دومین تولید کننده کنجد کشور فاقد صنایع فرآوری این محصول در استان بوشهر است و فقط از بخشی از کنجد استان ارده تولید می شود .
کنجد یکی از محصولات مهم کشاورزی در استان بوشهر است و مردم علاقه بسیاری به استفاده از محصولات تهیه شده از آن دارند.
وقتی نام کنجد به میان می آید ناخودآگاه یاد نان محلی ویا نان بربری می افتیم که در آن از کنجد استفاده می شود .
کنجد از گیاهی گل دار بدست می آید که متعلق به خانواده پدالیاسه است .دانه آن بیشترین میزان روغن را در بین دانه ها دارد و برای استفاده معمولا آن را برای چند دقیقه با حرارت بو می دهند که عطر دل انگیزی هم دارد.
کنجد استفاده های بسیاری دارد و به صورت خام ،خشک شده و و یا به عنوان تنقلات هم در بازار دیده می شود.
نوع خام آن بیشتر در شیرینی فروشی ها و نانوایی ها استفاده دارد و بوداده آن هم بیشتر برای تزیین خرما ، رنگینک استفاده می شود.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر می گوید :کشت کنجد در استان بوشهر از اوایل تیرشروع وتا اواسط مرداد ادامه می یابد و برداشت آن نیز از اوایل مهرماه شروع و تا اواسط آبان برحسب زمان کشت ادامه دارد.
رضا حسین پور عنوان می کند: شهرستان های دشتستان ،دشتی وتنگستان از جمله مناطقی در استان هستند که کنجد کشت می کنند اما بیشترین میزان کشت مربوط به شهرستان دشتستان با 60 درصد سطح زیر کشت است.
وی ادامه می دهد : در هرهکتار بین هزار و 200 تا هزار و 400 کیلوگرم کنجد برداشت می شود که بیشترین مصرف آن در استان برای ارده گیری است که طرفداران بسیاری هم دارد.
حسین پور می گوید: با وجود اینکه سال‌هاست کنجد در استان بوشهر کاشته می‌شود، اما هنوزکارخانه فرآوری آن در استان وجود ندارد و این محصول برای فرآوری به نقاط دیگر کشور فرستاده می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان بوشهر هم می گوید : در مجموع امسال 2 هزار و 200 هکتار از سطح زیر کشت اراضی استان بوده است که پیش بینی می شود 2 هزار و 700 تن کنجد از آن برداشت شود.
خسرو عمرانی بیان می کند: 40 درصد کنجد برداشتی در استان مصرف دارد و بخش عمده ای از آن به استان های فارس ،اصفهان ،یزد و قم ارسال می شود.
وی اضافه می کند: استان بوشهر پس از خوزستان ،رتبه دوم تولید کنجد کشور را در کارنامه خود دارد و استان فارس در جایگاه سوم تولید این محصول قرار می گیرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان بوشهرادامه می دهد: کشور ما ایران واردکننده روغن است و 90 درصد روغن خوراکی کشور وارداتی است به همین علت صادرات دانه کنجد را نداریم . فقط برای مصرف داخلی است تا نیاز کشور را هرچند اندک مرتفع کنیم اما محصولات تولیدی حاصل از کنجد مانند ارده به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شود.
عمرانی می افزاید: البته استان بوشهر یکی از تولید کنندگان رقم بذر کنجد با عنوان دشتستان 2 است که در بیشتر استان های جنوبی مانند خوزستان ،هرمزگان از این رقم به لیل کیفت خوب آن استفاده و کشت می شود.
وی عنوان می کند: کاشت دانه روغنی کنجد در استان بوشهر به‌علت شرایط آب و هوایی و امتیازات ویژه‌ایی که برای کشاورزان در نظر گرفته شد، در سال‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کشاورزان قرار گرفت، به‌طوری که هر سال سطح زیر‌کشت این محصول بیشتر می‌شد و کنجد خیلی زود توانست رقبایش را از میدان به‌در کند.
وی می گوید:در آن سال‌ها تنها تعدادی از کشاورزان به‌صورت تخصصی کنجد می‌کاشتند اما مزیت‌های کشت کنجد سبب شد تا هر سال تعداد بیشتری از کشاورزان به کاشت کنجد روی بیاورند و حتی بسیاری از آنها که قبلا ذرت می‌کاشتند، به کشت کنجد روی آوردند. این شرایط تقریبا در استان‌های مساعد کشت کنجد به‌صورت مشابه وجود داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی اظهار می کند:در سال‌های گذشته کشت کنجد در فصل تابستان در بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته است.
وی عنوان می کند:دلایل بسیاری برای این اقبال عمومی به کشت دانه روغنی کنجد وجود داشت، مقاوم بودن گیاه کنجد در مقابل خشکی و آفت‌ها، بازار مناسب جهت فروش محصولات تولید شده، قیمت بازاری با‌ثبات و مناسب، وجود مشتریان دائمی در استان ،نیاز اندک به ارسال محصول تولید شده به استان‌های دیگر و در نهایت سوددهی بالای کشت کنجد از جمله این دلایل بود.
