صرفه جویی آب کشاورزی ، عبور از بحران آب

گزارش مکتوب :صرفه جویی آب کشاورزی ،عبور از بحران آب.

یکی از نشانه های توسعه هر کشوری استفاده بهینه از منابع خدادادی از جمله آب است.متاسفانه نزدیک به 90 درصد منابع آبی کشورما با بهره وری پایین  دربخش کشاورزی استفاده می شود (به هدر می رود). 

بررسی جغرافیای کشور ایران نشان می دهد کشور ما در مدار 30 درجه شمالی و نسبتا خشک کره زمین قرار دارد. مصرف 90 درصد  آب های کشور در بخش کشاورزی، افزایش تقاضای آب شهری و روستایی ، تصفیه نشدن حجم بسیاری از فاضلاب ها همراه با خشکسالی های اخیر در مجموع کشور ما را  در وضعیت بحرانی قرار داده  و اصلاح شیوه های آبیاری کشاورزی سنتی را ضروری کرده.

بر اساس اطلاعات مرکز  ملی پایش و هشدار خشکسالی سازمان هوا شناسی کشور، استان ما با بارش  500 ممیز 4 دهم میلی متر در سال آبی 99-98  بیش از 10 میلیارد متر مکعب بارندگی  دریافت کرده که درمقایسه با دوره طولانی مدت 18 درصد افزایش و درمقایسه با  سال گذشته کاهش 30 درصدی نشان می دهد.

 ظرفیت ذخیره آبهای زیرزمینی استان بیش از یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب است و این درحالیست که میزان مصرف استان ما یک میلیارد و 177 میلیون مترمکعب است  این یعنی حدود 94 درصد آن را   مصرف  کرده ایم .

وجود نزدیک به  38 هزار حلق چاه کشاورزی در گلستان  که حدود  یک سوم آنها غیر مجاز است  از علت های اصلی این وضعیت است .

صرف جویی در بخش الگوی کشت:

گلستان  حدود600 هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد و با کشت دوم به 650 هزار هکتار می رسدکه 40 درصد آن یعنی حدود 240 هزار هکتار آبی است.

یکی از کشت های کم آب بر  پنبه است .امسال درگلستان حدود  21 هزار هکتار  پنبه کشت شد.

علی موسی  خانی رئیس اداره پنبه و دانه های روغنی جهاد کشاورزی استان گفت: کشت پنبه با  مصرف حدود 5 تا 6 هزار متر مکعب آب به عنوان محصول کم آب بر در الگوی کشت استان  گلستان اهمیت زیادی دارد.

موسی خانی  در باره  راه های  کاهش مصرف آب در کشت پنبه می گوید: یکی از روش های کاهش مصرف آب  در پنبه جلوگیری از رشد بیش از  نیاز گیاه است که برای آن از  هورمون سیپکس  استفاده می کنیم .

وی استفاده از  رقم های زود رس را  یکی دیگر از روش های  کاهش مصرف دانست که وره رشد کمتری نسبت به رقم های دیگر دارد.

موسی خانی  استفاده از آبیاری قطره ای به روش نوار یا تیپ را از راه های کاهش مصرف آب دانست که با استقبال کشاورزان در سالهای اخیر به ده درصد سطح زیر کشت  پنبه استان یعنی 2 هزار هکتار رسیده است.

وی با اشاره به روش کشت نشایی در کشت پنبه گفت: این روش به علت آبیاری در خزانه تولید نهال حداقل دو بار آبیاری زمین را کاهش می دهد در سالهای  اخیر مورد توجه قرار گرفته و توسعه یافت اما به علت  افزایش زیاد هزینه های  سینی کشت و ماشین آلات کشت  دیگر  انجام نمی شود.

در گلستان حدود 350هزار هکتار  گندم کشت می شود که حدود 100 هزار هکتار آن آبی است .

در کشت گندم  در کشور هایی  پیشرفته با مصرف 1200 لیتر آب یک کیلوگرم محصول تولید می شود که این رقم  در ایران 1700 لیتر است .

معاون بهبود تولیدات گیاهی  جهاد کشاورزی می گوید :با روش های افزایش تولید از جمله انتخاب بذر مناسب ، کود دهی و استفاده از کود های آلی ، کشت به روش جوی و پشته و کم خاک ورزی می توان بهره وری آب را افزایش داد.

محمد رضا عباسی می افزاید : یکی از عوامل کاهش رطوبت خاک شخم اراضی کشاورز است . با توجه به  عمق 20 سانتی متری لایه خاک زنده اراضی استان شخم با گاو آهن که بیش از 30 سانتی متر  به عمق خاک نفوذ می کند و خاک زرد را با خاک سیاه  مخلوط می کند هم و رطوبت خاک را از بین می برد هم خاک ضعیف می شود که برای رفع این مشکل ابزار های دیگر مانند پنجه غازی و چیلر پیکر در حال جایگزینی بجای گاو آهن سوکی و بشقابی است.

