عید غدیر را که در روایات اسلامی به "عید الاکبر" تعبیر شده، می‌توان به عنوان بزرگترین عید تمام ادیان الهی دانست، چرا که زحمات فرستادگان الهی در این روز به نتیجه رسیده است.
به گزارش خبرنگار حوزه معارف گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما ، ۱۸ ذی الحجه هر سال یادآور واقعه غدیر خم است که شیعیان از آن به عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی یاد می‌کنند و در این روز مردم به جشن و سرور می‌پردازند و به یکدیگر تبریک می‌گویند.
غدیر، روزی باشکوه است که ۵۰ نام یا صفت برای آن روایت شده و جشن ایرانیان در این عید، پررنگ‌تر از اعیاد دیگر است.
غدیر در لغت به معنای آبریز و مسیل است، غدیر خم در جغرافیا، نام محلی در میان مکه و مدینه است که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به خاطر وجود برکه در این محل که در آن آب باران جمع می‌شده، به این نام شهرت یافته است.
این مکان در سه یا چهار کیلومتری "جحفه" واقع شده و جحفه در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد که یکی از میقات‌های پنجگانه است. در جحفه راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام از یکدیگر جدا می‌شود.
غدیر خم به سبب وجود آب و چندین درخت کهنسال، محل توقف و استراحت کاروان‌های بسیاری واقع می‌شده است.
حجه الوداع رسول گرامی اسلام (ص)
پیامبر اکرم (ص) بنا بر امر الهی در سال دهم هجرت تصمیم به زیارت خانه خدا و به جای آوردن حج کردند، بنا براین مردم را از این امر مطلع کرده و حتی برای آگاه کردن اهالی مناطق مختلف، قاصدانی فرستادند تا پیام را به مردم برسانند که این آخرین حج رسول خدا (ص) بوده و این سفر از اهمیت فراوانی برخوردار است و هر کس که توانایی آن را دارد بر او لازم است که پیامبر (ص) را در این سفر همراهی کند.
اگر چه رسول اکرم (ص) با همراهی عده‌ای از اصحاب خودش پیش از این، اعمال عمره مفرده را انجام داده بودند، اما این نخستین بار و تنها مرتبه در طول حیات پیامبر اسلام (ص) بود که بنا بر امر الهی، حضرت تصمیم بر به جای آوردن و تعلیم مناسک حج گرفتند.
پس از اعلام این خبر، جمعیت زیادی در مدینه برای همراهی با رسول خدا (ص) و برای به جا آوردن اعمال حج، جمع شدند که مورخان و صاحبنظران از این سفر رسول خدا (ص) با عنوان حجه الوداع، حجه السلام، حجه البلاغ، حجه الکمال و حجه التمام یاد می‌کنند.
رسول اکرم (ص) با پای پیاده و در حالی که غسل کرده بودند، در روز شنبه ۲۴ یا ۲۵ ذیقعده به همراهان و اهل بیت گرامی خود و عامه مهاجرین و انصار و جمعیت زیادی که گرداگرد پیامبر (ص) اجتماع کرده بودند، به قصد به جا آوردن مناسک حج از مدینه خارج شدند.
تعداد جمعیتی را که به همراه حضرت رسول (ص) از مدینه خارج شده بودند بین ۷۰ هزار تا ۱۲۰ هزار نفر و حتی برخی بیشتر از این‌ها نقل کرده اند، اما افراد بسیاری به غیر از این عده، نظیر اشخاصی که در مکه مقیم بودند و یا اشخاصی که از شهر‌های دیگر خود به مکه آمده و در آنجا به حضرت ملحق شدند، به همراه پیامبر و با اقتدای به ایشان، مناسک حج را در این سفر به جای آورده و رسول خدا (ص) را همراهی کردند.
امام علی (ع)، پیش از تصمیم پیامبر (ص) برای به جای آوردن مناسک حج، از طرف ایشان برای تبلیغ اسلام و نشر معارف الهی به یمن فرستاده شده بودند، اما هنگامی که از تصمیم پیامبر (ص) برای سفر حج و لزوم همراهی سایر مسلمانان با آن حضرت در این سفرآگاه شدند، به همراه عده‌ای از یمن به سمت مکه حرکت کردند و در آنجا پیش از آغاز مناسک، به رسول اکرم (ص) پیوستند.
