این کارزار پس از طی مراحلی، در نهایت به انتخاب جانشین «آبه شینزو» نخست وزیر مستعفی منجر خواهد شد.
آبه شینزو، جمعه ۷ شهریور (۲۸ اوت) به صورت غیرمنتظره در یک کنفرانس خبری اعلام کرد که به خاطر مسائل مربوط به وضعیت جسمانی اش از مقام خود به عنوان رئیس حزب لیبرال دموکرات و نخست وزیر کناره گیری می‌کند. این در حالی است که وی دست کم تا انتخابات سراسری نوامبر سال آینده میلادی می‌توانست در قدرت باقی بماند.
آبه نخست در سال ۲۰۰۶ در سن ۵۲ سالگی، به عنوان جوانترین نخست وزیر ژاپن پس از جنگ جهانی دوم، جانشین جونیچیرو کویزومی شد. وی حدود یک سال پس از آن، در پی رسوایی‌های مالی چند تن از اعضای کابینه و ناکامی حزب در انتخابات مجلس مشاوران که منجر به بن بست سیاسی در کشور شده بود، از سمت خود کناره گیری کرد. در آن مقطع نیز، آبه شینزو علت استعفا را بیماری اعلام کرد. کناره گیری آبه از قدرت در سال ۲۰۰۷ منجر به دوره‌ای از افول در حزب لیبرال دمکرات گردید به نحوی که در انتخابات سراسری سال ۲۰۰۹، از رقیب خود حزب دمکراتیک شکست سختی خورد و پس از نزدیک به نیم قرن، قدرت را به این حزب واگذار کرد. اما آبه در دسامبر۲۰۱۲ میلادی بار دیگر نخست وزیر شد و ویرانه‌های زلزله و سونامی سال قبل را از دولت متعلق به حزب دمکراتیک تحویل گرفت.
واقعیت آن است که آبه شینزو از بسیاری جنبه‌ها از جمله کاریزمای رهبری، ملی گرایی، جسارت، بلندپروازی و خروج از محافظه کاری تاریخی، رهبری منحصر بفرد در ژاپن محسوب می‌گردد.
بررسی دوره دوم نخست وزیری «آبه شینزو» که ۷ سال و ۸ ماه طول کشید، حاکی از این است که وی در کارنامه خود هم دستاورد‌های زیادی ثبت کرده و هم ناکامی‌هایی در تحقّق اهداف اعلامی خود داشته است.
الف) ثبات سیاسینگاهی به فهرست نخست وزیران ژاپن از جنگ جهانی دوم تاکنون، بیانگر آن است که به جزچند دوره استثنا، عمر کاری اکثر نخست وزیران این کشور کوتاه بوده است. پیش از آن که آبه شینزو در سال ۲۰۱۲ به نخست وزیری برسد، در ژاپن در مدت ۶ سال ۶ نخست وزیر پی در پی آمدند و رفتند. اولین دوره نخست وزیری خود آبه نیز به علت همین مسئله بسیار کوتاه بود و در سال ۲۰۰۶ آغاز و در سال ۲۰۰۷ به پایان رسید.
انتخاب آبه شینزو به نخست وزیری در سال ۲۰۱۲، به دوران بی ثباتی سیاسی پایان داد. وی ۲۸۱۳ روز پیوسته نخست وزیر بود که طولانی‌ترین دوران در میان نخست وزیران تاریخ ژاپن محسوب می‌گردد. آبه شینزو در دو انتخابات پارلمانی سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ و انتخابات مجلس مشاوران نیز توانست حزب خود را به پیروزی برساند. تداوم ثبات سیاسی، فرصت و پشتوانه کافی به آبه شینزو جهت پی ریزی و اجرای برنامه‌های بی سابقه اقتصادی، سیاسی، نظامی و اجتماعی را داد. به همین دلیل اکنون کارشناسان در ژاپن و جهان از بی ثباتی سیاسی در ژاپن پس از آبه نگران هستند.
مایکل گرین، معاون ارشد بخش آسیا در مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی، می‌گوید ژاپن پس از دورانی که مقامات آن به مدت طولانی در جایگاه خود بودند، اکنون به سمت دولت‌هایی با عمر کوتاه حرکت می‌کند و بی ثباتی در سیاست این کشور نگران کننده است.
