از ماجرای اعتراض اردکانی‌ها به مجوز‌های جدید صنایع آلاینده تا همه اقداماتی که برای رفع آلایندگی صنایع در پنجمین استان صنعتی کشور انجام شده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز یزد، ماجرا از زمانی شروع شد که زمزمه مجوز یک کارخانه فولاد جدید در اردکان پیچید. ایجاد کارخانه فولاد اگر چه برای یک شهر کم توسعه یافته می‌تواند خبر خوبی باشد، اما برای اردکانی‌ها با داشتن ده‌ها کارخانه صنعتی خبر خوشایندی نیست.
آن‌ها تا چند سال پیش به دلیل ایجاد اشتغال از تاسیس کارخانه در این شهر استقبال می‌کردند تا اینکه اردکان به یکی از قطب‌های صنعتی کشور تبدیل و کنترل اوضاع از دست خارج شد و صدای اعتراض شهروندانی که ریه هایشان مملو از غبار و دود بود، بلند شد.
صدور مجوز جدید سبب شد تا چندی پیش، جمعی از مردم اردکان با تجمع مقابل دفتر نماینده این شهر در مجلس شورای اسلامی اعتراض خود را به ایجاد صنایع فولادی نشان دهند و برخورداری از هوای پاک و زندگی سالم را خواستار شوند.
مردم اعتراض خود را با برافراشتن تابلو‌هایی منقوش به شعار‌های «آلودگی هوا کشنده‌تر از کرونا»، «مجوز فولاد باطل باید گردد»، «مرگ تدریجی یک شهر»، «هوا نداریم»، «نه به صنایع آلاینده»، «اردکان آلوده‌ترین شهر ایران» و «سلامتی حق مردم است»، خواستار ابطال مجوز‌های جدید صنایع فولادی در این شهرستان شدند.
اردکان آلوده‌ترین شهر کشور
همین اعتراض‌ها بود که باعث شد نماینده اردکان در مجلس شورای اسلامی موضوع را به صحن علنی بکشاند. او در نطقی در مجلس خطاب به رئیس مجلس فریاد زد: «به دادمان برسید»، جمله‌ای امری، خواهشی، التماسی که حکایت از عمق فاجعه در این شهرستان داشت.
محمدرضا دشتی خطاب به رئیس مجلس گفت آلودگی هوا در اردکان نفس مردم را به تنگ آورده است. او آلودگی هوا در اردکان را نسبت به سایر شهر‌های کشور بسیار بالاتر خواند و گفت: من وضعیت آلودگی هوای اردکان را با سه استان صنعتی همجوار خود مقایسه کردم، آلودگی هوا در اردکان ۱۹۱ است در حالی که در تهران ۹۲، اصفهان ۱۳۵ و در اراک ۱۱۷ است.
نماینده اردکان افزود: در حالی که کرونا مردم شهر من را مورد حمله قرار داده، روا نیست هوای شهر من آلوده‌ترین هوا در کشور باشد.
دشتی خطاب به رئیس مجلس تأکید کرد: هر چه داد می‌زنم و با شما جلسه می‌گذارم و با وزرای مربوطه این مشکل را بیان می‌کنم کسی به داد این شهر نمی‌رسد.
واقعیت این است که در سال‌های اخیر همزمان با صنعتی شدن استان یزد، شهر‌های صنعتی مبتلا به معضل بزرگی به نام آلودگی شده اند.
برای بررسی این موضوع راهی میبد و اردکان به عنوان دو شهرستان صنعتی می‌شوم. میبد در ۵۴ کیلومتری و اردکان در ۶۰ کیلومتری یزد قرار دارد. دو شهرستانی که از لحاظ تعداد کارخانجات در استان در ردیف دوم وسوم استان یزد قرار گرفته اند.
این دو شهرستان در شمال استان یزد واقع شده اند، روز به روز بر توسعه کارخانجات آن‌ها افزوده می‌شود و هر دو قطب صنعتی استان یزد به شمار می‌روند.
در شهرستان میبد از مجموع ۳۸۰ کارخانه بزرگ وکوچک ۴۰ کارخانه متعلق به تولید کاشی و بقیه در موارد دیگر مشغول فعالیت هستند. در شهرستان اردکان هم از مجموعه ۴۸۰ کارخانه بزرگ وکوچک ۳۰ کارخانه در زمینه تولید کاشی و سرامیک فعالیت دارد.
