گزارش مکتوب:
سودای خام
صادرات محصولات معدنی به صورت خام، حکایت بر شاخه نشستن و بن بریدن است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد، کهگیلویه و بویراحمد استانی با حدود یک درصد جمعیت و مساحت کشور در جنوب غربی ایران در دامنه رشته کوه زاگرس قرار گرفته است، این استان دارای ۹ شهرستان است و یکی از این شهرستان‌ها بهمئی است که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری مرکز استان در همجواری خوزستان واقع شده است. شهرستانی کاملا گرم و خشک که به اصطلاح آب و هوایی خوزستانی دارد. شهرستانی که یکی از وزیران دولت پیشین گفت با ذره بین هم نمی‌توان روی نقشۀ ایران آن را پیدا کرد، اما نگفته که همین شهرستان به اصطلاح کوچک ظرفیت‌هایی دارد که آن طرف دنیا برای دسترسی به آن سر و دست می‌شکنند چرا که اخیرا برخی از سرمایه گذاران بخش معدن عنوان می‌کنند که صنایع فرآوری در کشور چین برای دستیابی به معادن بهمئی به ویژه معدن گودبند در شهرستان بهمئی رقابت می‌کنند به همین دلیل بار و بندیل خود را به سمت شهرستان بهمئی و منطقه گودبند بستیم.
حدود یکصد کیلومتر حرکت کردیم و وارد شهرستان ممسنی از استان فارس شدیم و مسیر را ادامه دادیم بعد از عبور از گچساران به بهبهان از توابع خوزستان و سپس به سمت بهمئی حرکت کردیم بعد از حدود ۵۰ کیلومتر حرکت وارد شهر لیکک شدیم.
در شهر لیکک مرکز شهرستان بهمئی از هرطرف که نگاه می‌کنی کوچه پس کوچه‌های شهر رنگ محرومیت دارد، ساعت ده صبح است و تعدادی جوان و میانسال ۲۰ تا ۴۰ ساله دور هم در حال صحبت کردن هستند از آن‌ها سوال کردیم معمولا کسب و کار مردم این منطقه چیست؟ یکی از آن‌ها گفته بیکاری در این شهرستان بیداد می‌کند بسیاری از جوانان علیرغم داشتن تحصیلات دانشگاهی در شهر‌های همسایه کارگری می‌کنند.
محمد پسربچه‌ای ۱۱ ساله به همراه علی دیگر دوستش وقتی دوربین صدا و سیما را می‌بیند به طرف ما حرکت می‌کنند محمد که از رنگ و رویش می‌فهمی که شور ونشاطی ندارد و درحالیکه به گوشی موبایل دوستش چشم دوخته می‌گوید: حالا که مدارس به صورت نیمه حضوری و مجازی برگزار می‌شود پدر او نتوانسته برایش تبلت یا موبایل بخرد تا بتواند از نرم افزار شاد استفاده کند؛ چراکه پدرش برای تامین هزینه‌های تحصیل او و خرج خانه برای کار به کیلومتر‌ها دورتر ازشهرشان رفته است.
علی قنبر حسنی مرد میانسال صحبت‌های محمد را قطع می‌کند و می‌گوید: خیلی از دانش آموزان این مدرسه شرایط محمد را دارند و روز‌ها وشب‌های زیادی را به دور از پدر سپری می‌کنند.
این‌ها همه وصف حال ساکنان یکی از غنی‌ترین نقاط خاک کشورمان است جایی در کهگیلویه و بویراحمد که معادنش نه در خاورمیانه که در دنیا منحصر به فرد است. اینجا منطقه بهمئی است که دارای منابع غنی سلستین است، اما بومی‌های منطقه از مزایای این معادن سالهاست بی بهره اند.
بالاخره از آن‌ها آدرس منطقه گودبند را گرفتیم و راهی آنجا شدیم، وقتی به منطقه گودبند رسیدیم چند لودر و ماشین آلات سنگین در حال کار بودند.
