گزارش مکتوب... تیشه‌ به ریشه طلای سرخ

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان جنوبی ، این استان در بخش کشاورزی با داشتن محصولات استراتژیک همچون زعفران، زرشک و عناب، حرفی برای گفتن در بازارهای داخلی و خارجی دارد.
سالانه در ایران 500 تن زعفران تولید می شود که 70 تن آن در خراسان جنوبی تولید می شود و مرغوبترین زعفران دنیاست.

کشورهای خارجی زیادی به ویژه کشورهای اروپایی همواره از مشتریان ثابت محصولاتی همچون زعفران و زرشک خراسان جنوبی اند که همین موضوع ، زمینه صادرات محصولات استراتژیک را فراهم کرده و سبب ارزآوری برای کشور شده است.
برداشت زعفران در خراسان جنوبی در فصل پاییز و در اوایل آبان آغاز می‌شود. اما این روزها شرایطی ایجاد شده که زعفران‌کاران خراسان جنوبی، در حالیکه دو ماه دیگر به فصل برداشت باقی مانده اما برای برداشت محصول شان سرگردانند چراکه قیمت زعفران در مقایسه با کالاهای دیگر که در این مدت دو و یا سه برابر شده، افزایشی پیدا نکرده و هزینه های کاشت، داشت و برداشت این محصول بیشتر از ارزش فروش آن شده است‌.

الان دیگر زعفران ما از خاک هم بی ارزش تر شده، به خاک سیاه نشسته
اینها سخنان پیرمرد زعفرانکار قاینی است که این روزها دیگر به جای آماده کردن خود برای برداشت محصول در اواخر مهر و اوایل آبان، سخن از نابود کردن زمینهایش با تراکتور می گوید و می افزاید: الان یک نیسان خاک رو میگن 70 هزار تومان ولی زعفران ما رو میگن 20 تا 30 هزار تومان، دیگه هزینه های کاشت، داشت و برداشت به ارزش امروز زعفران نمی ارزه و باید زمینهای زعفران رو شخم زد و به طور کلی با محصولی دیگر جایگزین کرد.
دلیل را که از او میپرسم می گوید: من بگم؟ آیا واقعا من باید دلیل کاهش قیمت زعفران رو بگم که یه پیرمرد بیسواد گوشه روستا هستم و تمام دلخوشیم همین تولید زعفرونه؟ برین از اونایی بپرسین که بازار دستشونه، پست و مقام دارن، مدیریت دارن!

بهترین زعفرون دنیا رو داریم اما نمی تونیم بفروشیمش
زعفرانکار دیگری هم گفت: بازار خیلی خرابه، روزی ما 60 تا 70 هزار تومن خرج کارگر دادیم حالا باید زعفران را به کمترین قیمت و ارزانتر از قیمت سالهای پیش بفروشیم، واقعا انصافه که بهترین زعفران دنیا رو داشته باشیم و نتونیم بفروشیم اونو؟ زعفرون روی دست همه ما کشاورزان مونده.

صورتمان را با سیلی سرخ داریم
کشاورز دیگری می گوید: درآمد ما همین زعفران است، محصول یک سالمان روی دستمان مانده، اینها فروش نره چطور باید جواب زن و بچه رو بدیم؟ صورتمان را با سیلی سرخ نگه داشته ایم، همه اصناف و بخشها مثل دامداران، گوشت و شیر رو گرون کنن همه می خرند اما ما زعفرون رو که با این سختی به دست میاد و با زحمت فراوان برداشت می شه و محصول صادراتی هم هست اگر گرون کنیم نمی خرند.

جنس از 6 ماه پیش روی دستمان مانده است
به دنبال اطلاع یافتن از قیمت روز زعفران، چند مغازه دار مشهدی در پاساژ سی نور که مخصوص خرید و فروش زعفران است، مخاطب سوالاتم شدند .
یکی از آنها گفت: پارسال هر کیلوگرم زعفران را 13 میلیون تومان خرید و فروش می کردیم اما امسال این قیمت در هر کیلوگرم به 6 تا 7 میلیون تومان کاهش یافته است .
او افزود: اکنون که دیگر خرید و فروش نداریم و جنس از 6 ماه پیش هنوز روی دستمان مانده است.
دیگر مغازه دار این پاساژ گفت: قیمت زعفران در بازار امروز استان از قیمت تمام اجناس، عقب مانده است و اگر خوب بخرند زعفران پوشال کیلویی 7 تا 7.5 میلیون تومان و زعفران نگین کیلویی 8.5 تا 9.5 میلیون تومان خرید و فروش می شود که در این بازار آشفته با این قیمتهای پایین نه کسی می فروشد و نه کسی می خرد.

