مسجد جامع ساوه، یکی از قدیمی‌ترین و کم‌نظیرترین مساجد ایران است.
به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، مسجد جامع ساوه از اولین مسجد‌هایی است که در ایران ساخته شده و طی دوره‌های مختلف به‌دست هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده است، طوری‌که نوسازی‌های انجام‌شده موجب شده است اثری از بنای اولیه مسجد در روزگار کنونی باقی نماند. این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب‌هایی متعدد و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث است.
تاریخچه ساخت مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ساوه یکی از بنا‌های بسیار ارزشمند در ایران و شهرستان ساوه است که از هر نظر تاریخی که فکرش را بکنید، ارزشمند و مهم است.
مسجد تاریخی جامع ساوه، کاملا از خشت و گل ساخته شده و در نوع خود بنایی بسیار بی‌نظیر است.
در دو گوشه ضلع جنوبی مسجد، ساختمانی است خشتی و گلی به شکل علامت به‌علاوه (متقاطع) که از وجود آتشکده در روزگار پیش از اسلام حکایت دارد. تا به حال به‌طور دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده اما قدیمی‌ترین شیء که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در سده ۴ هجری قمری نوشته شده‌اند؛ بنابر این، مسجد جامع ساوه حداقل ۱۰۰۰ سال قدمت دارد.
مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات زیادی داشته و گنبدخانه مسجد که از قدیمی‌ترین بخش‌های آن است، سده‌های چهارم و پنجم در ضلع جنوبی بنا شده و مناره مسجد متعلق به سده ششم و ایوان غربی در سده هشتم ساخته شده است.
قدیمی‌ترین کتیبه موجود در مسجد جامع ساوه نیز در این بخش قرار دارد که قدمت آن متعلق به سال ۵۰۴ هجری است که روی آن نام محمد بن ملک شاه، حک شده است.
معماری مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ساوه دارای دو ایوان وسیع است که در ضلع جنوبی و غربی حیاط قرار دارد. سازندگان این بخش‌ها، نمای بیرونی آن‌ها را با آجر و کاملا هنرمندانه تزئین کرده‌اند.
این بنا دارای شبستان‌ها و دهلیز‌های زیبای آجری بوده که هر چشمه به عرض ۵٫۳ و طول ۲۰ متر است و از آثار سده ششم و عصر سلجوقیان به‌شمار می‌رود. محراب آن دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فراگرفته و روی آن سوره‌هایی از قرآن (سوره‌های قدر، اخلاص، جمعه) به خط ثلث و کوفی، گچ‌بری شده و در ضلع غربی میان شبستان‌های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان، حجره‌ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است.
گنبدخانه مسجد نیز که از آن به عنوان قدیمی‌ترین بخش مسجد یاد می‌شود، در ضلع جنوبی مسجد ساخته شده است و داخل آن محرابی با گچ‌بری زیبا قرار دارد. گنبد فیروزه‌ای‌رنگ مسجد جامع را می‌توان از همه نقاط ساوه به‌خوبی مشاهده کرد. گنبد مسجد به قطر ۱۴ و ارتفاع ۱۷ متر بوده که ساق یا گردنه گنبد ۴ متر ارتفاع دارد و آراسته به کاشی‌های معقر است.
در سمت راست ایوان واقع در ضلع غربی مسجد، راه‌پله‌ای کوچک و باریک قرار دارد که راه ورودی به پشت‌بام مسجد است. شبستان و راهرو‌ها نیز پوشیده از سقف گنبدی‌شکل است که با استفاده از کاه‌گل، سطح بیرونی آن‌ها پوشیده شده است. حوضی بزرگ نیز در وسط صحن مسجد قرار گرفته که بسیار دلنشین و دوست‌داشتنی است.
این مسجد آن‌قدر در دوران مختلف مورد مرمت واقع شده است که از شکل اولیه خود در آمده و به شکل امروزی تبدیل شده است. تا به حال به‌صورت کاملا دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده است اما قدیمی‌ترین وسیله‌های پیدا شده در این مجموعه، کتیبه‌هایی هستند که در سده ۴ هجری قمری نوشته شده‌اند و بر همین اساس حدس زده می‌شود این مسجد حداقل دارای هزاران سال قدمت است.
این مجموعه دارای یک کتابخانه بزرگ با قفسه‌های پر از کتاب دست‌نویس و محل نگهداری اشیای با ارزشی از جمله اسطرلاب و گوی و کتاب‌های خطی بوده اما متأسفانه همه این مجموعه را سپاهیان مغول به آتش کشیدند.
نشانی مسجد جامع ساوه
این مسجد در جنوبی‌ترین نقطه ساوه، در انتهای خیابان سلمان ساوجی واقع شده است.
منبع: بیتوته