نقش استخراج معادن "سلستین" در بهبود اقتصاد شهرستان بهمئیمعادن روباز سلستین بهمئی با درجه کیفی خوب و با ظرفیت بالقوه استخراج سالانه هزار تن به لحاظ ارزش صادراتی و ارز آوری می‌تواند در بهبود و شکوفایی اقتصاد شهرستان بهمئی و به تبع آن کشور نقش به سزائی داشته باشد. چهار معدن سلستین در روستا‌های قبر قیصر، دشت آهو، دوپری نظری و گنبد بردی در شهرستان بهمئی از توابع کهگیلویه و بویراحمد کشف و برخی از این معادن در حال بهره برداری است علاوه بر ایران کشور‌های اسپانیا و مکزیک معدن سیلستین دارند. معدن سیلستین گود بند که پیش از سایر معادن کشف شده بود، درحال بهره برداری است.یکی از کارگران می‌گوید: یکی از مشکلات معادن سیلستین نبود صنعت فرآوری در کشور است و محصول تولیدی از سلستین یا همان استرانسیوم است که در ساخت لامپ تصویر تلویزیون، آهن ربا، ساخت لامپ‌های فلوئورسنت، مانیتور کامپیوتر، ساخت آتش زنه، تولید برخی دارو‌های روان درمانی کاربرد دارد.
حمید می‌گوید: در صورت ایجاد کارخانه‌های فراوری از کانی سلستین می‌توان محصولاتی همچون اکسید استرانسیوم، کربنات استرانسیوم و هیدروکسید و نیترات استحصال وارزش افزوده این ماده معدنی به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.
محمد جواد دیگر کارگر این معدن می‌گوید: پیش از این در معدن سلیسی سمنان کار می‌کردم و سرنوشت کل مواد معدنی سلستین در کشور مشابه است.به همین دلیل به سمت سمنان حرکت کردم تا از نزدیک این معدن را ببینم.
سمنان، ثروتمند در معادن
به سمت سمنان (قطب سلستین کشور) حرکت کردیم؛ استان سمنان معادن مهم زیادی در خود جای داده که گچ، سولفات سدیم، سنگ آهک، سنگ لاشه، گرانیت، مرمریت، سنگ‌آهن، نمک، بوکسیت، زئولیت، زغال‌سنگ، باریت، طلا، مس، کائولن، کرومیت، روی، فلورین و سلستین از جمله این معادن هستند.
سازمان‌های صنعتی بین‌المللی در سال ۱۳۹۵، کل ذخیره سلستین دنیا در حدود هفت میلیون تن اعلام کرد که بیش از دو میلیون تن آن در محدوده معدنی افتر در شهرستان سرخه استان سمنان قرار دارد. این بدان معنا است که استان سمنان می‌تواند سهم مهمی در تامین نیاز منطقه و حتی دنیا به این ماده ارزشمند داشته باشد.
راهی معادن سلستین در سمنان شدیم، در یکی از کارخانه‌های شهر سمنان مشاهده کردیم که سلستین بعد از استخراج از معدن در اندازه‌های کوچک خورد و در کانتینر‌ها به صورت خام بارگیری می‌شود و ما هم یکی از این کانتینر‌ها را دنبال کردیم و رسیدیم به بندر شهید رجایی جایی که سلستین سمنان آماده بارگیری به سمت کشور چین بود. اما آن چیزی که بسیار مایه تاسف و حیرت ما شده بود چند متر آن طرف‌تر برخی کشتی‌ها در حال تخلیه استرانسیوم فراوری شده حاصل از سلیستن از کشور چین بودند.
تلاش روز‌های اخیر و رصد سلیس‌های خارج شده از معدن سمنان این شد که این ماده معدنی به قیمت بسیار پایین از کشور خارج و پس از فراوری با قیمت بسیار بالا وارد کشور می‌شود.
رییس پیشین سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کهگیلویه و بویراحمد از صادرات ۲۰۰۰ تن سلستین پس از چند سال وقفه از معادن استان به کشور چین خبر داد و گفت: ۸۶ معدن فعال و درحال تجهیز در استان کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد و مهمترین مواد معدنی استان فسفات، سلستین، مس، نیترات پتاسیم است.
آمادگی سرمایه‌گذار برای استخراج سلستین از معادن بهمئیاسماعیل شاپسندی مدیرعامل معدن سلستین بهمئی با بیان اینکه معادن سلستین بهمئی از بهترین معادن به شمار می‌رود، اظهار کرد: توان استخراج سالانه هزار تن سلستین از این معادن وجود دارد.وی به بیان یکی از مشکلات مهم در این زمینه پرداخت و گفت: مشکل این است که در کشور کارخانه‌ای برای فرآوری سلستین وجود ندارد و باید به صورت خام‌فروشی این ذخایر به کشور‌های دیگر صادر شود و مشکل دیگر این است که برای استخراج معادن سلستین معارضات اجتماعی مشکلات زیادی برای ما ایجاد می‌کند.این فعال اقتصادی در بخش معادن بیان کرد: مشکلات بعد از تحریم‌ها برای فروش سلستین به سایر کشور‌ها پیدا کردیم، اما چند کشوری هستند که سلستین به آن‌ها فروخته می‌شود.