ادعای تولید 90 درصد زعفران جهان را داریم اما بیشتر آن قاچاقی به افغانستان می رود
به دنبال صادر کننده ای گشتم تا علت خرید و فروش نشدن زعفران را جویا شوم.
بدیعی، صادر کننده ی نمونه 7 دوره محصول زعفران که خود اهل روستای چرمه ی سرایان است، شخصیت مورد مصاحبه  ی من شد.
تحریم های ظالمانه، کرونا و دپو شدن محموله های صادراتی در گمرک کشورهای خارجه، و شرط برگشت ارز به کشور از سوی بانک ملی از جمله دلایلی است که به نظر آقای بدیعی سبب کاهش قیمت زعفران در ایران و بازارهای جهانی شده است.
او می گوید: اگر جایی از سوی بانک ملی ساماندهی شود که ما بتوانیم ارز را به قیمت روز بازار، تحویل دهیم و ریال یا تومنش را دریافت کنیم، آنوقت رغبت صادرکنندگان برای صادرات و برگشت پول به کشور بیشتر می شود و زعفران را نیز با قیمت بهتری از کشاورزان خریداری می کنند، اما اگر قرار باشد با ارز 22 یا 18 هزار تومن صادرات کنیم و در قبالش، پول مان را با ارز 15 یا 16 هزار تومان حساب کنند، صادرات برایمان ضرر می شود نه سود و منفعت.
بدیعی افزود : از آنجاییکه 30 درصد زعفران کشور در خود ایران مصرف و 70 درصد دیگر صادر می شود پس باید مسئولان با هم راهکاری بیاندیشند که قیمت زعفران هم پا به پای دیگر محصولات در بخشهای مختلف به روزرسانی شود تا قیمت در بازار جهانی هم متعادل سازی شود.
وی همچنین به نقش اساسی تبلیغات در بازاریابی محصول ارزشمند زعفران اشاره می کند و گفت: باید بخش خصوصی و همچنین سفارتخانه های ایران در کشورهای مختلف بکوشند زعفران و ارزش غذایی و دارویی آن را بیش از پیش به جهانیان بشناسانند تا بازار صادرات این محصول برای ایران رونق بیشتری بگیرد.
بدیعی افزود: ما ادعا داریم 85 تا 90 درصد تولید زعفران دنیا، در دست ماست اما بیشتر آن به صورت قاچاق به افغانستان می رود و از آنجا به دیگر کشورها از جمله هند و چین صادر می شود، چرا که ما برای صادرات به هند و چین باید تعرفه پرداخت کنیم اما افغانستان برای صادرات به این کشورها تعرفه ندارد.
وی گفت: مسئولان ما هم باید سعی کنند همچین شرایطی را برای صادرکنندگان کشور فراهم کنند تا سود حاصل از صادرات بیشتر نصیب کشور و کشاورز خودمان شود.

آمده ام زعفران بخرم تا به افغانستان قاچاق کنم
در بررسی قیمت زعفران و اوضاع خرید و فروش این محصول در بازارهای خراسان رضوی به دلالی برخورد کردم که به صراحت جلوی دوربین گفت: آمده ام زعفران بخرم تا به افغانستان قاچاق کنم.
وقتی از او علت قاچاق و اینکه چرا از مبادی رسمی و قانونی این صادرات را انجام نمی دهد جویا شدم او گفت: ما هر روز با صنعت و معدن دعوا داریم، آنها هیچ طرحی برای رونق صادرات ندارند و هیچ حمایتی از کشاورز نمی کنند و کشاورز مجبور است جنس خود را یا خود قاچاق کند و یا به دلالان برای قاچاق به خارج از کشور، بفروشد .
او همچنین می گوید: وقتی زعفران را به صورت قاچاق به افغانستان می برم باید 5 درصد عوارض بدهم در حالیکه وقتی بخواهد همین زعفران قانونی از کشور صادر شود باید 70 درصد عوارض بدهم.
او راهکار حل آشفتگی در بازار و قیمت زعفران را در این می داند که بازار باید از دست دولت خارج شود و خود بازاریان گرداننده مسائل مربوط به فروش و صادرات این محصول مشتری پسند باشند.

