انگاره‌ای نادرست که باعث کاهش اثرگذاری مثبت مجلس می‌شود
مشاور و رئیس حوزه ریاست مجلس گفت: این انگاره که نماینده و مجلسی کارآمدتر و مطلوب‌تر است که طرح‌های بیشتری در آن ارائه شود و تذکر، سوال و تحقیق و تفحص بیشتری انجام دهد، انگاره نادرستی است.
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما به نقل از خانه ملت، آقای بابک نگاهداری مشاور و رئیس حوزه ریاست مجلس شورای اسلامی، درخصوص ضرورت تحول در قوه‌مقننه و سایر نهادها، گفت: این انگاره که نماینده و مجلسی کارآمدتر و مطلوب‌تر است که طرح‌های بیشتری در آن ارائه شود و تذکر، سوال و تحقیق و تفحص بیشتری انجام دهد، انگاره نادرستی است که در اذهان بخشی از جامعه و برخی کارشناسان و حتی برخی از نمایندگان محترم مجلس در ادوار مختلف شکل گرفته است و موجب کاهش اثرگذاری مثبت اقدامات مجلس در وضعیت کشور شده است.
مشروح این گفتگو به این شرح است:
مجلس و نماینده کارآمد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
مجلس شورای اسلامی در راستای انجام دو وظیفه اصلی "قانون‌گذاری" و "نظارت"، براساس قانون اساسی دارای اختیارات و ابزار‌هایی است که به نمایندگان و مجلس امکان انجام این دو وظیفه را می‌دهد. ارائه طرح در راستای وظیفه قانون‌گذاری و تذکر، سوال، استیضاح، تحقیق و تفحص در راستای وظیفه نظارت بر اجرای قانون از اختیارات و ابزار‌های نمایندگان مجلس در انجام وظایف نمایندگی است. مجلس و نماینده کارآمد، مجلس و نماینده‌ای است که بتواند از این ابزار به نحو شایسته و درست در جهت تصویب قوانین مورد نیاز کشور و نظارت دقیق و فعال بر اجرای قوانین بهره ببرد.
تعدد طرح‌های ارائه شده و فراوانی تذکر، سوال و تحقیق و تفحص هر چند می‌تواند شاخصی کمی برای سنجش میزان فعالیت نمایندگان باشد، اما توجه صرف و تک بعدی به شاخص‌های کمی و عدم توجه به کیفیت و کارایی و منتج به نتیجه شدن این اقدامات، می‌تواند آفت‌زا و آسیب رساننده به عملکرد نمایندگان و مجلس باشد و سمت و سوی حرکت مجلس را از مسیر درست و واقعی آن دور کند.
آیا برای افزایش کارآمدی مجلس تعداد طرح‌ها باید افزایش یابد؟
این انگاره که نماینده و مجلسی کارآمدتر و مطلوب‌تر است که طرح‌های بیشتری در آن ارائه شود و تذکر، سوال و تحقیق و تفحص بیشتری انجام دهد، انگاره نادرستی است که در اذهان بخشی از جامعه و برخی کارشناسان و حتی برخی از نمایندگان محترم مجلس در ادوار مختلف شکل گرفته است و موجب کاهش اثرگذاری مثبت اقدامات مجلس در وضعیت کشور شده است. بررسی آماری عملکرد مجلس دهم می‌تواند تصویر روشنی از وجود این انگاره نادرست و نتایج آن به ما نشان دهد.
در مجلس دهم ۷۳۰ طرح و لایحه ارائه شده است که شامل ۵۰۰ طرح و ۲۳۰ لایحه بوده است. از مجموع ۷۳۰ طرح و لایحه، ۱۸۰ مورد به قانون تبدیل شده است که ۱۱۰ قانون بر اساس لوایح و ۷۰ قانون بر اساس طرح‌ها بوده است. یعنی تنها ۱۴ درصد از طرح‌های ارائه شده در مجلس دهم تبدیل به قانون شده است در حالی که در مورد لوایح این رقم به ۴۸ درصد می‌رسد.
طرح‌های مصوب تا چه میزان توانسته اند مشکلات کشور را حل کنند؟
بررسی این موضوع که طرح‌های به قانون تبدیل شده، چه میزان بر رفع مشکلات کشور و دنبال کردن اهداف و سیاست‌های کلان موثر واقع شده‌اند، نیاز به کار کارشناسی دقیق و گسترده دارد، اما همین نتایج آماری به خوبی نشان می‌دهد که قریب به ۸۶ درصد از طرح‌های ارائه شده در مجلس دهم، به سبب علل مختلف مانند نداشتن پشتوانه کارشناسی لازم، مغایرت با قانون اساسی، عدم توجه به اولویت‌ها و نیاز‌های کشور، عدم توجه به سیاست‌های کلان و اسناد بالا دستی و.. تبدیل به قانون نشده است.