کهگیلویه وبویراحمد در اولویت اکتشافات معدنی کشور
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت این استان در یاسوج با بیان اینکه ۲۰ درصد به لحاظ ارزی و بالای ۵۳ درصد نیز به لحاظ وزنی میزان صادرات غیرنفتی کشور مربوط به مواد معدنی است ادامه داد: صادرات معدنی در سال گذشته رقمی افزون بر ۹ میلیارد دلار بود.
خداداد غریب پور اضافه کرد: میزان کل صادرات معدنی کشور در سال گذشته به لحاظ وزنی نیز بیش از پنج میلیون و ۷۰۰ هزار تن بوده است.
چرا خام فروشی می‌کنیم؟
عضو هیات رئیسه مجلس، گفت: وجود بروکراسی طولانی و نبود حمایت‌های نقدینگی را از علل مهم خام فروشی مواد معدنی عنوان کرد.
محمد حسین فرهنگی در بخش خبری ساعت ۲۱ شبکه اول سیما افزود: معدن در شرایط فعلی اقتصادی کشورمان، یکی از سکو‌های پرتاب بسیار موثر و تاثیرگذار و تعیین‌کننده است.
وی ادامه داد: نبود راهنمایی و ارشاد در کنار نبود اقدامات فنی، علمی و تحقیقاتی مربوط و نبود وجود مشوق ها، موجب خام فروشی معادن شده است.
وی گفت: در ماده ۴۳ قانون برنامه توسعه، بروکراسی را کوتاه کردیم و بسیاری از اختیارات وزارتخانه را به استانها اختصاص دادیم و شورای معادن استان تشکیل شد که در این شورا همه این نکات قابل حل است، اما آن تحرک لازم و حمایت‌های مورد نیاز وجود ندارد.
تن دادن کارخانه داران ایرانی به خواسته‌های دلالان این بخشهر تن سلستین سی دلار از کشور خارج می‌شود و در مقابل آن هر تن سلستین فرآوری شده (استرانسیوم) هر تن هفت هزار دلار وارد کشور می‌شود و این یعنی تیشه به ریشه معادن کشور زدن.در ایران شش کارخانه فرآوری سلستین وجود دارد که ۴ کارخانه در زنجان، یکی در سمنان و دیگری هم در مشهد است کارخانه‌هایی که هر چند توان فروری همه سلستین‌های استخراج معادن کشور را ندارند، اما منفعت خام فروشی هم سنگ بزرگی سر راه آن‌ها گذاشته است.حسینی مدیر یکی از معدود کارخانه‌های فرآوری سلستین می‌گوید: این که مواد معدنی با کیفیت و درجه یک به دلیل انحصار طلبی برخی سودجویان و دلالان از کشور خارج می‌شود یک روی سکه است.وی با بیان اینکه روی دیگر سکه تن دادن به خواسته دلالان برای جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌های موجود در کشور است افزود: دلالان محصولات شش کارخانه موجود در کشور را در بسته بندی‌های چینی به بازار عرضه می‌کنند.وی با اشاره به بیکار شدن تعداد زیادی از کارگران این کارخانه ادامه داد: تولید کارخانه ما از روزی ۳۵ تن به یک تن در روز رسیده است و این یک فاجعه است.دیگر کارخانه دار هم می‌گوید: خام فروشان سد راه ماه قرار دارند و آن‌ها برای دست یابی به سود‌های کلان مواد اولیه با کیفیت را به چین صادر می‌کنند و همین هم موجب شد تا کارخانه‌های ما دچار افت و ضرر شود.
نبود زیر ساخت در زنجیره توسعه معادن
فریال مستوفی، رییس مرکز خدمات سرمایه گذاری اتاق تهران با تاکید بر اینکه خام فروشی تاراج منابع ملی است و این هزینه سنگینی را بر دوش آیندگان این کشور تحمیل می‌کند، علل پیدایش و ابعاد این پدیده را تشریح کرد و گفت: رشد اقتصاد هر کشور نیاز به تجهیز بخش‌های مختلف تولید دارد در غیر این صورت درآمدزایی از صادرات ناشی از فروش خام محصولات تنها نصیب طرف خریدار می‌شود و در این بین صادرکننده با دست خالی و ثروت از دست رفته مواجه می‌شود.
