شیشه گری، حرفه‌ای که ذوق می‌خواهد و جسارت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما؛ تابستان باشد یا زمستان فرقی نمی‌کند. پای این کوره می‌ایستد، شیشه‌ها را جابجا می‌کند و کیفیتشان را بررسی، تا آن طور که باید از آب در بیایند. علی بهمرد جوان ۲۶ ساله و تازه دامادی است که در یک کارگاه شیشه گری و پای کوره‌ای با حرارت هزار و صد درجه، مقاومت حجم‌های شیشه‌ای ساخته شده را کنترل می‌کند. می‌گوید: ” گرمای کوره اگر زیاد باشد شیشه‌ها نرم می‌شوند؛ اگر هم کم باشد شیشه‌ها می‌شکنند. پس باید حواسم را جمع کنم“.
حواسش جمع است برای آن که شغلش را دوست دارد. او یک شیشه گر است. شیشه گری که کارش را خلق یک اثر هنری می‌داند و می‌گوید: ” شغل خوبی است. زیرمجموعه‌ی صنایع دستی است و اگر کسی علاقه داشته باشد می‌تواند در این حرفه پیشرفت کند“. آرزو دارد مستقل شود و یک کارگاه کوچک داشته باشد و به قول خودش جنس‌های خوب و باکیفیت تولید کند.
کارگاهی که علی این روز‌ها در آن مشغول است با حضور جوان‌های تازه کاری مثل او و شیشه گران کارکشته‌ای که نقش استاد او را دارند، حسابی پررونق است. ابراهیم رضایی یکی از این شیشه گران پیشکسوت است که هر طرحی به دستش بدهی می‌تواند روی شیشه پیاده کند. سابقه اش در شیشه گری به ۲۰ سال می‌رسد. می‌گوید: ” به کارم علاقه دارم؛ درآمدم خوب است. به همین دلیل است که انرژی دارم. چون از هر نظر دوستش دارم خسته هم نمی‌شوم“.
شیشه گر‌ها با ذوق و وسواس موم‌های نرم شده در حرارت کوره را شکل می‌دهند و از آن یک محصول شیشه‌ای تولید می‌کنند. گرمای کوره هم محیط این روز‌های کار را برایشان ایمن‌تر کرده است. اسماعیل شیشه گر دیگری که مشغول دمیدن در لوله‌ی متصل به شیشه‌ی مذاب است توضیح می‌دهد:”، چون با دهن در لوله می‌دمیم نمی‌توانیم از ماسک استفاده کنیم. باید ماسکمان را در بیاوریم. البته حرارت این محیط بدلیل وجود کوره‌ها آن قدر بالاست که هر ویروسی را می‌کشد. هیچ کدام از ما تا امروز کرونا نگرفته ایم“.
کارگاهی که این شیشه گر‌ها در آن کار می‌کنند متعلق است به استاد مرتضی وفایی؛ کسی که عاشقانه شیشه می‌سازد و اشتیاق شیشه گری را در وجود جوان‌ها ایجاد می‌کند. او برای شکیل شدن موم‌های شیشه‌ای پابه پای شیشه گران جوان کار می‌کند. درباره شیشه این ماده شگفت انگیز که از او می‌پرسم برایم توضیح می‌دهد: ” شیشه به عنوان یک فلز روان شناخته شده که با حرارت می‌توان آن را تبدیل به موم و نرم کرد؛ و به همین دلیل قابلیت دارد استعداد را شکوفا کند و با آن هر طرحی زد. “