به ورودی هر دو شهر که می‌رسیم مهمترین مساله‌ای که دیده می‌شود، هاله‌ای از دود و غبار است که شهر را فراگرفته و ذرات آن همواره مهمان ریه‌های مردم میبد و اردکان است. دود و غباری که امان مردم این دو شهر صنعتی را بریده است.
«دود و غباری که همانند ابر بالای سر ما قرار دارد، ناشی از کارخانه هاست و هر روز بر حجم آن افزوده می‌شود». این را شهروند اردکانی گفت و افزود: کارخانجاتی نظیر شیشه، فولاد و گندله از آلایندگی‌های فراوانی برخوردار هستند که هم بر محیط زیست انسانی و حیوانی تاثیر گذاشته و هم منابع طبیعی.
وی افزود: این کارخانه‌ها در ساعت‌های اولیه شب تا صبح، با برداشتن فلیتر‌های خود تمامی محیط اطراف و بسیاری از نقاط شهر را آلوده می‌کنند و با گسترش دود غلیظ در این مناطق باعث آلوده شدن محیط زیست مردم می‌شوند.
مساله‌ای که در گفتگو با برخی از مدیران کارخانجات مورد تایید قرار گرفت. آن‌ها درباره عدم استفاده از فیلتر تأکید دارند که به علت قیمت بالای فیلتر و در دسترس نبودن آن از نصب آن جلوگیری می‌کنند.
پس از گشت زنی در این دو شهرستان متوجه شدم که بازرسان محیط زیست نظارت مستمری بر آلایندگی کارخانجات داشته و حتی برخی از کارخانه‌های بزرگ و کوچک نیز به دلیل عدم رعایت نکات ایمنی پلمب شده و پس از مدتی با رعایت تمامی موارد خواسته شده توسط بازرسان بار دیگر به فعالیت بازگشته اند.
ما مشکل تنها به واحد‌های صنعتی محدود نمی‌شد بلکه معادن نیز مشکل بزرگی شده بودند که نقش بسیار موثری بر آلایندگی داشتند.
سینه مردم اردکان فیلتر کارخانه‌ها شده است
با نماینده اردکان در مجلس شورای اسلامی به گفتگو نشستیم، کسی که در جلسه مجلس فریاد زد هوای اردکان آلوده است، به داد ما برسید.
محمدرضا دشتی اردکانی، اردکان را در برهه اخیر به عنوان بدترین شهر کشور از نظر آلودگی هوا معرفی کرد و گفت: من همواره خواسته مردم را پیگیری می‌کنم و حاضر نیستم سینه مردم شهر را فیلتر کارخانه بکنم.
وی با اشاره به اینکه یک سوم معادن استان در اردکان واقع است، افزود: بیشترین سهم معدن در بخش‌های خرانق و عقدا قرار دارند و با وجود معادن بزرگ، هیچ کمکی به این دو بخش محروم شهرستان اردکان نشده است. در حالی که شرایط اقتصادی و کرونایی نامطلوب است حقوق کارکنان شهرداری ۲ ماه عقب افتاده است.
دشتی اردکانی از معادن به عنوان بیشترین آسیب زننده به محیط زیست یاد کرد و اظهار داشت: تخریب منابع طبیعی، تهدید حیات وحش و ایجاد ریزگرد‌ها رهاورد معادن برای اردکان است. صبح یا غروب از هر سو وارد اردکان شوید با غبار دود و خاکی مواجه خواهید شد که همه شهر را در برگرفته است.
نماینده مردم اردکان به آمار بالای بیماری به ویژه سرطان در استان گریزی زد و گفت: آمار‌ها ثابت می‌کند که بیشترین درصد بیماری و سرطان استان در اردکان است. از استاندار می‌خواهیم سند آمایش معادن استان را نوشته و فکری برای صنایع فولادی بزرگ بردارد.
لزوم تعطیلی صنایع آلاینده و آبخواه
اما قصه صنایع آلاینده و اعتراض به عملکرد آن‌ها تنها به مردم و نمایندگان آنان محدود نمی‌شود بلکه ضلع‌های دیگری هم دارد. ضلع‌هایی که هر کدام وظیفه‌ای برعهده دارند و عملکرد معادن با این وظایف مغایرت دارد.
یکی از این ضلع‌ها اداره کل محیط زیست است که وظیفه محافظت از محیط زیست را دارد، اما فعالیت برخی صنایع و معادن سبب شده تا بار‌ها صدای اعتراض و گلایه این اداره به گوش برسد.