ب) برنامه شکوفایی اقتصادی «آبه نومیکس»در واکنش به رکود اقتصادی ژاپن که از دهه ۱۹۹۰ به بعد تداوم یافته بود، آبه شینزو پس از انتخابات ماه دسامبر سال ۲۰۱۲ برنامه اقتصادی ارائه کرد که در ادبیات اقتصادسیاسی به آبه نومیکس معروف شد. به طور خالصه آبه نومیکس بر سه محور استوار بود که عبارتند از: محرک‌های مالیاتی، تغییر ساختار و سیاست‌های پولی و اصلاحات ساختاری در اقتصاد. این برنامه مشتمل بر تأمین نقدینگی مورد نیاز بخش‌های تولیدی، کاهش نرخ سود بانکی، کاهش مالیات هاو افزایش هزینه‌های عمومی به اجرا گذاشته شد.
در سال‌های ابتدایی زمامداری آبه، ژاپن شاهد نتایج خوب و سریع این خط مشی بود. بهای سهام افزایش یافت و نرخ اشتغال نیز بالا رفت. سیاست گشایش پولی دولت شینزو آبه که به "بازوکا" معروف شده بود در آن اوایل، موجب رونق بخشی به فضای کسب و کار و کاهش ارزش ین در مقابل دلار و دیگر ارز‌های معتبر جهان شد. ما این روند موفقیت آمیز، زیاد به طول نینجامید.
به گفته اقتصاددانان ژاپنی، آبه نومیکس حتی قبل از اعلام استعفای وی، در وضع متزلزلی قرار داشت. شیوع ویروس کووید- ۱۹ که موجب شد اقتصاد ژاپن، بیشتر در رکود فرو رود، تیر خلاص را به این طرح شلیک کرد.
با وجود تزریق حجم زیادی پول که دولت ژاپن در چارچوب سیاست گشایش پولی خود به بازار تزریق کرد، هنوز مشکل کمبود نقدیندگی در ژاپن حل نشده است.
بالا بودن ارزش ین (واحد پول ژان) برابر دلار و دیگر ارز‌های معتبر جهان موجب شده بود که هزینه تولید و صادرات شرکت‌های تولیدی و خدماتی ژاپنی، بسیار بالا رود و درآمد‌های ناشی از صادرات کشور زیاد چشمگیر نباشد.
برایان کلی Brian Kelly کارشناس شرکت کارگزاری و ارائه خدمات مشاوره مالی و اقتصادی اشین سنچری کست Asian Century Quest در این باره می‌گوید: برنامه‌های آبه نومیکس به طور ویژه نتوانستند زمینه داخلی را برای ژاپن به منظور دستیابی به رشد بالاتر فراهم کنند.
شیوع ویروس کووید- ۱۹ موجب شد خانوار‌ها و شرکت‌ها از ترس آینده، رویکرد پس انداز را در پیش گیرند و پول خود را زیاد خرج نکنند. در همین راستا اقتصاد ژاپن در سه ماهه دوم با کاهش اسمی شدیدی در تولید ناخالص داخلی خود مواجه شد که تاکنون چنین کاهشی در تاریخ ژاپن سابقه نداشته است.
ج) تقویت قدرت نظامیآبه شینزو در سپهر سیاسی ژاپن به عنوان سیاستمداری ملی گرا شناخته می‌شود. وی در دوره نخست زمامداری خود در سال ۲۰۰۷، با تبدیل آژانس دفاعی به وزارتخانه دفاع، جایگاه نیرو‌های موسوم به «ارتش دفاع از خود» را ارتقا داد. اصلی‌ترین مانع قانونی در برابر نظامی گری ژاپن، اصل نهم قانون اساسی مصوب دوره اشغال توسط امریکا می‌باشد که ژاپن را از داشتن ارتش منع کرده است. از زمان اجرایی شدن این قانون در سال ۱۹۴۷، تغییری در آن حاصل نشده است و آبه می‌گوید که زمان انجام این کار فرا رسیده است. اما زمانی که او تفسیر دولت از قانون اساسی را تغییر داد تا در برگیرنده حق دفاع از خود جمعی بشود، مباحثه شدیدی ایجاد شد. به همین دلیل نتوانست روند تغییر قانون اساسی را آغاز کند.
پس از ناکامی آبه شینزو در کسب حمایت عمومی برای تغییر این قانون از طریق برگزاری همه پرسی، مجلس با تصویب قوانینی، اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم زمینه عملیات برون مرزی نیرو‌های ارتش دفاع از خود و صادرات تسلیحات ساخت ژاپن را فراهم کرد.