در بحث نظارت نیز آمار نشان می‌دهد که در مجلس دهم ۱۰۱۸۱ سوال و تذکر کتبی و ۴۹۶۸ تذکر شفاهی از طرف نمایندگان به دستگاه‌های اجرایی، وزرا و رئیس جمهور داده شده است که از این بین ۳۰۸۵ سوال و تذکر به مرحله انتظار رسیدگی در کمیسیون و طرح در صحن رسیده‌اند و ۶ درصد از آن‌ها در صحن مطرح و تنها ۳ درصد به رای گیری گذاشته شده‌اند؛ بنابراین بسیاری از سوالات و تذکرات به علل مختلف پس گرفته شده و یا به مرحله طرح و رای‌گیری در صحن مجلس نرسیده است.
در مورد تحقیق و تفحص، در مجلس دهم از ۲۱۷ مورد تقاضا برای تحقیق و تفحص تنها ۱۵ درصد از این درخواست‌ها برای طرح در صحن مجلس ضروری تشخیص داده شده‌اند و مابقی از اثر بخشی و ضرورت لازم برای مطرح شدن برخوردار نبوده‌اند. از طرفی در بیشتر موارد گزارش لازم از طرف هیئت تحقیق و تفحص به مجلس ارائه نمی‌شود.
آمار دیگری از انجام وظایف نظارتی مجلس دهم به عنوان نمونه نشان می‌دهد که در این مجلس ۱۸۱۸ جلسه نظارتی در کمیسیون‌های مختلف برگزار شده است که کمیسیون عمران با ۳۱۱ جلسه، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با ۱۷۱ جلسه و کمیسیون کشاورزی با ۱۶۶ جلسه، بیشترین عملکرد نظارتی را داشته‌اند.
از سوی دیگر مجلس از طریق نمایندگان عضو و یا ناظر در شورا‌ها و مجامع ملی و استانی بر عملکرد آن‌ها نظارت می‌کند. در کنار مجموعه نقش‌های نظارتی مجلس، باید عملکرد کمیسیون اصل ۹۰ محلس را افزود که در مجلس دهم حدود ۱۲۰۰۰ شکایت جهت رسیدگی به این کمیسیون ارسال شده است.
با توجه به این آمار و البته نگاه صرفا کمی به اقدامات، بایستی مجلس دهم را مجلسی فعال بدانیم، اما سوال مهم این است که چگونه این حجم فعالیت منجر به حل مشکلات کشور نشده است؟
چرا علیرغم تصویب طرح‌های متعدد و سوال‌ها و تحقیق و تفحص‌ها رشد و توسعه کشور سرعت چندانی ندارد؟
بخشی از علت این اتفاق، در انگاره نادرست برخی مردم و نمایندگان از مجلس و نماینده کارآمد نهفته است. زمانی که کمیت و تعداد طرح، سوال، تذکر و تحقیق و تفحص ملاک شناخت نماینده فعال و کارآمد باشد و کیفیت این اقدامات از نظر شاخص‌هایی همچون سطح کارشناسی و تخصصی، واقع‌گرا بودن و قابلیت عملیاتی شدن، منابع مالی، ضمانت‌های اجرایی و. آنگونه که باید، مورد توجه و اهتمام قرار نمی‌گیرد، شاهد آن هستیم که علیرغم فعالیت گسترده نمایندگان، کمیسیون‌ها و کلیت مجلس، آنگونه که شایسته و بایسته است مسائل و مشکلات کشور و مردم رفع نمی‌شود و حرکت کشور به سمت پیشرفت و تعالی، جهت و سرعت مناسب را بدست نمی‌آورد؛ بنابراین توجه ویژه به کیفیت طرح، سوال، تذکر، تحقیق و تفحص و دیگر ابزار‌های نظارتی و قانون‌گذاری مجلس شورای اسلامی یکی از ملزومات و پیش‌نیاز‌های مهم در انجام این فعالیت‌ها است که اگر در مجلس یازدهم به این موضوع اهتمام نشان داده شود و رقابت بر سر طرح بیشتر و سوال و تذکر و تحقیق و تفحص بیشتر جای خود را به رقابت در کیفی‌سازی بیشتر اقدامات و فعالیت‌های قانون‌گذاری و نظارتی مجلس بدهد، تاثیرگذاری مثبت اقدامات و فعالیت‌های مجلس بر تحولات کشور و رفع و حل مشکلات موجود و افزایش سرعت حرکت به سمت پیشرفت و تعالی، بیش از پیش نمود خواهد داشت و رضایت مندی مردم از مجلس افزایش خواهد یافت.
چه عواملی می‌تواند به افزایش کیفیت اقدامات و فعالیت‌های نمایندگان کمک کند؟
در رسیدن به این مهم، استفاده از بازو‌های تخصصی و مشورتی مجلس همچون مرکز پژوهش‌ها، بهره‌گیری از ظرفیت‌های نخبگانی کشور، عدم تعجیل در ارائه طرح‌ها، کمیسیون محور شدن طرح، توجه به سیاست‌های کلان و اسناد بالادستی و اولویت‌های مهم کشور، ترجیح منافع کلان و ملی بر منافع منطقه‌ای، بهره‌گیری از آمار موثق و دقیق مراکز آماری مواردی است که می‌تواند به افزایش کیفیت اقدامات و فعالیت‌های نمایندگان محترم و مجلس شورای اسلامی کمک شایانی کند.