یکی از محصولات پر آب بر در گلستان  شالی است که امسال در  استان 95 هزار هکتار  شالی کشت شده و در هکتار حدود 12 تا 15 هزار متر مکعب  آب مصرف می کند.

کارشناس مسول برنج جهاد کشاورزی استان گفت: یکی از روش های جدید در کشت  شالی روش خشکه کاریست  که با ترویج کشت خشکه کاری برنج در سالهای اخیر این کشت پارسال به 7 درصد یعنی 3هزار هکتار رسید که مصرف  آب را 50 درصد کاهش می دهد.

محمد رضا پور افزود: به علت مشکلات ترویجی امسال استقبال کشاورزان با 50 درصد کاهش به هزار 500 هکتار کاهش یافته که نیاز به ترویج درست و صحیح دارد.

وی افزود: یکی از عوامل اصلی موفقیت طرح  استفاده از سم های علف کش است که قبلا از واردات تامین می شد ولی اکنون از تولید داخلی تامین می شود و به اندازه نیاز هم وجود دارد.

یکی از روشهای کشاورزی نوین توسعه گلخانه ها در کشور است .

نوید رضا فرهانی معاون مدیر باغبانی هاد کشاورزی گلستان می گوید:استان گلستان 140 هکتار گلخانه فعال و 100 هکتار گلخانه در حال احداث دارد که افزایش 5 برابری  تولید و 10 برابری صرفه جویی آب از عوامل  استقبال کشاورزان  وگسترش گلخانه ها در سالهای اخیر است.

صرف جویی در بخش  بازیافت آب :

زه کشی 100 هزار هکتار از اراضی گلستان از برنامه های اساسی جهاد کشاورزی استان گلستان است.

مهاجر رئیس سازمان جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به طرح زهکشی در اراضی کشاورزی استان، افزود: طرح ۳۰ هزار هکتاری در دست اجرا بوده و طرح ۵۰ هزار هکتاری هم بعد از انعقاد قرارداد با پیمانکار اجرا خواهد شد  که بخشی از طرح 280 هزار هکتاری استان است.

طرح بازیافت آب حاصل از زهکشی  از سال گذشته در استان آغاز شده.

مهاجر  می افزاید: در سال 99 قرار است 15 هزار هکتار به سامانه آبیاری نوین مجهز شود که 4 هزار هکتار در مقایسه با سال قبل بیشتر است.

علیرضا درگاهی کارشناس آبیاری تحت فشار جهاد کشاورزی استان می گوید از 600 هزار هکتار  اراضی کشاورزی استان 250 هزار هکتار  آن  داراب منابع آبی مطمئن ومستعد  نسب سامانه های نوین آبیاری تحت فشار است که تا کنون 30 درصد آن یعنی 66 هزار و 400 هکتار به این سامانه مجهز شده اند.

آبیاری نوین چقدر در  صرفه جویی  مصرف آب موثر بوده است؟

درگاهی می گوید : بر اساس الگوی کشت غالب استان  و اطلاعات  پایش شده  مربوط به اثر بخشی  انواع سیستم های آبیاری نوین ، بطور متوسط آبیاری تحت فشار  4 هزار متر مکعب  در هکتار بسته به نوع کشت  صرفه جویی دارد.

صرف جویی در بخش ذخیره سازی آب سطحی:

از جمله روش های  صرفه جویی ذخیره آب  باران زمستان است بنابر این آب بندانها  می تواند نقش مهمی در صرفه جویی آب داشته باشد.

امانی کارشناس مسئول آب و خاک  جهاد کشاورزی استان می گوید:استان گلستان 548 آب بندان دارد که با ظرفیت 76 میلیون متر مکعب  3434 هکتار را پوشش می دهد.

وی افزود:در صورت مرمت و بهسازی ،ظرفیت آنها با 35 درصد افزایش  به  111 میلیون متر مکعب می رسد .

به گفته امانی برای  بهسازی 47 آب بندان استان  24 میلیارد تومان در قالب اوراق اسناد خزانه اسلامی  برای پوشش 770 هکتار انجام شده که 32 قطعه  امسال  به بهره برداری می رسد.

وی افزود: برای  اجرای 120 آب بندان دیگر به 200 میلیارد تومان  نیاز است.

یکی دیگر از روش های صرفه جویی آب استفاده از لوله های انتقال آب بجای جوی و کانال سنتی است .