سرعت افزایش بودجه دفاعی ژاپن در سال‌های اخیر پیوسته شتاب گرفته است. علاوه بر خرید تجهیزات نظامی پیشرفته شامل سامانه‌های دفاع موشکی به ویژه از آمریکا، ژاپن توسعه فناوری نظامی بومی را هم در دستور کار قرار داده است.
اتحاد آمریکا و ژاپن ناشی از قانون اساسی تحمیلی ژاپن نامتقارن است و ژاپن نمی‌توانست در صورت حمله، از خاک این کشور دفاع کند. اما آبه قانونی را در سال ۲۰۱۵ تصویب کرد که بر اساس آن ژاپن تحت شرایط خاصی مجاز است از خود و متحدانش حتی در صورتی که به طور مستقیم به آن حمله نشده است، دفاع کند.
د) سیاست‌های اجتماعی: زنان، خانواده و جمعیتژاپن یکی از پیرترین کشور‌های جهان است. همچنین اگر روند کنونی کاهش جمعیت تداوم یاید در سال ۲۰۵۰، جمعیت ژاپن به حدود ۸۰ میلیون سقوط خواهد کرد. در حال حاضر جمعیت این کشور حدود ۱۲۶ میلیون نفر است. برای غلبه بر این مشکل، آبه شینزو مشوق‌های اجتماعی و اقتصادی برای فرزندآوری زنان در نظر گرفت که شواهد حاکی است این سیاست‌ها موفق نبوده است.
تاکنون جامعه ژاپن ذاتا به خارجی ها، مهاجران و پناهندگان روی خوش نشان نمی‌داد. در واکنش به کاهش و پیری نیروی کار، دولت آبه شینزو قانون ارائه حق اقامت به کارگران خارجی جهت تصدی مشاغل مشخص را تصویب کرد.
ه) سیاست خارجی و دیپلماسی عمومیهر چند آبه شینزو بر خلاف تمایلات ملی گرایانه اش، دیدار از معبد یاسوکونی در توکیو که نماد جنگ سالاران ژاپنی در دوره استعمار می‌باشد را متوقف کرد، اما در دوره صدارت وی، تنش بین ژاپن با برخی همسایگانش اوج گرفت. توکیو با پکن و سئول بر سر جزایری در دریای چین شرقی و دریای ژاپن و نیز نحوه روایت تاریخ اختلاف دارد. این تنش‌ها در مقاطعی بر مراودات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین توکیو با این کشور‌ها تاثیرمنفی گذاشت.
وی برای مقابله با قدرت فزاینده چین در منطقه تلاش کرده است سیاست امنیتی و خارجی ژاپن را برای به میان کشیدن پای دیگر کشور‌ها مانند استرالیا و هند تغییر دهد.
او همچنین در نظر داشت توافقنامه صلح با روسیه را امضا کند که هنوز محقق نشده است. به علت اختلاف برسر مالکیت چهارجزیره موسوم به قلمروشمالی که از زمان پایان جنگ جهانی دوم در اختیار روسیه است، دوکشور تاکنون موفق به امضای پیمان صلح نشده اند.
حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید قطعا چالش‌های زیادی برای ژاپن در صادرات به آمریکا، هم پیمانی دو کشور و نحوه تقسیم هزینه‌های استقرار نظامیان آمریکایی در ژاپن ایجاد نمود. اما کارشناسان می‌گویند آبه، با حفظ رابطه شخصی با ترامپ و «دیپلماسی گلف»، درمدیریت و تعدیل سیاست‌های تهاجمی وی در شرق آسیا از جمله جلوگیری از تحریک کره شمالی موفق بوده است.
در تلاش برای ارتقای جایگاه بین المللی ژاپن، آبه شینزو خردادماه ۱۳۹۸، در سفری تاریخی به عنوان اولین نخست وزیر ژاپن در ۴۰ سال اخیر، در هشتادمین سالگرد برقراری روابط تهران- توکیو، راهی کشورمان شد. در بسیاری از محافل گفته می‌شد نخست وزیر ماموریت میانجی گرایانه را متقبل شده و حامل پیامی از رئیس جمهور آمریکا برای مقامات ارشد ایران است. در عین حال، در همین دوره دولت آبه بیشترین فشار‌ها را از سوی دولت آمریکا جهت پیوستن به تحریم ایران متحمل شد به نحوی که مراوادت تجاری و اقتصادی دوکشور در سال‌های اخیر افت کرد.