کشت بی رویه، بلای جان افزایش قیمت زعفران
به سراغ مسئولان تشکلهای زعفران رفتم تا دلیل کاهش قیمت زعفران را در بازاری که این روزها تمام قیمتهای اجناسش سه چهار پله بالا می رود، جویا شوم.
غلامرضا میری، نائب رئیس شورای ملی زعفران ایران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ایران را یافتم.
او کشت بی رویه زعفران را از جمله دلایلی می داند که قیمت زعفران را کاهش داده است و می افزاید: تا قبل از این، زعفران تنها در خراسانهای رضوی و جنوبی کشت می شد اما اکنون در 27 استان کشور کشت می شود و دولت هیچ برنامه ریزی برای ساماندهی آن ندارد. میری گفت: این در حالی است که در مقابل این افزایش سطح زیرکشت در کشور، صادرات زعفران در این سالها تنها 5 تا 10 درصد افزایش یافته است که این نشان میدهد دولت هیچ برنامه ای برای افزایش صادرات با توجه به افزایش سطح زیرکشت ندارد و این بی برنامگی دولت سبب می شود عرضه از تقاضا در بازار زعفران پیشی بگیرد و قیمت زعفران روز به روز پایینتر رود.

وی همچنین تفاوت ارز نیمایی و ارز بازار آزاد را در هر کیلوگرم زعفران 3 تا 4 میلیون تومان عنوان کرد و گفت: این هزینه را صادرکننده با ید از جیب خود پرداخت کند و به همین دلیل خیلی ها برای فرار از این ضرر، زعفران را به صورت قاچاق صادر می کنند و حتی موردی بوده که فردی از طریق همین دالان قاچاق، 80 میلیون دلار صادرات زعفران انجام داده و دولت هیچ سند و مدرکی از این صادرات انجام شده ندارد تا بتواند او را مجبور به برگشت ارز حاصل از صادراتش به کشور بکند.

دپوی زعفران در تعاون روستایی، علت نوسانات بازار
مصطفوی رئیس هیأت مدیره شرکت خصوصی زعفران مصطفوی نیز عمده دلیل کاهش قیمت زعفران را دپوی مقدار زیادی زعفران در انبارهای تعاون روستایی و نبود برنامه ریزی از سوی دولت برای عرضه این محصول عنوان کرد و گفت: هر وقت قیمت زعفران می خواهد بالا بکشد این سؤال در بازار پیش می آید که چه موقع قرار است زعفرانهای خریداری شده از کشاورزان توسط تعاون روستایی در بازار تزریق شود و همین موضوع سبب کاهش قیمت زعفران می شود و نمونه ی آن همین مزایده ی تعاون روستایی کشور در 27 مرداد امسال برای عرضه 60 تن زعفران خراسان رضوی به بازار، آن هم در این اوضاع رکود قیمت زعفران و دپوی محصول روی دست کشاورز و فروشندگان، است.
او می افزاید: کشاورز هنوز نتوانسته پول خودشو از تعاون روستایی دریافت کنه و دیگر در سال بعد پول ندارد به تولید زعفران بپردازد .
مصطفوی معتقد است: زمانی که محصولی خریداری می شود باید از قبل برنامه ای برای مصرف آن مشخص شده باشد تا از دپو شدن محصول در انبارها و ایجاد نوسانات شدید در بازار قیمتها جلوگیری شود.
او همچنین می گوید: چون کشاورز ما الگوی کشت ندارد برای همین بعضی وقتها، نتیجه دسترنجش اینگونه دستخوش نوسانات بازار می شود اما ما سامانه ای طراحی کرده ایم تا بتواند نقش الگوی کشت را برای کشاورز ایفا کند.
مصطفوی افزود: در این سامانه اطلاعاتی همچون موقعیت جغرافیایی زمین کشاورز، مقدار بودجه، تراکم پیاز محصول، چه کاشتی در سالهای قبل انجام شده و توجیه اقتصادی کاشت در این مزرعه چه است؟، ثبت می شود و بر اساس این اطلاعات کشاورز می تواند انتخاب کند که چه محصولی را در سال جدید برای زمین خود بکارد تا توجیه اقتصادی داشته باشد.