عمرانی ادامه می دهد: اقبال عمومی و سیاست‌گذاری برای کم کردن نیاز کشور به واردات دانه‌های روغنی تا سال 93 نیز ادامه داشت تا اینکه بحران آب در سال‌های اخیر و به‌خصوص پدیدار شد و کشاورزی را در بسیاری از نقاط کشور تحت تاثیر خود قرار داد. شور شدن آب چاه‌ها، کم‌شدن آب‌های سطحی، کاهش بارندگی سالانه و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، کشاورزی را در همه نقاط کشور مختل کرده است و البته استان خشکی مانند بوشهر از بحران بی‌آبی آسیب جدی‌تری دیده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی می گوید: از کنجد بیش از 20 محصول فرآوری تهیه می شود که مهمترین آن تولید ارده است محصولی که قدمت آن در استان به بیش از 150 سال می رسد .
عمرانی با اشاره به اینکه در استان بوشهر بیشتر از روش سنتی برای تولید ارده استفاده می شود می افزاید: در صورت توجه بیشتر به تولید ارده به صورت صنعتی علاوه بر نصف شدن هزینه ها درآمد حاصل ازتولید آن نیز تا دو برابر افزایش می یابد.
شریفیان از اهالی شهر آبپخش که شغل خانوادگی اش از قدیم الایام تولید ارده بوده و80 سال است به این حرفه اشتغال دارد می گوید :از هر کیلو کنجد 7 کیلو ارده تولید می شود .
وی ادامه می دهد: از کنجد استان برای تولید ارده استفاده می کند که پس از ورود به کارگاه ابتدا با آب شسته
می شود سپس به دستگاه رفته و پوست آن جدا می شود پس از آن به وان آب نمک (نمک دریا)انتقال می یابد که درآن جا پوست کنجدها ته نشین و کنجد بدون پوست به سطح آب می آید .
این تولید کننده ارده اضافه می کند :در این مرحله با الک کنجد ها جدا و به وان آب دیگری انتقال می یابد سپس از آنجا با الک جدا و وارد تنور می شود تا به مدت 4 ساعت حرارت ببیند یا به اصطلاح بوداده شود.
شریفیان بیان می کند : پس از تنور برروی یک سفره کنجدها ریخته شده و الک می شود و از آنجا به دستگاه ارده گیری انتقال می یابد که با چرخش دستگاه ارده استخراج و به ظرف مخصوص انتقال می یابد تا به دست مصرف کننده برسد.
وی عنوان می کند:قیمت هرکیلو ارده به صورت خرده فروشی 65 هزار تومان است اما به صورت عمده هرکیلو 55 تا 60 هزار تومان فروخته می شود که بستگی به تعداد واسطه هنگام عرضه از 75 هزار تومان تا 110 هزار تومان به دست مشتری می رسد.
شریفیان می افزاید:مشتریان ارده تنها معطوف به استان بوشهر نمی شود بلکه مسافران ازسراسر کشور که به استان بوشهر سفر می کنند نیز خواهان این محصول هستند.محصولی که معمولا با خرما و یا شیره خرما استفاده می شود.
رییس اداره تولیدات گیاهی مدیریت جهادکشاورزی دشتستان نیز می گوید:در دشتستان بیش از هزار هکتار از اراضی زیر کشت کنجد رفته است و تناژ این محصول یک تن و 200 گرم در هکتار است .
عادلیان می افزاید: مناطق بوشکان ، ارم ، مرکزی وآبپخش از جمله مناطق زیر کشت کنجد در شهرستان دشتستان است.
کارشناس تغذیه مرکز بهداشت نیز می گوید: کنجد علاوه بر اینکه یک دانه روغنی است یک گیاه دارویی هم محسوب می شود و به عنوان مرهم سوختگی ،یکی از منابع تامین کننده پروتیین ،منبع غنی از مواد معدنی مانند مس و منگنز ،حاوی منیزیم ،کلسیم ،فسفر،آهن ،سلنیوم،ویتامین B1 ،روی ،سرشار ازفیبر رژیمی و چربی های تک غیر اشباع نیز است.
کاکاوند اضافه می کند: روغن کنجد هم غنی از موادی است که از بروز سرطان جلوگیری می کند و 80 درصد اسیدهای چرب آن از نوع غیر اشباع است که نقش موثری در کاهش کلسترول خون دارد.
وی ادامه می دهد:وجود مواد ضداکسیداسیون طبیعی در روغن کنجد سبب پایداری این روغن در مقابل فساد ناشی از اکسیداسون می شود همچنین روغن کنجد مناسب برای پخت و پز است.
مردم کشورمان کنجد را بصورت های مختلفی همچون حلوا ارده ؛ روغن کنجد ، تزیینات شیرینی و شکلات ، بصورت پودر شده و مصارف گوناگون دیگر در سبد غذایی خود مصرف می کنند حتی مردم جنوب کشور اغلب خرمای کبکاب را با کنجد آغشته کرده و مصرف می کنند ، اما چرا صنایع فرآوری این محصول پرخاصیت باید در استانهایی دیگر باشد و استان بوشهر که تولید کننده کنجد است از فرصت اقتصادی و اشتغالزایی این محصول بی بهره باشند و کمترین درآمدها حاصل کشاورزان شود ؛ به نظر می رسد توجه بیشتر مسوولان و سرمایه گذاران بتواند بیش از پیش از این نعمت الهی بهره برداری کرد .
نگارنده:سیده فردوس رضوی