در دوره آبه شینزو سیاست دولت‌های ادوار ژاپن یعنی کسب اعتبار بین المللی از طریق تامین بودجه نهاد‌های جهانی، کمک‌های توسعه‌ای به کشور‌های درگیر بحران، تعهد به حفظ محیط زیست جهانی همچنان تداوم یافت. در رقابت با چین در آفریقا، توکیو مناسبات خود با کشور‌های این قاره را توسعه داد وسالانه نشست ژاپن-آفریقا با حضور سران این کشور‌ها در توکیو برگزار می‌شد.
یکی از دستاورد‌های آبه کسب میزبانی رقابت‌های ورزشی بین المللی از جمله بازی‌های المپیک و پارالمپیک توکیو و بازی‌های آسیایی بود.
و) مسائل داخلییکی از پدیده‌های نادری که در زمان صدارت آبه شینزو رخ داد، انتقال قدرت از «آکی‌هیتو» امپراتور به فرزندش نارو هیتو بود. اولین بار بود که انتقال آرام این مقام در ژاپن حین حیات امپراتور صورت می‌گرفت. آبه شینزو توانست ضمن آماده سازی افکار عمومی برای این انتقال، قوانین مربوطه را نیز به تصویب برساند.
از نظر سیاست داخلی و رقایت درون حزبی، آبه شینزو به جز مواردی محدود، چالشی عمده را تجربه نکرد. از سال ۲۰۱۷ میلادی، مخالفان آبه ادعا‌هایی از اعمال نفوذ را متوجه او کردند که اولین آن‌ها مربوط به معامله یک قطعه زمین می‌شد. سپس مخالفان آبه او را متهم به استفاده از خزانه دولت برای سرگرم کردن هوادارانش در یک مهمانی سالانه تماشای شکوفه‌های گیلاس کردند. اما به نظر می‌رسد بزرگترین چالش برای او چالش کرونا بود. شیوع جهانی ویروس کرونا دستاورد‌های اقتصادی را تضعیف کرد و برگزاری المپیک را به تاخیر انداخت.
دوران پس از آبه اکنون ایشیبا شیگرو دبیرکل پیشین حزب حاکم لیبرال دموکرات، سوگا یوشیهیده دبیراول کابینه و کیشیدا فومیئو رئیس سیاستگذاری حزب لیبرال دموکرات، برای در دست گرفتن رهبری این حزب و جانشینی آبه با یکدیگر رقابت می‌کنند.
۱- ایشیبا شیگرو وزیر اسبق دفاع ژاپن که ۶۳ سال سن دارد به دنبال احیای اقتصاد ژاپن است. وی می‌گوید:
«من یک بار دیگر خود را وقف احیای منطقه‌ای خواهم کرد. من میخواهم برای بازنویسی طرح و برنامه کلی ژاپن، یک بازآرایی بزرگ انجام بدهم. در غیر اینصورت کشور ما قادر به بقا در دوره بعدی نخواهد بود.»
۲-سوگا یوشیهیده سخنگوی دولت و دبیر اول کابینه با شعار «کمک به خود، کمک متقابل، یاری همگانی و همبستگی اجتماعی» وارد کارزار رقابت برای تعیین جانشین آبه شده است.
سوگای ۷۱ ساله از وفادارترین مشاوران شینزو آبه در سال‌های اخیر بوده است. وی همچنین به عنوان سخنگوی ارشد دولت، هماهنگ کننده امور سیاسی و ناظر بر دیوان سالاری فعالیت داشته است.
او گفت که همزمان با جلوگیری از گسترش ویروس کرونا، بار دیگر اقتصاد را پویا خواهد کرد. او همچنین تصریح نمود تلاش خواهد کرد که تا اواسط سال میلادی آینده برای همه شهروندان ژاپن واکسن تامین شود. غلبه بر ناحیه گرایی در میان نهاد‌های دولتی و احیای دوباره اقتصاد مناطق روستایی از دیگر اولویت‌های او هستند.
سوگا گفت «من متعهد می‌شوم که سیاست‌های نخست وزیر آبه را به پیش برم. بیشترین اولویت اقدامات مقابله با ویروس کرونا است. من به هر قیمتی شده گسترش انفجاری این ویروس نظیر آنچه که در آمریکا و اروپا دیده شد را متوقف خواهم کرد و از زندگی و سلامت مردم محافظت خواهم کرد.»
