آثار محتشم کاشانی به عنوان پراقبال‌ترین اشعار عاشورایی بیش از ۴۰۰ سال است که در مجالس عزای سید و سالار شهیدان خوانده می‌شود که این آثار در ۴۴ نسخه در گنجینه حرم رضوی وجود دارد.
به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سيما، یکی از آثار نفیس ادبی گنجینه رضوی شامل مراثی امام حسین (ع) و واقعه کربلا، نسخه خطی کلیات محتشم کاشانی، مرثیه سرای پرآوازه شیعی در قرن دهم هجری است.
آثار محتشم کاشانی در ۴۴ نسخه گردآوری شده که بخش اعظمی از آن در گنجینه حرم رضوی است و البته بخشی از آن هم در کتابخانه ملی در تهران نگهداری می‌شود که در ادامه توجه علاقه‌مندان را به گزارشی از این گنجینه ارزشمند در حرم رضوی جلب می‌کنیم.
باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
اثری ارزشمند مربوط به عصر شاه طهماسب صفوی
این بیت از ترکیب‌بند ۱۲ بندی معروف شاعر عصر شاه طهماسب صفوی است که تاریخ ادب و هنر پیرامون واقعه کربلای سال ۶۱ هجری مدیون آن است و قابل اتکاترین اشعار هنری، مذهبی که منشأ ایرانی دارد از آن آغاز می‌شود. شاعران زبان و ادب فارسی همواره کوشیده اند تا زوایای گوناگون این قیام بزرگ را به تصویر کشیده و با خلق آثاری ارزشمند، محبت و ارادت خویش را به خاندان رسالت بیان کنند.
سرودن مرثیه در بین شعرای زبان و ادب فارسی از سابقه‌ای کهن برخوردار است. بیان حماسه عاشورا و مرثیه سرایی درباره امام حسین (ع) و قیام جاودانه ایشان مهم‌ترین و برجسته‌ترین مراثی ادبی ما را تشکیل می‌دهد. عناصر ایمان، اخلاص، مظلومیت، تنهایی، غربت، تشنگی، عشق، ایثار، وفاداری، ادب، عبودیت، شجاعت در جای جای حادثه عاشورا مشهود و ملموس است.
وجود ۸۲۰۰ نسخه ارزشمند در گنجینه کتب رضوی
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به عنوان یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام دارای نسخ خطی بسیار ارزشمندی به لحاظ قدمت و آرایه‌های هنری است. در حال حاضر در گنجینه آستان مقدس رضوی حدود ۸ هزار و ۲۰۰ نسخه در موضوع ادبیات به زبان‌های فارسی و عربی نگهداری می‌شود. یکی از آثار نفیس ادبی گنجینه رضوی شامل مراثی امام حسین (ع) و واقعه کربلا، نسخه خطی کلیات محتشم کاشانی، مرثیه سرای پر آوازه شیعی در قرن دهم هجری است.
وجود ۴۴ نسخه از آثار محتشم در گنجینه رضوی
در گنجینه نسخ خطی آستان قدس رضوی ۴۴ نسخه خطی از آثار محتشم کاشانی وجود دارد. یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی محتشم کاشانی که مشتمل بر مراثی ماه محرم، واقعه عاشورا و امام حسین علیهالسلام است غزلیات، رساله جلالیه، رساله نقل عشاق، قصاید، ترکیب بند‌ها (مراثی و مناقب) و قطعات را شامل می‌شود. کمال‌الدین علی بن میر احمد محتشم کاشانی ترکیب بند معروف خود را در ۱۲ بند در رثای امام حسین (ع) و یاران ایشان سرود و در این راه به چنان موفقیتی دست یافت که مرثیه وی در شمار اشعار معروف زبان فارسی قرار گرفت. بدون تردید هیچ اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی به اندازه دوازده بند محتشم کاشانی مورد اقبال فراگیر قرار نگرفته است. ترکیب بند‌های فاخری که به اقتفای دوازده بند محتشم سروده شده، نمایانگر این واقعیت است که او به عنوان قافله سالار شعر عاشورا در زبان فارسی شناخته شده است.
کتابت آثار محتشم ۶۰ سال پس از فوتش
سیدرضا صداقت حسینی، کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی مربوط به محتشم کاشانی که در گنجینه رضوی نگهداری می‌شود را متعلق به قرن ۱۱ هجری عنوان می‌کند که حدود ۴۰۰ سال پیش، تقریباً ۶۰ سال پس از فوت محتشم کاشانی کتابت شده و به لحاظ نفاست در میان آثار خطی محتشم نسخه دوم در ایران است. محتشم از ۹۰۵ تا ۹۹۶ زندگی می‌کرده است. مجموعه‌ای که از آن رونمایی شد، متعلق به اواخر قرن ۱۱ است، یعنی با فاصله کمی از زندگی مولف این دیوان نگاشته شده و از این لحاظ ارزشمند است. صداقت حسینی این اثر را که به خط نستعلیق نگاشته شده دارای اوراق زر تحریردار عنوان کرده و ادامه می‌دهد: «۴ نسخه از کلیات محتتشم کاشانی داریم، سایر آثار او به عنوان دیوان، گزیده و... است که در گنجینه رضوی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود».
اشعار محتشم پر اقبال‌ترین اشعار عاشورایی
علیرضا قیامتی استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به روایت‌گری فرهنگ عاشورا در اشعار شاعران پارسی، اشعار محتشم کاشانی را پر اقبال‌ترین و بی‌نظیرترین شعر عاشورایی عنوان کرد که دنیای اسلام را زینت داده است. وی ضمن اشاره به برخی خصوصیات اشعار محتشم در توصیف واقعه کربلا می‌گوید: «واژه‌های این ترکیب بند، آسمانی است و بر اساس مکاشفه روحی حاصل شده و حماسه و عشق را با هم در آمیخته و بر این اساس بین خواص و عوام علاقه‌مندان بسیاری دارد.»
وی جوشش شعر عاشورایی در اشعار فارسی را به آغاز رویش شعر فارسی در اواسط قرن ۳ مربوط می‌داند که عاشورا در اشعار شاعران آن دوره نمود پیدا می‌کند. «در دوره حاضر ۳۷ شاعر شناسایی شده مطرح داریم که از ترکیب بند عاشورایی محتشم برای سرودن اشعار عاشورایی تقلید کردند، اما نتوانستند مانند او به واقعه نزدیک شوند.»