را معین می‌کند و دست ما انسان‌ها است، ولی در خمس شارع مقدس آن را معین می‌کند و در رابطه با پرداخت نکردن خمس علاوه بر ضایع کردن حق، معصیتی نیز انجام داده ایم.
این تفاوت چنین است کسی که خمس نمی‌دهد علاوه بر این که مرتکب یک خطای قانونی است و حقی را هم ضایع کرده و کار او معصیت نیز محسوب می‌شود، ولی مالیات به عنوان اولی معصیت نیست، هرچند با عنوان ثانوی، چون حق را ضایع کرده و از باب اینکه به موجب "اوفوا بالعقود" باید این را پرداخت می‌کرد، دچار معصیت نیز شده است، ولی اینجا مطرح نیست که گناه مستقلی وراء تضییع حقوق انجام داده است.
تفاوت بعدی خمس و مالیات این است که، ولی فقیه و مرجع تقلید خمس را اخذ و به فقرا پرداخت می‌کنند.
مالیات دولتی متعلق اصل پول و درآمد سالیانه افراد است، ولی خمس متعلق به سود مازاد بر معونه و استفاده سالانه خانوار و صاحب شرکت‌ها می‌باشد.

سوالات متداول خمس و مالیات
فرق خمس با مالیات را بیان کنید؟
«خمس» یک واجب الهی و عبادی است که در آن قصد قربت معتبر است؛ ولی «مالیات» یک حکم قانونی و حکومتی و تابع شرایط زمان و مکان است و هیچ گونه منافاتی با خمس ندارد. از این رو پرداخت مالیات، نمی‌تواند جایگزین خمس گردد.

«مصالحه» را توضیح دهید؟
هرگاه برای شخص، در تعلّق خمس یا مقدار آن، شک حاصل شود و یا آن که بخواهد خمس را به ذمّه بگیرد، می‌تواند جهت تصرف در آن مال به حاکم شرع یا نماینده او مراجعه کند تا به مقدار مناسب با این شخص مدارا کند و یا بدهکاری او را بپذیرد. این عمل را «مصالحه» گویند.

سال خمسی چیست؟
هرگاه انسان از راه زراعت، صنعت، تجارت و یا از طریق کارگری و کارمندی در مؤسسات کوناگون، درآمدی به دست آورد، خمس (یک پنجم) آن را به امام (ع) و سادات اختصاص می‌یابد و باید آن را در عصر غیبت به فقیه جامع شرایط بدهد.
البته به او فرصت داده شده تا یک سال صبر کند و چنانچه در این مدّت، در نیاز‌های خود و خانواده استفاده نکند و تمام و یا مقداری از آن تا پایان سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بپردازد.
این امر در حقیقت نوعی ارفاق و آسان‌گیری در زندگی فرد به شمار می‌رود. این فرصت یک ساله را «سال خمسی» یا «مالی» گویند.

دست‌گردان چیست؟
«دست‌گردان» آن است که کسی به اموالش خمس تعلّق گرفته و نمی‌تواند فوراً کل آن را پرداخت کند یا این که با پرداخت آن در عسر و حرج قرار می‌گیرد، در این صورت خمس آن را به مجتهد جامع الشرایط یا نماینده‌اش می‌دهد، سپس همان را از او قرض می‌کند تا به تدریج در آینده بپردازد.