مدیرکل اداره محیط زیست استان یزد گزینه بعدی ما برای مصاحبه در این زمینه است. بانویی که می‌گوید بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، محافظت از محیط زیست وظیفه‌ای عمومی است و هرگونه فعالیت اقتصادی و ... که با آلودگی یا تخریب محیط زیست ملازمت پیدا کند، ممنوع است.
نیره پورملایی توسعه ناپایدار را برای محیط زیست ضربه بزرگی خواند و افزود: یزد استانی معدنی و صنعتی است و اگر توسعه صنعت و معدن از نوع ناپایدار باشد می‌تواند به حوزه محیط زیست و سلامت ضربه بزرگی بزند.
وی با تقدیر از اقدامات استانداری و شورای معادن در این زمینه اظهار داشت: بسیاری از معادن کوچک و خرد که شاید استراتژیک نباشند از دستور کار واگذاری‌ها کنار گذاشته شده و معادن استراتژیک و پربازده مدنظر قرار گرفته اند.
پورملایی با اشاره به تاثیر برخی معادن بر آلودگی هوا ادامه داد: واگذاری‌ها باید محدود به معادن استراتژیک و اشتغال زا شود و همچنین به سمت صنایع پایین دستی برویم که می‌توانند برای استان ارزش افزوده داشته باشند، البته به شرطی که آب بر نباشند.
مدیرکل محیط زیست استان درباره صنایع وابسته به این معادن نیز سخن گفت و خاطرنشان ساخت: این صنایع هم آلاینده هستند و هم آب خواه. در طرح آمایش استان مصوب شد که تقاضای جدید به ویژه آلاینده و آب بر نداشته باشیم و متقاضیان به پهنه‌های جدید هدایت شوند.
وی با اشاره به تراکم بالای صنایع در برخی محور‌های استان به ویژه یزد تا عقدا تأکید کرد: چند مجوز فعالیت صنایع فولادی که در شش ماه گذشته کاری انجام نداده بودند، باطل شد که موفقیت بزرگی به شمار می‌آید.
تصویب مشوق‌هایی برای کاهش آلایندگی
در ادامه گزارش به سراغ رئیس سازمان صمت در استان یزد رفتم تا نظر وی را درباره بحث آلایندگی صنایع و معادن جویا شوم.
محمدرضا علمدار یزدی از هماهنگی بسیار خوب با اداره کل محیط زیست خبر داد و گفت: برای احداث کلیه واحد‌های صنعتی به ویژه معدن هماهنگی خوبی با این اداره داریم و مجوز با کسب نظر محیط زیست صورت می‌گیرد.
اما یکی از مشکلاتی که هم اکنون در استان وجود دارد، واحد‌های قدیمی است که حتی بدون نظر محیط زیست مجوز گرفته اند، با این حال رئیس سازمان صمت از تصویب مشوق‌هایی برای پیگیری این مشکل خبر می‌دهد.
وی گفت: تسهیل در بررسی و تایید ثبت سفارت تجهیزات، اعطای تسهیلات بانکی اعم از رونق تولید و تبصره ۱۸ و همچنین تسهیل در معافیت از مالیات‌های گمرکی از جمله این مشوق‌ها برای کاهش آلایندگی به شمار می‌آید.
علمدار یزدی با اشاره به واگذاری معادن از راه مزایده یا ثبت درخواست در سامانه کاداستر اظهار داشت: صلاحیت مالی و فنی افراد درخواست کننده از سوی سازمان نظام مهندسی معدن بررسی شده و پس از استعلام از ارگان‌های ماده ۲۴ از جمله محیط زیست، منابع طبیعی و راه و شهرسازی، پروانه اکتشاف صادر می‌شود.
می‌پرسم که نظارت بر عملکرد معادن به چگونه است؟ رئیس سازمان صمت استان پاسخ داد که هر معدن دارای یک نفر مسئول فنی نظام مهندسی معدن است که بر عملکرد بهره بردار نظارت کرده و گزارش خود را به صورت ماهانه در سامانه کاداستر و سامانه مرتبط با نظام مهندسی معدن قرار می‌دهد.
