تسعیر ارز یکی از مسائل مهم اقتصادی و تجاری در تمام دنیاست. در کشور‌های مختلف از طریق تسعیر ارز اثر تغییرات نرخ ارز در عملیات مالی و حسابداری شرکت‌ها و واحد‌های تجاری بررسی و به صورت استاندارد در صورت‌های مالی آن‌ها منعکس می‌شود.
در کشور ما به دلیل بالا بودن نسبی نرخ تورم سالیانه و در نتیجه آن کاهش ارزش پول ملی، تقریبا همه واحد‌های تجاری از جمله واحد‌هایی که به واردات یا صادرات می‌پردازند درگیر این مسأله‌اند. از آن جا شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز جزء بزرگترین واحد‌های تجاری کشور و به نوعی بخش مهمی از چرخه اقتصاد می‌باشند، توجه به این موضوع برای سرمایه‌گذاران این حوزه و حتی سایر بازار‌های موازی الزامی است.
نحوه محاسبه تسعیر ارز
اگر عملیات مالی یک شرکت به ریال ثبت شود، باید تمام معاملات ارزی آن به ریال تبدیل شود. این تبدیل واحد پولی را تسعیر ارز می‌گوییم.
در فرهنگ دهخدا تسعیر، نرخ نهادن و قیمت گذاری معنا شده است.
در واقع با تسعیر ارز حسابدار بررسی می‌کند که نرخ تغییرات ارز چه تاثیری بر عملیات مالی گذاشته و آیا برای شرکت سودآور بوده است یا خیر!
با یک مثال ساده شروع می کنیم؛
فرض کنید یک شرکت تولیدی ایرانی با شرکتی خارجی وارد معامله می‌شود. اگر پرداخت مدتی بعد از معامله صورت گیرد، نرخ ارز در زمان انجام معامله و زمان پرداخت تفاوت خواهد داشت.
برای مثال فرض کنید یک شرکت ایرانی کالایی را با قیمت ۱۰۰۰ دلار به یک شرکت خارجی می‌فروشد و در زمان امضای قرارداد نیز نرخ دلار ۴۰۰۰ تومان بوده است. پس معامله به صورت زیر ثبت می‌شود:
قیمت فروش کالا در قرارداد = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان قرارداد
۴ میلیون تومان = ۴۰۰۰ تومان * ۱۰۰۰ دلار
پس از مدتی و در هنگام پرداخت شرکت خارجی قیمت دلار افزایش یافته و به ۱۲۰۰۰ تومان می‌رسد! در این صورت شرکت ایرانی به ازای هر کالا از محل افزایش نرخ ارز ۸ میلیون تومان دیگر هم سود می‌کند. در واقع قیمت فروش به‌صورت زیر ثبت می‌شود:
قیمت دریافتی فروش کالا = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان پرداخت
۱۲ میلیون تومان = ۱۲۰۰۰ تومان * ۱۰۰۰ دلار
در این جا شرکت از محل تسعیر ارز ۸ میلیون تومان سود کرده است.
لذا به سود یا زیانی که حاصل از تغییر نرخ ارز در صورت‌های مالی باشد، سود یا زیان ناشی از تسعیر نرخ ارز می‌گویند.
مثالی دیگر ؛
برای اینکه بدانید تسعیر نرخ ارز چیست به مثال زیر توجه فرمایید:
شرکت A یک شرکت داخلی می‌باشد.
شرکت B یک شرکت خارجی می‌باشد.
شرکت A فروش کالا با نرخ ارز ۱۰۰۰ دلار با شرکت B به صورت نسیه انجام می‌دهد. در تاریخ انجام معامله نرخ دلار ۳۰۰۰۰ ریال بوده است. ثبت این معامله ارزی در دفاتر حسابداری شرکت A به شکل زیر خواهد بود:
حساب دریافتی شرکت B: ۳۰۰۰۰۰۰۰
فروش: ۳۰۰۰۰۰۰۰
بابت فروش کالا به شرکت B ۱۰۰۰ دلار
روش‌های مختلف محاسبه تسعیر ارز
حسابداران معمولا به سه طریق تسعیر ارز را ثبت می‌کنند.
در طول یک سال نرخ ارز را ثابت در نظر گرفته و معاملات شرکت را با آن نرخ ثبت می‌کنند. در انتهای سال مانده‌های ارز حاصل از معاملات را تسعیر کرده و سود و زیان حاصل از تسعیر ارز شرکت را محاسبه می‌کنند.
این روش دقت محاسبات پایینی دارد، چون معمولا در طول یک سال ارز نوسانات زیادی دارد که در این روش درنظر گرفته نمی‌شود.تسعیر یا به صورت ماهانه و یا در دوره‌ی مالی مشخص انجام می‌شود.
در این روش در هر ماه یا در هر دوره مالی نرخ ارز بروز رسانی می‌شود و تسعیر بر اساس نرخ جدید محاسبه می‌شود.نوسانات نرخ ارز به صورت روزانه ثبت شده و عملیات تسعیر روزانه محاسبه می‌شود. این روش نسبت به دو روش قبل از دقت بیشتری برخوردار است.
مواردی که باید در ترازنامه تسعیر ارز در نظر گرفته شود:
اقلام پولی:
اقلام پولی همانند دارایی‌ها و بدهی‌ها و پول نقد (بانک) که قرار است با مبلغ مشخصی از وجه نقد دریافت یا پرداخت شود، با نرخ ارز در تاریخی که ترازنامه تنظیم می‌شود دوباره تسعیر (تبدیل واحد ارزی) انجام می‌شود و امکان تفاوت در نرخ تسعیر ارز وجود دارد.
اقلام غیر پولی:
با نرخ ارز در زمانی که معامله ارزی انجام می‌شود تسعیر انجام می‌گیرد و تفاوتی در نرخ نسعیر ارز مشاهده نمی‌شود.
نمونه‌ای از اقلام پولی:
- موجودی نقد
- سپرده‌ای کوتاه مدت
- اوراق مشارکت
نمونه‌ای از اقلام غیر پولی:
- موجودی کالا
- پیش پرداخت
- پیش دریافت
نحوه محاسبه سود و زیان تسعیر ارز:
در صورتی که نرخ تسعیر دلار در تاریخ پرداخت بدهی ارزی، کمتر از نرخ تسعیر دلار در تاریخ معامله باشد، شرکت تجاری موفق به سود حاصل از تسعیر ارزی می‌شود و بالعکس.
اگر مانده محاسبات تسعیر باعث سود شود، حساب سود تسعیر ارز، بستانکار و اگر مانده محاسبات باعث زیان شود، حساب سود تسعیر ارز، در نرم افزار حسابداری مالی بدهکار ثبت می‌شود.
روش‌های مختلف تسعیر ارز:
از ابتدای سال تا پایان سال با یک نرخ محاسبات ارز را ثبت و در پایان سال مانده‌های ارز را تسعیر و سود و زیان محاسبه می‌شود. این روش آسان، ولی به دلیل تغییر نرخ ارز ریسک بالایی دارد.
در ابتدای هردوره مالی مشخص یا ابتدای هر ماه نرخ ارز را تغییر داده و با نرخ جدید عملیات تسریع ارز انجام می‌شود.
به صورت روزانه نرخ ارز را مشخص و عملیات تسعیر ارز انجام می‌شود و نسبت به دو روش قبلی ریسک کمتر و محاسبات دقیق‌تر انجام می‌شود.