شکستی که جان و انگیزه‌ی دوباره داد

از ۱۴ سالگی کنار دست استاد شیشه گر شاگردی کرده و امروز سابقه کاری اش به ۴۵ سال می‌رسد؛ او گرم و سرد روزگار را بسیار چشیده است. ورشکستگی کامل و شروع دوباره، نقطه عطف کار اوست. شکستی که به کارش جان و انگیزه دیگری داده است. خودش می‌گوید: ” بعد از آن شکست به مسیری که رفته بودم فکر کردم و به این نتیجه رسیدم که باید دستمزد کارگر را به موقع بدهم و تاخیر در کارم نباشد تا او هم دلسوزانه شیشه بسازد. به کارم علاقه زیادی داشتم و به همین دلیل بعد از آن شکست به هیچ سفارشی نه نگفتم و هر کس هر طرحی خواست برایش اجرا کردم“.
استاد وفایی از اولین کارگاهی که با کمترین سرمایه دایر کرده یاد می‌کند و می‌گوید: ” خوشبختانه اولین کارگاهی که زدم با دست خالی شاید با ۱ میلیون تومان بود، ولی چون در شاگردی خودم را ثابت کرده بودم پیش دوستانم اعتبار داشتم و آن‌ها در راه اندازی کارگاه کمکم کردند“.

صادرات دست سازه‌های شیشه‌ای به اروپا و آمریکا

تقابلش با شکست‌ها بیش از هر چیز برایش اعتبار به همراه آورده است. او امروز به کارگاه‌های زیادی مشاوره می‌دهد و برای کم شدن هزینه تولیدات کارگاه‌های دیگر برایشان نمونه سازی می‌کند.
نام استاد وفایی در میان اهالی این صنف نام آشنایی است. محصولات شیشه‌ای کارگاه‌های او در اروپا و آمریکا طرفداران و خریداران بسیاری دارد. دلیلش را ویژگی‌های نهفته در رنگ آمیزی و فرم شیشه‌ها می‌داند و توضیح می‌دهد: ” کار ما کار دست است و هیچ غالبی در ساخت کار‌های ما دخیل نیست و این از گذشته برای کشور‌های اروپایی جذابیت داشته و هنوز هم دارد“.
این استاد شیشه گر می‌گوید:” تا قبل از تحریم‌ها محصولاتی از قبیل گلدان، لوستر، پارچ و لیوان و ظروف تزئینی مختلف را صادر می‌کردیم. امروز هم که صادرات محدود شده به سفارش مشتری‌های داخلی مان می‌رسیم“.

وقتی می‌توان بدون داشتن تحصیلات آکادمیک استاد دانشگاه شد

او چهار کارگاه دایر شیشه گری دارد و نشان درجه یک هنری از سازمان صنایع دستی؛ مدرکی معادل دکترا. شیشه گری را هر چند با شاگردی کردن کنار دست استاد شیشه گری و در کارگاه آموخته است، اما امروز در دانشگاه‌های کشور شیشه گری و آبگینه تدریس می‌کند. خارج از دانشگاه هم عاشقانه حرفه اش را آموزش می‌دهد. خودش توضیح می‌دهد:” اگر کسی به یادگیری این هنر علاقه‌مند باشد از صفر تا صد را به او یاد می‌دهیم؛ اگر کسی بخواهد سرمایه گذاری کند در صورتی که سرمایه اولیه را داشته باشد که هیچ در غیر این صورت باز ما کمکش می‌کنیم که وارد این کار شود“.
بیشتر وقتش به خلق طراحی‌های جدید شیشه می‌گذرد. محصولات او و دیگر شیشه گران ایرانی حالا چند سالی است بیشتر به چشم خریداران داخلی آمده است. وفایی می‌گوید: ” خیلی از شرکت‌هایی که تا پیش از این محصولات شیشه و کریستال را از چین و هند وارد می‌کردند، امروز به سراغ ما آمده اند. شیشه گران ما هم خوشبختانه آنقدر در این حرفه توانمند شده اند و آن قدر قدرت ساختشان بالا رفته که اغلب تاجرانی که از کشور‌های دیگر محصولات شیشه‌ای وارد می‌کردند حالا به خود ما و همکاران ما رجوع می‌کنند و ما نیاز آن‌ها را تامین می‌کنیم“.
لذت خوردن چای در لیوان شیشه‌ای باهیچ لیوان دیگری قابل مقایسه نیست. مصارفی شبیه به این باعث شده شیشه در مقایسه با محصولات دیگر بی رقیب باشد. وفایی ویژگی‌های شیشه را این طور برایمان توصیف می‌کند: ” شیشه از شیدایی می‌آید. انرژی مثبت دارد و از سه هزار سال قبل از اسلام با زندگی انسان عجین بوده است. هنوز هم که هنوز است ما به خیلی از محصولاتی که با شیشه درست می‌شود دسترسی پیدا نکرده ایم و امکان این وجود دارد که در آینده نزدیک خیلی وسایل فلزی را با شیشه درست کنیم“.
مثل بسیاری از کسب و کار‌ها که حالا فروش مجازی شان را فعال کرده اند، شیشه‌های دست ساز کارگاه استاد وفایی هم در فروش آنلاین تجربه موفقی داشته اند. او می‌گوید: ” ما در صنعت شیشه گری آدم‌های بزرگی داریم که خیلی هم موفق بوده اند. افرادی که هم سرمایه دار شده اند هم پولدار و امروز برای مدیریت دو تا سه کارخانه را به عهده دارند“.

