محلات یکی از شهرستان های استان مرکزی و بزرگ ترین دهکده پرورش گل در کل کشور است که به هلند ایران شهرت دارد.
نکته جالبی که درباره شهرستان محلات نیاز است بدانید این است که سابقه تاریخی این شهرستان به دوران مادها و روزگار هخامنشیان بر می گردد شهری که به هلند ایران معروف شده و اصفهان ، خمین ، اراک و گلپایگان را در اطراف خود جای داده است.
این بهشت افسانه ای در اردیبهشت مملو از گلهایی شگفت انگیز می شود. محلات به غیر از باغ گل هایش به معادن سنگهای بی شمارش معروف است و در نمایی خانه هایش سنگ های مرمرین و زینتی اش خودنمایی می کنند.
در بافت قدیمی و آثار باستانی شهر، صدای تاریخ به گوش می رسد. اینجا «خورهه» محل برآمدن آفتاب است ، مفهوم محل برآمدن خورشید همان خوره در اوستا می باشد و از طرفی کلمه «خور» در این کتاب به معنی منطقه ییلاقی است این منطقه در شمال شرق محلات قرار دارد.
با بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته و آثاری که در دشت و ارتفاعات خورهه کشف شده است نشان از آن دارد که سابقه سکونت این منطقه متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد می باشد.
محلات یکی از شهرستان های سرشار از آسیاب های بادی است شاید می بایست قهرمان معروف کتاب سروانتس دن کیشوت دوباره به آسیاب های بادی شهرستان محلات باز می گشت و نبرد خود را با آن ها ادامه می داد ولی دیگر اثری از آثار این آسیب ها به جا نمانده است.
به گفته یکی از شهروندان: «محلات به عنوان شهر آسیاب ها شناخته شده بود زندگی با وجودی که بوی گندم و کاهگل در هم می پیچید جریان داشت ولی امروزه نزدیک به چهار سال است که آسیاب قدیمی و بادی این شهر نابود شده است و پنجمین آسیاب هم در حال تخریب شدن است.»
لهجه ی شیرین پیرمرد محلاتی آسیاب های تخریب شده را یکی پس از دیگری که در هر کلام آن را می کشد نام می برد: آسیاب دوغی ، آسیاب بهرامی ، که بزرگترین آسیاب این شهر بود ، آسیاب جمبیل ، آسیاب آبروئه آسیاب هایی هستند که مورد بی توجهی قرار گرفته و از بین رفته اند که اینک پنجمین آسیاب آبی نیز در شروف به تخریب می باشد.
در قدیم از آسیاب های آبی که ارزشمندترین آسیاب های ایران محسوب می شوند برای آسیاب جو ،گندم و سایر غلات استفاده می کردند.
محل قرارگیری یکی از آسیاب ها در خیابان سرچشمه می باشد. سرچشمه نام بزرگترین پارک جنگلی محلات میباشد که یکی از پر آب ترین چشمه های استان مرکزی است که در شمال این شهر و در دامنه رشته کوه هفتاد قله قرار دارد.
خیابان سرچشمه محلات همچون خیابان ولیعصر تهران با چنار های هزار ساله اش لذت قدم زدن را در آنجا صد چندان می کند. نشان تاریخی این شهرستان میدان چنار است. چناری که با عظمت و زیبایی اش تنه ای به تاریخ می زند.
این غار یکی از جذاب ترین و طبیعی ترین غارهای شهر محلات به شمار می رود که متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد تا سده های میانه دوران تاریخی بعد از اسلام می باشد. به خاطر پوشیده شدن کف غار از خاک رس جریان آبی در آن قابل مشاهده نیست ، تالار ها ، ستون های زیبا ، استالاگمیت ها دهلیز های شگفت انگیز و دیدنی و استالاکتیت های منحصر به فرد در این غار دیده می شود.
معنای خورهه در کتاب اوستا «محل طلوع خورشید» می باشد محل قرار گیری این محوطه تاریخی در شمال شرق شهر محلات است که به عنوان کهن ترین سکونتگاه انسانی در دوره اشکانیان و پیش از آن به شمار می رود وسعت این محوطه تقریبا سه هزار متر مربع می باشد و تنها دو ستون مدور به ارتفاع 8 متر از آن به جا مانده است. طبق تحقیقات و بررسی هایی که روی ستون های فرو ریخته باقیمانده این بنا انجام شده است گورستانی کهن و دیواری سنگی در آن کشف شد.
سبک معماری این منطقه به سبک یونانی صورت گرفته و به خاطر همین کارشناسان معتقدند ممکن است این منطقه در گذشته های بسیار دور معبد بوده است ولی پس از کنکاش های مختلف ثابت شد که پیش از میلاد مسیح این منطقه به عنوان خانه ای اربابی بنا شده و تا اواخر سلسله اشکانیان مورد استفاده قرار گرفته است.