رییس مرکز خدمات سرمایه گذاری اتاق تهران در پایان با تاکید بر اینکه، ضعف در صنایع فرآوری، زیرساخت‌های معیوب و فشار‌های ناشی از تحریم متوجه بخش تولید کشور است، گفت: باید در راستای اصلاح برنامه‌ها و سیاست‌های اجرایی با دقت بیشتری عمل شود و با واردات تکنولوژی و علم نوین، از خروج سرمایه‌های ملی جلوگیری شود که موضوع تنها با مشارکت بخش خصوصی قابل اجراست.
سلستین، کانی سلطنتی که از چشم‌ها دور مانده استعبدال محمد اکبری کارشناس ارشد شیمی می‌گوید: سلستین یا همان سولفات استرانسیوم است که با نشان اختصاری sosr۴ از آن یاد می‌شود.وی افزود: این کانی به شکل‌های مختلفی در طبیعت یافت می‌شود به‌طوری‌که در برخی از موارد ظاهر بلور‌های مسطح آن شباهت زیادی به عنصر باریت دارد. همچنین این کانی به‌صورت رشته‌ای، دانه‌ای یا توده‌ای در معادن یافت شده و در واقع این ماده تنها کان سنگ فلزی است که می‌توان از آن استرانسیوم تولید کرد. لازم است بدانیم استرانسیوم یکی از عناصر فلزی است و در برخی موارد شبیه به عنصر کلسیم بوده و از خصوصیات این عنصر می‌توان به شفافیت و رنگ نقره‌ای آن اشاره کرد که با فرآوری این محصول امکان استفاده از آن در صنایع مختلف وجود خواهد داشت.
موارد کاربردی سلستین چیست؟
محصول تولیدی از سلستین یا همان استرانسیوم که نوعی محصول فلزی به شمار می‌آید، در صنایع مختلف همچون ساخت لامپ‌های فلوئورسنت و لامپ تصویری تلویزیون‌های رنگی و همچنین ساخت آتش زنه مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما مصرف این محصول به همین جا محدود نشده و در برخی از دارو‌های روان درمانی شاهد حضور این کانی معدنی هستیم.
آیا استخراج و تولید سلستین یا همان استرانسیوم با صرفه اقتصادی همراه است؟
نکته قابل تاملی که درخصوص این ماده وجود دارد فروش سلستین به‌صورت خام به دیگر کشورهاست. چراکه درحال‌حاضر منابع مالی، تجهیزات و فناوری‌های روز دنیا برای استحصال این کانی وجود ندارد و با قیمت پایین فروخته می‌شود. چرا که ترکیب این ماده و تولید محصولاتی همچون اکسید استرانسیوم، کربنات استرانسیوم و هیدروکسید و نیترات آن در صنایع الکترونیکی، داروسازی و پتروشیمی موارد استفاده زیادی دارد و می‌توان با تولید این محصولات ارزش افزوده حاصل از تولید و صادرات این محصول را به صورت تصاعدی افزایش داد چراکه کیفیت و عیار سلستین موجود در معادن کشور در سطح خوبی قرار دارد. از این‌رو می‌توان با انجام برنامه‌ریزی در جهت جذب سرمایه و همچنین واردکردن تجهیزات و فناوری راه را برای توسعه و پیشرفت در صنایع معدنی هموار کرد. از سوی دیگر شکل ظاهر به همراه رنگ آبی و شفافیت این کانی معدنی زمینه جذب بسیاری از کلکسیونر‌ها و تولیدکنندگان جواهرات را فراهم آورده است به گونه‌ای که از این ماده معدنی در ساخت لوازم و اشیای با ارزش استفاده می‌شود در این خصوص لازم به یاداوری است که از سلستین به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین کانی‌های سلطنتی نیز یاد می‌شود.
خام‌فروشی بلای جان ثروت‌های ملیخامفروشی مواد معدنی فروش ثروت‌های ملی است، موضوعی که وزیر صنعت برای پایان آن، از تکمیل زنجیره فولاد در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی خبر می‌دهد.کشور ما تنوع فراوانی در تولید فرآورده‌های معدنی دارد به گونه‌ای که کشفیات معدنی تاکنون نشان داده ۶۷ نوع ماده معدنی در ایران است و به عنوان یکی از مناطق معدنی با پتانسیل بالا در جهان به خصوص غرب آسیا شناخته شده، اما متاسفانه میزان استخراج معادن کشورمان با ذخایر معدنی هیچگونه تناسبی ندارد و همین امر موجب شده ایران در سبد تولیدات جهانی معدنی، جایگاهی نداشته باشد.