شیشه گری حرفه‌ای زودبازده

مرتضی وفایی ادامه می‌دهد: ” شیشه گری جز مشاغل زود بازده است؛ یعنی شما اگر بروید و سرمایه گذاری کنید در کمتر از یک ما ه سرمایه‌ی شما به گردش می‌افتد. حتی اگر بگویم در کمتر از یک هفته سرمایه تان برمی گردد دروغ نگفته ام“.
تماشای درخشندگی شیشه‌های نرم شده و شکل پذیری شان در دستان هنرمند شیشه گر هر چند جذاب است، اما این حرفه هم مثل هر حرفه دیگری سختی‌ها و ملزوماتی دارد. از این ملزومات می‌پرسم و از اینکه برای ورود به شیشه گری نیاز به چه روحیه و مقدماتی است. استاد پاسخ می‌دهد: ” کسی که وارد این حرفه می‌شود اول باید جسارت داشته باشد، دوم باید باغیرت باشد؛ بعد هم گرما را تحمل و برای خودش انگیزه ایجاد کند. انگیزه داشته باشد استعدادش هم شکوفا می‌شود“.

چطور در خانه شیشه گری کنیم؟

شیشه گری را می‌توان با کمتر از یک میلیون تومان و در خانه و در کوره‌های برقی چند سانتی متری هم انجام داد. این را استاد وفایی می‌گوید و اضافه می‌کند: ” از کوره‌هایی با طول و عرض و ارتفاع ۲۰ سانتی متر می‌توان کار را شروع کرد تا کوره‌های چند ده متری. مهم این است که شما به کار علاقه نشان دهید و ذوقش را داشته باشید. اگر کسی هم مشاوره خواست ما می‌توانیم بی هیچ توقعی راهنمایی اش کنیم“.
شیشه‌های رنگی در و پنجره خانه‌های قدیمی را به یاد می‌آورم و تصور می‌کنم چقدر خوب می‌شد اگر بار دیگر اقبال به استفاده از این شیشه‌های رنگی در معماری ایرانی رایج می‌شد. از استاد وفایی که در این باره می‌پرسم، می‌شنوم: ” این شیشه‌های رنگی علاوه بر زیبایی و چشم نواز بودن، برای دور کردن حشرات هم تاثیر فراوانی دارند. چون ذات حشرات تک رنگ است و تمایل به رنگ‌های یک دست دارند از این پنجره‌ها دوری می‌کردند“.

دست سازه‌هایی که فرصت سازند

در حالی که شیشه گری در بعضی کشور‌ها به سمت صنعتی شدن رفته است، در ایران هنوز شیشه گری دستی رواج دارد و این خلق اثر با دست و تن ندادن به مکانیزه شدن، به قول استاد وفایی طرفداران شیشه ایران را در دنیا حفظ و فرصت اشتغالزایی در این عرصه را تقویت کرده است. او دوست دارد تا زمانی که زنده است در شیشه گری فعال باشد و می‌گوید: ”هر کسی هم کمکی از من بخواهد با جان و دل برایش انجام می‌دهم و از این بابت انرژی هم می‌گیرم“.
از گفتگو با استاد مرتضی وفایی به این نتیجه می‌رسم شیشه گری مهارتی است که ذوق و علاقه و سخت کوشی را با هم نیاز دارد و البته آدم‌هایی که بتوانند مثل شیشه به موقع منعطف و به موقع سخت و مقاوم باشند.
اگر مرد این میدان هستید بسم الله.