یکی دیگر از آثار باستانی زیبایی شهر محلات آتشکده آتشکوه میباشد آثاری به جا مانده از دوره ساسانیان که در پنج کیلومتری جاده نیم ور و در نزدیکی روستای آتشگاه نیم ور واقع است این منطقه به قدری عظمت دارد که به عنوان یکی از برترین آتشکده های زرتشتیان جهان محسوب می شود.
نمای سنگی و آجرهای چهارگوش در ساخت این بنا استفاده شده است نه به خاطر اینکه مقاومت و استحکام بالایی داشته باشد داخل دیوارهای آن تیر چوبی کار گذاشته شده است و به قدری در ستون های آن ظرافت به خرج داده شده است که هیچ وقت دو بند سنگ های پاستون روی هم قرار نگرفته است.
از معروف ترین و پرطرفدار ترین جاذبه های طبیعی و گردشگری محلات بوستان سرچشمه می باشد اهمیت این پارک به خاطر وجود پر آب ترین چشمه استان مرکزی در دامنه رشته کوه 70 قله یعنی مرتفع ترین نقطه شهر محلات دو چندان شده است.
شاید باور اینکه محلات یکی از بزرگ ترین دهکده پرورش گل در کل کشور است برایتان سخت باشد اما باید بدانید محلات دهکده ای با وسعت 110 هکتار در خود جای داده است که در آن انواع گل های زیبا و زینتی پرورش ، تهیه و توزیع می شود و به عنوان بهشتی تکرارنشدنی برای علاقه مندان به گل و گیاه به شمار می رود.
در فاصله 15 کیلومتری از شهر محلات چشمه های آب گرمی قرار گرفته اند که از اعماق زمین با درجه حرارت حداقل 50 درجه سانتی گراد در سطح زمین جاری شده و از جمله 26 آب گرم مشهور ایران به شمار می رود.
محبوبیت خاص این چشمه ها به علت داشتن خواص درمانی آنهاست و این امر باعث شده در میان گردشگران خارجی و داخلی طرفداران بسیار زیادی را به خود اختصاص دهند. باور اهالی محلات درباره این چشمه ها این است که بیماریهای صفرایی ، کبدی ، کلیوی و گوارشی به طور معجزه آسایی توسط آنها درمان میشوند.
این غار باستانی واقع در 10 کیلومتری شمال غرب محلات در شمال روستای سنجه باشی می باشد. آب گوارا و فراوانی در کف این غار وجود دارد که در نتیجه بارندگی هایی که از سقف غار می چکد جاری شده است.
جدا از اینکه غار شاه بلبل به عنوان یک جاذبه طبیعی محسوب می شود در میان مردم محلات از قداست و حرمت بسیار خاصی برخوردار می باشد ، محل قرار گیری این غار در ارتفاعات شرق محلات است.
یکی از بناهای تاریخی شهر محلات که در دامنه کوه های محلات و در روستای انجدان واقع است بقعه شاه قلندر می باشد که متعلق به شاه قلندر از رؤسای فرقه اسماعیلیه بوده و تاریخ بنا شدن آن به زمان ایلخانیان برمیگردد. شکل ساختمان این بنای تاریخی و دیدنی به صورت هشت ضلعی است و شما در هر ضلع آن طاق نماهای زیبای آجری و بلندی را مشاهده خواهید کرد.
قلعه جمشیدی یا قلعه گبری یکی دیگر از آثار باستانی چهره محلات می باشد که یادگاری از ایران کهن است. این قلعه نسبت به سایر قلعه های تاریخی در مقابل نفوذ و حملات دشمن جان سالم به در برده و یک زمانی مردم این زاد و بوم را نجات داده است.
این غار شگفت انگیز و جذاب ویژگی های بسیار منحصر به فردی را دارا است و امکاناتی همچون دروازه های چوبی برای حفاظت ، ابزار آلات ضد حریق ویژه و تالاری روی قلعه با ظرفیت حضور 20 نفر تیرانداز از جهات مختلف دارد.
این پل که قدمت آن متعلق به دوران حکومت قاجاریه می باشد در شهر محلات واقع است که در ساخت آن از سنگ استفاده شده و البته به مرور زمان و در دوره های بعدی اقدام به بازسازی و مرمت آن کرده اند.
غار سوراخ گاو با همین اسم در شمال غربی روستای خورهه واقع است شنیده ها حاکی از آن است زمانی که عشایر لر به این منطقه به خاطر غارت هجوم آوردند مردم اقدام به مخفی کردن وسایل و دارایی های ارزشمند و گرانبهای خود در این غار کردند. جالب است بدانید یک چشمه کم آب در این انتهای این غار به چشم می خورد که بسیار زیبا و دلنشین است.
در فاصله 7 کیلومتری جنوب غربی شهر محلات سد تاریخی به نام نیم ور قرار دارد که با هدف ذخیره سازی آب در دوران ساسانیان بنا شده است. طول این سد معروف هزار متر و عرض آن 9 متر متر می باشد و دقیقا روی مسیر رودخانه قمرود و لعل بار قرار گرفته است .