مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، امروز برای نخستین بار در تهران با آقای دکتر علی اکبر صالحی مدیر کل سازمان انرژی اتمی ایران دیدار می‌کند و پشت در‌های بسته به مذاکره می‌نشینند.
به گزارش خبرنگار حوزه انرژی هسته‌ای گروه علمی فرهنگی و هنری خبرگزاری صدا و سیما، دیشب «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، همانطور که از قبل اعلام کرده بود با هدف مذاکره با مسؤولان عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران و دستیابی به امکان همکاری بیشتر وارد تهران شد تا به گفته خود به طور «صریح» و «مستقیم» با مسؤولان ارشد برنامه اتمی ایران گفتگو کند.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یکشنبه نیز در پیامی نوشته بود: «من روز دوشنبه برای انجام دیدار‌ها با مقام‌های ایران به منظور پرداختن به مسائل حل نشده در رابطه با مسائل پادمانی (سیستم بازرسی و تأیید استفاده صلح‌آمیز مواد هسته‌ای) در ایران، به تهران سفر خواهم کرد. من به ایجاد یک کانال مستقیم گفت‌وگوی مفید و مبتنی بر همکاری امیدوارم. این موضوع، ضروری است».
آقای «کاظم غریب آبادی» سفیر و نماینده دایم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با توجه به سفر مدیرکل آژانس به تهران، در صفحه خود در فضای مجازی نوشته بود: «اعتماد ایران به آژانس در ماه‌های اخیر صدمه دیده است. ضروری است که سفر مدیرکل به ایران، موجب اعتمادسازی شود. این سفر، ارتباطی با مکانیسم به اصطلاح ماشه ندارد و به خواست آمریکا هم نیست بلکه در چارچوب دعوت طرف ایرانی انجام می‌پذیرد»
آقای بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران هم در مصاحبه با شبکه العالم گفت: هدف از نخستین سفر آقای رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در چارچوب بحث و بررسی در خصوص امور پادمانی، پروتکلی و برجامی است.
اما خارج از این اظهار نظر‌ها در این سفر برخی از تلاش گروسی برای بازرسی از دو سایت قدیمی سخن به میان می‌آورند و برخی نیز بر این باورند که مدیرکل آژانس در پی گسترش همکاری با ایران است؛ همکاری که بنا به ادعای مسؤولان آژانس در ماه‌های اخیر آسیب دیده و در گزارش قبلی آقای گروسی نیز انعکاس یافته‌بود.
آقای کمالوندی، درباره دو مکانی که آژانس خواستار دسترسی به آنهاست، گفت: یکی از این دو مکان در اطراف شهرضای اصفهان و دیگری در نزدیکی تهران قراردارد.
آقای کمالوندی تأکید کرد: از ابتدا ایران با دسترسی به اماکن هسته‌ای خود مخالف نبوده است، اما معتقد است سؤالات آژانس باید مبتنی بر مبانی، مدارک و دلایل جدی باشد. وی همچنین تصریح کرد سؤالات مبتنی بر ادعا‌های معطوف به جاسوسی و مواردی از این دست به هیچ وجه مقبول نبوده و نخواهد بود و فراهم آوردن امکان دسترسی برای آژانس مشروط به آن است که سؤالات و ابهامات یک بار و برای همیشه تمام شود.
وی گفت: وقتی آژانس از کشوری سؤال داشته باشد حق مسلم آن کشور است که از آژانس مبانی و مدارک مربوط به سؤال یا سؤالات را مطالبه کند.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی با تأکید بر این که جمهوری اسلامی ایران آمار محرمانه‌ای که از آژانس بین المللی انرژی اتمی مخفی کرده باشد ندارد، هدف از نخستین سفر آقای رافائل گروسی به تهران را در چارچوب بحث و بررسی در خصوص امور پادمانی، پروتکلی و برجامی برشمرد.
آژانس چندی پیش در تاریخ ۳۰ خرداد برای نخستین بار در هشت سال گذشته در گزارش خود مدعی شد که ایران از ارائه دسترسی به بازرسان بین المللی به چند سایت امتناع کرده است. گزارشی که منجر شد شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تصویب قطعنامه‌ای خواستار همکاری بیشتر ایران با این نهاد و ایجاد امکان دسترسی آژانس به تمام سایت‌های به اصطلاح هسته‌ای کشورمان شد و متعاقب آن شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با وجود مخالفت روسیه و چین، به قطعنامه ضدایرانی تروئیکای اروپایی رأی داد.
باید به این نکته توجه داشت که درخواست شورای حکام دارای یک ایراد حقوقی بود که بر اساس آن، آژانس نمی‌تواند برای بازرسی و یا پرسشگری از یک کشور، به اسناد و مدارکی استناد کند که از منابع غیرمعتبری همچون جاسوسی به دست آمده است و با توجه به اینکه درخواست آژانس برای بازرسی، مربوط به مکان‌هایی بود که رژیم صهیونیستی مدعی فعالیت پنهان در آن‌ها بود و این نهاد، جز این ادعای اثبات نشده مدرکی ندارد، درخواست بازرسی و همکاری بیشتر از ایران غیرقانونی است.
پس از اقدامات آژانس، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقد هستند که آمریکا تلاش می‌کند تا با اعمال فشار به آژانس، پرونده هسته‌ای ایران را در مسیر پیشین خود که از آژانس به شورای امنیت ارجاع داده شد، قرار دهد.