منتقدان سوگا ایراد می‌گیرند که وی تجربه کمی در زمینه سیاست خارجی، امنیتی و دفاعی دارد.
۳- کیشیدا فومیو ۶۳ ساله نیز سابقه کار به عنوان وزیر امور خارجه را داراست. در سال‌های اخیر کیشیدا از منتقدان مشهور درون حزبی آبه بود و در رقابت سالانه برای تعیین رهبر حزب وارد می‌شد. کیشیدا می‌گوید
«من به دقت به حرف مردم گوش خواهم کرد و صدای توده مردم را به انرژی سیاسی تبدیل خواهم کرد.»
به نظر می‌رسد هم اکنون، از میان این سه نامزد، رای اکثر رای دهندگان حزبی به سوگا تعلق دارد. کمتر از ۸ سال حضور پیوسته سوگا به عنوان عالی‌ترین مقام کابینه پس از نخست وزیر، باعث شده است وی بر بسیاری از امور اجتماعی و سیاسی کشور تسلط داشته باشد. پیش بینی می‌شود که او سیاست‌های آبه از جمله برنامه اقتصادی «آبونومیکس» را دنبال کند؛ لذا به نظر می‌رسد ژاپنی‌ها که ذاتا محتاط و محافظه کار هستند، ریسک نمی‌کنند و با انتخاب یک فرد کارکشته و مجرب، در یک سال باقی مانده تا انتخابات بعدی، کشور را بر همان مدار سیاست‌های آبه خواهند چرخاند و در کوتاه‌مدت و میان مدت تغییری در مسیر حرکت کشور ایجاد نخواهد شد.
دوشنبه ۱۴ سپتامبر (۲۴ شهریور)، جمعا ۵۳۵ رای، برنده این رقابت درون حزبی را تعیین خواهد کرد. این آرا شامل ۳۹۴ قانونگذار پارلمان و ۱۴۱ رای شعبه‌های محلی این حزب در ۴۷ استان می‌باشد که هر کدام سه رای خواهند داد. دو روز بعد از آن، در نشست فوق العاده پارلمان برای انتخاب نخست وزیر جدید و جانشین آبه شینزو، بین اعضای مجلس رای گیری خواهد شد. طبق قانون، رهبران احزابی که در مجلس نماینده دارند، برای تصدی این مسئولیت، داوطلب می‌شوند، اما از آنجا که حزب لیبرال دمکرات، اکثریت کرسی‌های مجلس نمایندگان را در اختیار دارد، احزاب مخالف نخواهند توانست چالشی برای این حزب در تعیین نخست وزیر ایجاد کنند.
چالش‌های نخست وزیر آتی در این مقطع، کشور ژاپن درگیر چند مسأله است:
۱_ همه گیری کرونا
۲_ رکود اقتصادی عمیق ناشی از کرونا- همزمان با شیوع ویروس کرونا، اقتصاد ژاپن شاهد بیشترین میزان انقباض پس از دوران جنگ بوده است.
۳_ برگزاری المپیک و پارالمپیک توکیو: در حالی که به علت شیوع کرونا و تعویق بازی ها، بسیاری از درآمد‌های پیش بینی شده از محل برگزاری رقابت‌ها عملا تحقق نخواهد یافت، دولت ژاپن باید پرهزینه‌ترین رقابت‌های المپیک و پاراالمپیک را در تابستان ۲۰۲۱ برگزار کند.
۴_ انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۱،
۵- تنظیم روابط با چین و آمریکا در بحبوحه افزایش مناقشات بین دو اقتصاد نخست جهان
۶- انتخابات ریاست جمهوری آمریکا
جانشین آبه شینزو مجبور خواهد بود با پیروز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ۳ نوامبر، رابطه برقرار کند. چه آن فرد دونالد ترامپ، رئیس جمهور فعلی جمهوری خواه باشد و چه جو بایدن، نامزد دموکرات این انتخابات. بایدن گفته است روابط آمریکا را با متحدانش تقویت می‌کند. اما اگر ترامپ بار دیگر انتخاب شود، توکیو مجبور خواهد بود با رئیس جمهوری تعامل کند که به شکل کنونی اتحاد راهبردی با ژاپن انتقاد دارد و ژاپن را برای پرداخت هزینه بیشتر برای میزبانی نیرو‌های آمریکایی تحت فشار گذاشته است.