فرآیند تصمیم گیری در اقتصاد ما طولانی ست
رئیس شورای ملی زعفران هم نبود برنامه ریزی و استراتژی برای ورود به بازارهای بزرگ، نبود نظارت بر روند صادرات زعفران، بازی دادن تشکلهای خصوصی و صادرکنندگان واقعی زعفران را از دلایل نوسانات شدید قیمت زعفران در بازار داخلی و خارجی عنوان کرد و گفت: بیش از یک سال است که طرح جامع جهش تولید و صادرات زعفران را به دولت دادیم که با تصویب آن بتوان اختیاراتی را به تشکل های خصوصی و اتحادیه های زعفران داد تا به نفع کشاورزان، صنعت زعفران را توسعه دهند اما هنوز جوابی به این طرح داده نشده است .

احتشام با بیان اینکه فرآیند تصمیم گیری در اقتصاد ما طولانی است افزود: ما به وظایف خود به عنوان شورای ملی زعفران عمل کرده ایم و طرح داده ایم تا کشاورزان بیشترین سود را ببرند اما دولت هنوز تصمیم گیری و بررسی نکرده است.

وی می گوید: در صورت تأیید این طرح، و دادن اختیار به تشکلهای خصوصی و اتحادیه های زعفران، کارهای مربوط به زعفران تخصصی می شود و بهره وری کار افزایش پیدا می کند و وضعیت بهتر می شود.

احتشام گفت: تعاون روستایی هم وقتی زعفران کشاورزان را می خرد و برنامه ای برای تزریق آن به بازار ندارد، نتیجه این می شود که محصول دست افرادی می افتد که صادرکننده واقعی نیستند و بنابراین زعفران ما یا سر از بورس در می آورد یا بدست صادرکنندگان غیر حرفه ای و غیر واقعی می افتد.
او افزود: از طرفی اگرچه بورس به شفاف سازی قیمت زعفران کمک می کند اما چون در بورس، زعفران به دست افراد غیر حرفه ای می افتد ارزش اصلی خود را در بازار جهانی از دست می دهد، که باید این موضع هدایت شود و همانطور که در بورس، محصولات پتروشیمی به افرادی داده می شود که تخصص این صنایع را دارند، زعفران هم باید به دست افرادی داده شود که تجربه صادرات را داشته باشند.
رئیس شورای ملی زعفران، طرح خرید توافقی برای حمایت از کشاورزان را در صورت مدیریت صحیح، بسیار خوب دانست و گفت: به دلیل اینکه مدیریت صحیحی در این طرح نداریم سبب می شود سود زعفران خریداری شده از کشاورزان به جیب دلالان برود.

محصول زعفران، شرایطی خاص برای کاشت، داشت و برداشت می طلبد که انجام این مراحل توسط کشاورزان زحمت زیادی ، نیاز دارد و روبرو شدن کشاورزان با خسارت های ناشی از حوادثی همچون سیل و سرمازدگی، بر این رنج و سختی می افزاید اما پولی که از فروش زعفران نصیب کشاورز می شود به ویژه امسال پاسخگوی زحمات و رنج های عدیده کشاورزان در تولید زعفران نیست چرا که قیمت زعفران در مقایسه با سال گذشته به نصف کاهش پیدا کرده است‌.

به هر حال باید به این نکته توجه داشت که معیشت هزاران خانوار در خراسان جنوبی و دیگر استانهای تولیدکننده این محصول، از راه تولید زعفران است که در صورت حمایت نکردن دولت، تولید این محصول استراتژیک در ایران و بازار صادراتی آن در جهان رو به زوال خواهد گذاشت.

ما زعفرانکاران همگی در قایقی نشسته ایم و داریم با هم غرق می شویم
یک زعفرانکار مشهدی هم با یک جمله، خط پایانی کشید بر آینده بازار زعفران و گفت: باقی ماندن بازار زعفران به همین منوال، یعنی اینکه همه ما زعفرانکاران در یک قایق نشسته ایم و در حال غرق شدن هستیم چرا که دیگر هزینه تولید به قیمت فروش محصول نمی ارزد.
کشاورز همسایه این کشاورز هم گفت: با این کاهش قیمت در بازار زعفران، ترجیح می دهم زعفرانم را پیش دامهایم بریزم بخورند اما در بازار نفروشم چون حتی پول کارگر و کودی که پای زعفران ریخته ام هم جبران نمی شود.

 

نویسنده : سیده سمیه سیادت جو