از زمان تصدی مقام ریاست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه دسامبر ۲۰۱۹، این نخستین بار است که آقای گروسی به ایران سفر می‌کند. به باور ناظران اینک شرایط متفاوت از زمان انتشار گزارش انتقادی علیه ایران است، شرایطی که پرده آخر آن کمتر از دو هفته پیش با تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به دنبال تصویب یک قطعنامه در شورای امنیت به روی صحنه آمد، ولی در نهایت پایانی تراژدیک برای کاخ سفید به دنبال داشت و انتظار می‌رود نخستین سفر آقای گروسی به ایران با دستاورد‌هایی همراه باشد.
از طرفی این سفر در حالی انجام می‌گیرد که قرار است روز دوشنبه ۱۱ شهریور نشست «کمیسیون مشترک برجام» در وین برگزار شود؛ نشستی که در آن علاوه بر ایران، نمایندگان کشور‌های آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین نیز حضور خواهند داشت و درباره تنش‌های اخیر میان آمریکا و متحدان اروپایی نیز صحبت خواهد شد.
لازم به ذکر است، همکاری تنگاتنگ تهران با آژانس برکسی پوشیده نیست و این وضعیت حتی به قبل از انعقاد برجام و مذاکرات منتهی به توافق برمی‌گردد؛ همکاری‌هایی سازنده که در گزارش‌های متعدد ماهانه و فصلی «یوکیا آمانو» مدیر کل فقید آژانس همواره به چشم می‌خورد.
اما در دوره جدید مدیریت آژانس از دسامبر ۲۰۱۹ رفتار‌های این نهاد بین المللی در قبال ایران با فاصله گرفتن از رویکرد‌های حقوقی و فنی، سمت و سوی سیاسی به خود گرفته است.
از نگاه کارشناسان، ایران در صدر فهرست آژانس به لحاظ بازرسی قرار دارد و بنا بر گزارش سازمان انرژی اتمی کشورمان، ۸۸ درصد بازرسی‌های کل آژانس در سال ۲۰۱۹ مختص ایران بوده و ایران بیش از یک‌پنجم فعالیت آژانس را به خود اختصاص داده است.
اختلاف، اما از طرح توازن‌بخشی جمهوری اسلامی ایران به توافق و تعهدات متقابل در توافق هسته‌ای آغاز شد. از میانه اردیبهشت ۱۳۹۸ و همزمان با نخستین سالروز خروج آمریکا از برجام که دیگر اعضای باقی مانده اقدامی ملموس و عینی برای نجات برجام انجام ندادند، تهران بر پایه دو بند ۲۶ و ۳۶ گام‌های کاهنده خود را یکی پس از دیگری برداشت که در مجموع به پنج گام رسید.
ضمن اینکه تهران همواره قبل از انجام هر یک از اقدامات کاهنده در برجام مهلتی دو ماهه را تعیین و به طرف مقابل هشدار می‌داد.
با وجود استقبال و خرسندی آمریکا از کاهش تعهدات برجامی ایران، اما دیگر کشور‌های باقی مانده از قبیل تروییکای اروپا چنین دیدگاهی ندارند به طوریکه آخرین تلاش‌های آن‌ها برای نجات برجام به نشست اخیر شورای امنیت و شکست آمریکا برمی‌گردد.
در این شرایط حالا، آمریکا در شرایط انزوای خودساخته، اینک در صدد فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» برآمده‌است به آن امید که تحریم‌های تسلیحاتی ایران را که مهر به پایان می‌رسد، تمدید کند؛ تاکتیکی که از نگاه کارشناسان و مسؤولان ایران و دیگر طرف‌های مقابل در برجام راه به جایی نخواهد برد.
همزمان با تأکید ایران، چین و روسیه مبنی بر ناتوانی آمریکا از توسل به مکانیسم ماشه، اخیرا سخنگوی «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده «با توجه به آنکه واشنگتن در ماه مه سال ۲۰۱۸ میلادی بطور یکجانبه از برجام خارج شده و پس از آن نیز در هیچ برنامه و فعالیتی مرتبط با برجام شرکت نکرده است، دیگر نمی‌توان این کشور را عضوی از این پیمان دانست».
وی گفته «به همین دلیل آمریکا دیگر در جایگاهی نیست که بتواند از ساز و کار‌هایی استفاده کند که برای شرکت کنندگان در برجام در نظر گرفته شده‌است.»
برخی تحلیلگران نیز بر این باورند که اصرار «دونالد ترامپ» بر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران از آن رو است که او در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، سعی دارد با ایجاد یک چالش سیاسی جدید خارجی، بر مشکلات سیاسی داخل کشورش سرپوش گذارد و به این ترتیب شانس خود را برای انتخاب دوباره در ماه نوامبر افزایش دهد.
در کل نخستین سفر مدیرکل آرژانتینی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فضایی که سیاست‌های تنش‌زای آمریکا یکی پس از دیگری با شکست مواجه شده است، می‌تواند فصل جدید در همکاری‌های تهران و آژانس باشد. ضمن اینکه لازم است این نهاد اثرگذار بین‌المللی در انجام رسالت خود صادق و از غرض‌ورزی‌های سیاسی به دور باشد.
در همین ارتباط بود که اخیرا آقای غریب آبادی تأکید کرده «مهم است این اطمینان در تهران داده شود که آژانس بر مبنای سه اصل بی‌طرفی، استقلال و حرفه‌ای‌گری حرکت خواهد کرد و در مسائل پادمانی نیز فراتر از اصول استاندارد و ارزیابی‌ها و داده‌های مستقل خود عمل نخواهد کرد»؛ از نگاه وی تنها در این صورت سوءتفاهمات رفع می‌شود و همکاری‌ها تداوم می‌یابد.
حالا باید دید امروز دوئل مذاکراتی «صالحی -گروسی» به کجا می‌انجامد و آیا همچنان گروسی بر سیاست‌های دیکته شده امریکا و اسرائیل اصرار خواهد داشت یا خیر؟
یادداشت از محمد قاسم کیایی