جابر مهاجر کارشناس انتقال آب جهاد کشاورزی استان می گوید : این روش  بجای راندمان 45 درصدی جوی های سنتی تا 95 درصد راندمان صرفه جویی آب دارد.

نور الدین سن سبلی کارشناس مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به طرح احداث و بهسازی کانالهای بتنی آب کشاورزی استان می گوید: از محل اعتبارات حوادث (سیل سال 98 )42 میلیارد تومان برای لایروبی کانالهای خاکی و  احداث کانال بتنی 1100 کیلومتر  کانال  هزینه شده است که از 30 در صد به 55 تا 60 درصد راندمان انتقال آبیاری دارد.

مهاجر  درباره کارهای انجام شده در  گلستان می افزاید: در استان گلستان  5هزار کیلومتر اجرای طرح  جایگزینی لوله انتقال امکان سنجی شده که  از سال 93 تاکنون  هزار کیلومتر آن انجام شده و امسال هم با استقبال گسترده کشاوزان  خصوصا کشاورزان خرده مالکی و مشاعی 200 کیلومتر در حال اجراست .

وی افزود اعتبار  امسال  23 میلیارد تومان است که در مقایسه با سال 98 20 درصد افزایش یافته است.

علی قلی ایمانی دبیر  خانه کشاورز و از کشاورزان موفق شهرستان علی آباد کتول که از این سامانه استفاده می کند می گوید : با وجوداستقبال کشاورزان از سامانه آبیاری نوین و صرفه جویی 30 تا 40 درصدی  این روش منابع دولتی امسال کفاف استقبال کشاورزان را نمی دهد و بر خلاف گذشته که  85 درصد هزینه نصب  به صورت یارانه ای از سوی دولت پرداخت می شد اکنون تنها 15 تا 18 میلیون تومان از هزینه  بابات هر هکتار بنا بر  نوع سامانه نصب شده را دولت پرداخت می کند و هزینه های  بخش پیمارنکاری و اجرای طرح بر عهده خود کشاورز قرار دارد.

بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، از اوایل دهه ۱۳۹۰ مراجع معتبر داخلی و خارجی نسبت به کارکرد سامانه‌های نوین آبیاری در صرفه‌جویی واقعی آب کشاورزی دچار تردید شدند.

 از اوایل دهه 1390 مراجع معتبر داخلی و خارجی نسبت به کارکرد سامانه‌های نوین آبیاری در صرفه‌جویی واقعی آب کشاورزی دچار تردید شدند. از طرفی نیز تبعات توسعه آنها را در افزایش مصرف آب و سطح زیرکشت و تغییرالگوی کشت به سمت گیاهان پرمصرف (به‌خصوص باغی) هشدار داده شد.

با توجه به اهمیت برخی از طرحهای مربوط به بخش آب، در لایحه بودجه سال 1399 ،اعتباراتی از محل صندوق توسعه ملی برای سه طرح مرتبط با بخش آب درنظر گرفته شده است. در بند هـ تبصره 4 ماده‌ واحده لایحه بودجه سال 1399 ،مبلغ 350 میلیون یورو از منابع صندوق توسعه ملی به طرحهای بخش آب و آب و فاضلاب ازجمله برای طرحهای آبیاری تحت فشار و نوین، طرحهای آبرسانی روستایی و عشایری و توسعه شبکه‌های آن و پایداری و ارتقای کیفی آب شرب شهرهای پرتنش مطابق جدول زیر اختصاص داده شده است:در اعتبارات مربوط به طرحهای بخش آب و آب و فاضلاب مندرج در بند هـ تبصره 4 لایحه بودجه سال 1399، پس از بررسی در کمیسیون تلفیق بودجه تغییراتی ایجاد شده است .

اعتبارات مربوط به طرحهای آبیاری تحت فشار و نوین و همچنین طرحهای آبرسانی روستایی و عشایری و توسعه شبکه‌های آن، کاهش یافته است.

امانی کارشناس مسئول آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان راهکار اصلی صرفه جویی آب را تحویل  حجمی آب به کشاورزان می داند و می گوید در صورت تامین آب بر اساس آب موجود و نیاز  واقعی محصول،کشاورز بر اساس آن  برنامه ریزی و تولید می کند و مقدار مصرف آب با نیاز واقعی  محصولات به تعادل می رسد .

نتیجه :بکار بردن این روش ها در گلستان و کشور ایران که در منطقه خشک قرار دارد و دچار بحران آب شده و در وضعیت بحران است در مجموع کمک بزرگی به مصرف بهینه آب استان و کشور است که آینده زندگی  انسانها را  نجات خواهد داد.