اصلاح بذر از شیوه های جدید در حوزه کشاورزی و تولید است، شیوه ای که کشاورزان قمی پیشتازان آن در کشور بوده اند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکزقم؛ جمعیت رو به رشد دنیا و از طرفی زوال منابع پایه مانند فرسایش خاک، کاهش منابع آب و فرسایش ژنتیکی ذخایر توارثی، افزایش میزان تقاضای محصولات کشاورزی برای دهه های پیش رو را به صورت قابل توجه در پی خواهد داشت؛ تولید سوخت های غیر فسیلی و بیولوژیک از محصولات کشاورزی هم به این تقاضا می افزاید؛ در چنین شرایطی و با توجه به محدودیت منابع پایه و محدود بودن امکان توسعه سطح زیر کشت محصولات، تنها گزینه کمک به افزایش تولید، افزایش بهره وری و راندمان در واحد سطح است؛ یکی از عوامل موثر در افزایش بهره وری، استفاده از ظرفیت ژنتیکی ارقام اصلاح شده جدید برای مقابله با مخاطرات تولید و افزایش راندمان مصرف نهاده هاست.
در ایران موسسات دخیل در اصلاح و معرفی ارقام زراعی و باغی با تاریخچه طولانی به این امر اشتغال داشته اند و با معرفی ارقام اصلاح شده و تولید بذر آن ها در حوزه های مختلف، باعث افزایش کمی و کیفی محصولات اساسی شده اند؛ ارزش سالیانه بازار بذر ایران در سال 2012 به میزان 150 میلیون دلار برآورد شده است؛ این میزان، با توجه به افزایش تولید بذر، هم اکنون حدود 250 تا 300 میلیون دلار برآورد می شود.
برق خوشه های طلایی گندم در دل تفتیده کویر
خوشه های طلایی گندم و جو نمونه ایست از سخاوت کویر به مردمان خون گرم آن، محصولاتی که هر ساله 6 هزار و 500 هکتار از زمین های کشاورزی ما را گندم گون می کند و 22 هزار هکتار از آن نیز در خرداد ماه به دانه های مقوی جو اختصاص دارد.
شیوه قدیمی اینگونه بوده است که بخشی از محصول برداشت شده، همواره برای محصول سال آینده به عنوان بذر استفاده می شود؛ بذرهایی خام و دست نخورده که قرار است دوباره به زمین باز گردند.
برای دانستن بیشتر در مورد این بذرهای خود مصرفی، راهی یکی از مزارع استان شدم؛ مزرعه ای 5 هکتاری که آقای کریمی نیک، سرمایه و عشق به آن را توامان در زمین می کارد.
او می گفت: سال ها پیش از بذرهای خود مصرفی استفاده می کردم؛ ترکیب بذرهای شکسته، تخم علف و کاه و کلش در کنار بذرهای سالم سبب می شد که زحمت ما هم چندین برابر شود، چرا که با رویش علف های هرز باید وقتی گذاشته می شد برای از بین بردن آن؛ و این یعنی هزینه بیشتر کارگری.
آقای کریمی نیک ادامه داد: از طرفی بذرهای شکسته، حاصلی نداشت و کاه و کلش کیفیت کار را کم می کرد و به همین سبب باید بذر بیشتری در زمین می کاشتیم تا آنچه می خواستیم حاصل شود و این هم هزینه بیشتر برای خرید بذر برایمان داشت.
مشارکت 22 هزار کشاورز قمی در تعاونی های قم
مشکلاتی که این کشاورز قمی از آن یاد می کرد را، برای اولین بار در کشور، یک اتحادیه تعاونی روستایی، 20 سال پیش برایش چاره ای اندیشید؛ این اتحادیه شامل 11 تعاونی در بخش های مختلف استان است که 22 هزار کشاورز قمی در آن سهامدارند؛ تعاونی ای که بذرهای اصلاح نشده را از کشاورزان می خرد و بذر گواهی شده، پرورشی و مادری در اختیارشان می گذارد.
انتخاب تعاونی ها به عنوان تولیدکننده بذر، کاهش چشمگیر هزینه های مهمی چون سرکشی و بازدید از مزارع، حمل بذر از مزرعه تا سایت بوجاری و ... را به دنبال داشته است؛ در تولید و توزیع بذر توسط شبکه، فرآیند جایگزینی بذرهای خود مصرف کشاورزان با بذرهای اصلاح شده امکان پذیر شده که این مهم باعث افزایش کیفی وکمی تولید محصولات و بهره وری بالا و نیل به خودکفایی را به ارمغان خواهد آورد.
این تعاونی که بیش از 20 سال کار تحقیقاتی کرده و حالا کوله باری از تجربه را با خود یدک می کشد، مدیر عاملش آقای محمودی است؛ او می گفت: بذر گندم و جویی که از کشاورزان خریداری می شود، 20 درصد پرتی دارد؛ یعنی خاک و کاه و کلش موجود در آن گرفته، سم مورد نیاز به آن اضافه می شود و سپس در اختیار کشاورزان قرار می گیرد.