وزارتخانه موافق خام‌فروشی نیست
به گفته جعفر سرقینی سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت این وزارتخانه موافق خام‌فروشی نیست و در سال جهش تولید حتما باید مواد معدنی در داخل به ارزش افزوده تبدیل و سپس صادر شود. اما به علل گوناگون کشورمان نتوانسته است در میان کشور‌های مشابه دارای ذخایر معدنی همچون استرالیا، کانادا، آفریقای جنوبی و شیلی، در جایگاه واقعی خود قرار گیرد. حال دولت باید به جای ممنوع کردن معدنکاران از فروش خام سنگ به شرکت‌های خارجی، زمینه فروش آن را در داخل کشور به قیمت مناسب که سود کافی برای معدنکار داشته باشد، فراهم کند.
به گفته رضا رحمانی وزیر سابق صنعت معدن و تجارت در گذشته گلوگاه‌هایی وجود داشت که سبب افزایش خام فروشی می‌شد، اما در دو سال اخیر به این مهم توجه جدی شد و در پروژه‌های اقتصاد مقاومتی پیگیری می‌شود و در سال‌های آینده با این روند شاهد ایجاد زنجیره متوازن در حوزه فولاد خواهیم بود.
آسیب‌های فعلی در حوزه معادن سنگضعف صنایع فرآوری، فقدان قابلیت برنامه ریزی برای فرآوری برخی مواد معدنی، مغایرت نرخ خرید صنایع داخلی از معدنکاران با قیمت جهانی مواد خام معدنی، فراهم نبودن زمینه برای فروش داخلی مواد خام معدنی، معضل تسهیلات بانکی و نرخ سود بالا، غفلت از بخش فرآوری مواد معدنی، تاثیر ظرفیت استخراج معدن بر موضوع خام فروشی، بی ثباتی در برنامه ریزی برای بهره برداری و تولید در بخش معدن و خام فروشی برخی سنگ‌ها توسط معدن داران و فعالان بخش صنایع معدنی از جمله آسیب‌های فعلی در حوزه معادن سنگ است. در حال حاضر کشور به توسعه زیر ساخت‌هایی جمله گمرک، حمل و نقل و ترانزیت کالا نیازدارد. قیمت تمام شده کالای صادراتی با در نظر گرفتن نرخ بهره بالاتر از ۱۸ درصد موجب رقابتی نبودن قیمت کالای ایرانی در بازار‌های جهانی است.
راهکار‌های توسعه صادرات
بـدیـن منظـور و بـرای توسعه صادرات غیرنفتی، پیشنهاد می‌شود سـاختار تولیـدی داخل به شیوه‌ای مناسب تغییر کند، بـه گونـه‌ای کـه کالای ایرانی در بازار‌های جهانی با دیگر کالا‌ها رقابت کند. در ساختار تولید، به زمینه‌هایی که کشور علاوه بـر مزیـت نسـبی دارای مزیــت رقــابتی هم هست، بیشتر توجه کنیم. بــه عــلاوه متنوع سازی صادرات به دلیـل اینکـه فرصـت هـای بیشـتری را پیش روی صادرکنندگان قرار می‌دهد، باید در دستور کـار قـرار گیرد. به دلیل ارزش افزوده بالاتر صادرات محصولات و کالا‌ها با فن آوری بالا نسبت بـه صـادرات کالاهـای اولیـه و معدنی، تغییر جهت از صـادرات کالاهـای اولیـه بـه صـادرات کالا‌های با کیفیت، باید مد نظر قرار بگیرد.
در نظر گرفتن مشوق‌های هدفمند مستقیم و غیر مستقیم برای صادرکنندگان بخش خصوصی با نظر تشکل‌های مرتبط، ایجاد ثبات رویه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازار‌های هدف، ایجاد صندوق تخصصی عوارض حاصل از صادرات کالا در هر صنعت که وجوه نگهداری شده در آن فقط به منظور ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تولید با ارزش افزوده بالا و با هدف صادراتی در نظر گرفته می‌شود، ارتقای کیفیت محصولات رعایت استاندارد جهانی صادرات برای رقابتی شدن کالا‌های غیر نفتی صادراتی، حمایت دولت از صادر کنندگان با تدوین و تخصیص مشوق‌های خاص از مهمترین اهداف کلانی است که از سوی دولت باید برای تحقق توسعه صادرات غیرنفتی دنبال شود.
نویسنده: مهرداد بینا