به گفته علمدار یزدی، نظارت‌ها شامل میزان استخراج، حمل ماده معدنی تا سقف مجاز در پروانه، انجام عملیات معدنی بر طبق طرح مصوب، رعایت موارد ایمنی، رعایت قانون معادن و آیین نامه‌های موجود، حفظ و صیانت از ذخایر معدنی، کنترل سوخت و مواد ناری و نظارت عالیه سازمان بر مسئول فنی است.
توجه کامل استان یزد به محیط زیست
در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف آلایندگی صنایع در استان پرداخته و با مردم و مسئولان دستگاه‌های مختلف گفتگو کردیم. در ادامه راهی استانداری می‌شویم تا با مرد اول استان در این باره گفتگو کنیم.
محمدعلی طالبی پایش و توجه به محیط زیست را از برنامه‌های اصلی استان قلمداد کرد و گفت: برنامه آمایش که بخشی از آن به حوزه محیط زیست اختصاص دارد را به تصویب رسانده و هم اکنون در حال اجراست.
وی با اشاره به اقدامات شورای معادن افزود: در دو سال گذشته فعالیت‌های خوبی انجام گرفته که نمونه آن مخالفت با صدور مجوز بعضی از معادن در پهنه‌های مختلف استان و تعطیلی واحد‌های آلاینده است.
استاندار یزد که همواره از مجوز‌های پیشین صنایع و معادن گله دارد، بحث را به سوی توسعه صنعتی استان کشانده و تأکید دارد که سختگیری‌های کنونی در گذشته وجود نداشت و مجوز‌ها بدون نظر محیط زیست صادر می‌شد.
وی حساسیت مردم در دوره کنونی نسبت به محیط زیست را چند برابر عنوان کرد و ادامه داد: در قانون برنامه ششم توسعه پیش بینی شده واحد‌هایی که شرایط زیست محیطی مناسبی ندارند به موجب بند ۵ ماده ۴۳ تا یک درصد عوارض این ماده مشمول آن‌ها خواهد شد که از سال گذشته برای وصول این عوارض اقدام کردیم.
طالبی عدم صدور مجوز معادن یا صنایع مغایر محیط زیست را از افتخارات دوران مسئولیت خود عنوان کرد و افزود: عمده چالش ما مربوط به مجوز‌های سال‌های قبل است. برخی از این مجوز‌ها در مقطعی بود که قانون برنامه پنجم توسعه، اجازه صدور مجوز بدون نظر محیط زیست را می‌داد.
وی از پایش در صنایع فولادی اردکان و لغو، خلعیت زمین، انتقال به پهنه‌های استان و کاهش ۱۶ مجوز فولادی به عنوان برخی اقدامات انجام گرفته یاد کرد.
استاندار یزد از وجود خلأ‌های قانونی برای برخورد با صنایع و معادن معضل آفرین خبر داد و گفت: صدور مجوز در دوره کنونی با نظر فرمانداران، محیط زیست و دستگاه‌های مرتبط صورت می‌گیرد. همچنین برخی واحد‌ها بر اساس نظر محیط زیست و اداره صمت، تشویق یا جریمه می‌شوند.
طالبی اقدامات محیط زیست به ویژه بازدید و گشت‌های شبانه را با دوران گذشته غیرقابل مقایسه دانست و تأکید کرد: در دو سال گذشته اقدامات و فعالیت‌های خوبی در راستای افزایش ضریب تکنولوژی واحد‌های صنعتی در حال انجام است و میلیارد‌ها تومان برای استفاده واحد‌های فولادی یا کاشی از فیلتر‌ها و تهویه‌های مناسب هزینه شده است.
درآمدزایی در کنار سلامت شهروندان و حفظ منابع طبیعی
گرچه صنایع بزرگ و معادن سهم خوبی در درآمدزایی ریالی و ارزی کشور دارد و اشتغال را نیز برای شهروندان به همراه دارد، اما نباید از پیامد‌های منفی آن غافل شد.
این مساله به ویژه برای استان یزد که در شرایط آبی و محیط زیستی خاصی قرار دارد، از اهمیت فراوانی برخوردار است و نباید سلامتی شهروندان و محیط زیست استان فدای درآمدزایی شود.
عملکرد مسئولان استان در برهه کنونی در این زمینه نوید حل بخشی از این معضل را می‌دهد و امید است این رویه با قدرت بیشتری ادامه یابد تا هم درآمدزایی برای استان صورت گیرد و هم هوای پاک از سوی شهروندان استشمام شود و هم منابع طبیعی به حیات طبیعی خود ادامه دهد.
نویسنده: محمدرضا جایروند