او می گفت: گندم را با 15 درصد بیشتر از قیمت تضمینی و جو را با 10 درصد بالاتر از قیمت مصوب از کشاورزان می خریم و حدود هزار تومان هم هزینه گونی، هزینه کارگری و 20 درصد پرتی است که به مبلغ اضافه می شود که بر روی قیمت تمام شده که مثلا برای گندم چهار هزار تومان است، 500 تومان یارانه می دهند.
امسال گندم گواهی شده به قیمت 3 هزار و 490 تومان و جو گواهی شده به قیمت 3 هزار و 200 تومان در اختیار کشاورزان قرار می گیرد؛ مدیر عامل اتحادیه تعاونی های روستایی افزود: این قیمت ها یارانه ای است، در غیر این صورت با قیمت بسیار بالاتر عرضه می شد.
95 درصد بذرهای استان گواهی شده است
افزایش محصول در واحد سطح، کاهش استفاده از سموم، کاهش علف های هرز و کاهش قیمت تمام شده از ویژگی های بذور اصلاح شده است، که حالا رئیس سازمان تعاون روستایی استان قم می گوید: کشاورزان با توجه به این ویژگی ها، استقبال خوبی داشته اند به طوری که 95 درصد بذر استان از همین بذرهای گواهی شده است.
آقای کوه خضری ادامه داد: میانگین ضریب نفوذ استفاده از بذر جو و گندم اصلاح شده نسبت به استاندارد کشوری 30 درصد در میان کشاورزان قمی بالاتر است.
همین اقبال سبب شده که از هر هکتار مزرعه گندم 7 تن برداشت و از هر هکتار جو 4.5 تن برداشت داشته باشیم، رقمی که در برخی موارد به بیشتر از این اعداد هم می رسد.
برای دانستن عملکرد این بذور در زمین، دوباره به مزرعه جو آقای کریمی نیک در بخش مرکزی رفتم؛ او می گفت: استفاده از بذرهای گواهی شده هزینه ها را کاهش داده، حداقل اینکه میزان مصرف بذر در هر هکتار را 100 کیلو کاهش داده، و هزینه کارگری را هم به دلیل نبود علف هرز کم کرده و این یعنی قیمت تمام شده برای کشاورز و استفاده کنند پایین تر است.
کاری که این تعاونی روستایی در طول این سال ها انجام می دهد، به کمک کشاورزان آمده تا بتوانند از تکنولوژی برای افزایش بهره وری مزرعه خود استفاده کنند.
در استانی مانند قم که در سال های اخیر دچار کمبود آب بوده، مایه حیات حکم طلا را دارد، پس کشاوزان قمی با دستان پینه بسته از کار و زحمت، به خوبی قدر آب را می دانند؛ پس تلاش می کنند از زمین های زراعی خود بهترین بهره را ببرند.
همین عملکرد هوشمندانه، سازمان تعاون روستایی را بر آن داشته تا اصلاح را بر روی بذور دیگر هم صورت دهند؛، آقای کوه خضری می گفت: برنامه بعدیشان اصلاح بذر یونجه است تا بتوان بهره وری را در این محصول افزایش داد.
رییس موسسه تحقیقات، اصلاح و تولید نهال و بذر وزارت جهاد کشاورزی هم گفت: یکی از برنامه های این موسسه در سال جهش تولید، هدفگذاری برای معرفی ۲۰ گونه جدید بذر غلات، دانه های روغنی، هیبرید ذرت و گیاهان علوفه ای است.
آقای نجفیان می گفت: از سال ۹۲ تا امروز موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر به طور متوسط سالانه ۱۶ گونه جدید در سال معرفی کرده در حالیکه پیش از آن سالانه فقط حدود پنج رقم معرفی می شد.
موسسه تحقیقات ، اصلاح و تولید نهال و بذر در ۶ سال گذشته، ۹۰ رقم بذر جدید و اصلاح شده تولید کرده که ۱۸ رقم آن در سال گذشته بوده است.
او هدف از اصلاح ارقام زراعی را بهره وری بیشتر و پایداری تولید با استفاده از فناوری می دانست و می گفت: این موسسه در ابتدای کار اقدام به تولید هسته های اولیه بذر کرده و پس از آن زنجیره تولید بذر ایجاد می شود تا با استفاده از ظرفیت های اقلیم داخل کشور، تامین غذا با استفاده از بذرهای داخلی محقق شود.
یک دست صدا ندارد
روش اصلاح بذر، نقطه آغازی شد برای شروع مسیری که انتهایش تولید حداکثری محصولات کشاورزی با بهترین کیفیت و کارآیی؛ نتایج تحقیقات محققان قمی حالا سرلوحه کار کشاورزان همه استان ها شده، به گونه ای که سبب شده کشور ما در تولید گندم رتبه پانزدهم و در تولید جو رتبه نهم جهان را از آن خود کند؛ موفقیتی که با وجود خشکسالی ها و با همان سطح زیر کشت و بدون افزایش مزارع حاصل شده است، و این یعنی کارِ گروهی ضرب المثل یک دست صدا ندارد را توجیه می کند تا بتوانیم با کار جمعی به موفقیت های بیشتر در سطح جهان برسیم.
حاجی احمدی _خبرگزاری صدا و سیما_ قم