آموزش عملی اصول و کلیات مناسک حج توسط رسول خدا (ص)
رسول خدا (ص) و همراهیان آن حضرت، در میقات مسجد شجره مُحرم شدند و بدین ترتیب اعمال حج را آغاز کردند. اگر چه اصول و کلیات مناسک حج قبلاً و به هنگام نزول آیات مربوطه، توسط رسول اکرم (ص) توضیح داده شده بود، اما در این سفر پیامبر (ص) این اعمال را به طور عملی برای مردم آموزش داده و جزئیات را برای آنان تبیین کرده و با ایراد خطابه، مردم را نسبت به سایر تکالیف الهی و وظایف شرعیشان آگاهی بخشیدند.
سرانجام اعمال حج پایان پذیرفت و پیامبر اکرم (ص) به همراه جمعیت زیادی که ایشان را همراهی می‌کردند شهر مکه را ترک کردند و راهی مدینه شدند که در بین راه به محل غدیر خم رسیدند.
هنگامی که رسول اکرم (ص) در روز پنجشنبه ۱۸ ذی الحجه به وادی غدیر خم رسیدند، پیش از جدایی اهالی شام، مصر و عراق از میان جمعیت، جبرئیل امین از جانب خداوند بر ایشان نازل شد و آیه" یا أی‌ها الرّسول بلّغ ما أنزل الیک من ربّک فان لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من النّاس" را نازل کرد و از جانب حق تعالی، رسول اکرم (ص) را امر کرد تا حکم آنچه را که در قبل بر پیامبر (ص) درباره امام علی (ع) نازل شده بود، به مردم ابلاغ کنند.
در این هنگام، پیشتازان کاروان و افرادی که جلوتر حرکت می‌کردند به حوالی جحفه رسیده بودند. رسول خدا (ص) پس از نزول آیه، دستور توقف کاروان‌ها را صادر کرد و امر فرمودند تا آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کردند به محل غدیر بازگردند و افرادی که از قافله عقب مانده بودند، سریعتر به کاروان در این وادی، ملحق شوند.
همچنین به چند تن از اصحاب دستور دادند تا فضای زیر چند درخت کهنسال را که در آن محل قرار داشت آماده کنند، خار‌ها را از ریشه در آورند و سنگ‌های هموار که در زیر آن درختان بودند را جمع آوری و منبری از جهاز شتران آماده کنند. زمان به جای آوردن نماز ظهر فرا رسید و رسول اکرم (ص) در گرمای شدید، به همراه جمعیت زیادی که حاضر بودند، نماز را خواندند.
شدت گرما در وادی غدیر به حدی بود که عده‌ای گوشه‌ای از ردا و لباس خودشان را برای در امان بودن از شدت تابش آفتاب بر سر انداخته بودند و مقداری از آن را زیر پای خود پهن کرده بودند.
برای رسول اکرم (ص) نیز پارچه بر روی شاخسار آن درختان کهن افکندند تا مانعی در برابر حرارت و تابش خورشید ایجاد کنند، هنگامی که حضرت نمازشان تمام شد، حضرت محمد (ص) بالای منبر رفتند و به ایراد خطبه با صدای بلند و رسا پرداختند.
هر کس من مولا و سرپرست اویم، على مولا و سرپرست اوست
در حالی که جمعیت فراوان همراه پیامبر، آنجا جمع شده بودند و به سخنان پیامبر (ص) گوش می‌دادند و برخی از افراد نیز برای آنکه همه آن‌ها از کلام رسول خدا (ص) مطلع شوند سخنان آن حضرت (ص) را با صدایی بلند برای افرادی که دورتر قرار داشتند، تکرار می‌کردند:
"ستایش مخصوص خداوند است، از او کمک مى خواهیم و به او ایمان مى آوریم و بر او توکل مى کنیم و از شر نفس و بدى کردارمان به او پناه مى بریم، گواهى مى دهم که معبودى جز خداى یگانه نیست و محمد بنده و فرستاده اوست. "
"من پیش از شما به حوض کوثر مى رسم و شما در کناره حوض بر من وارد خواهید شد، حوضى که عرض آن به اندازه فاصله صنعا تا بصرى است، و در آن جامهایى است از نقره به شماره ستارگان، حال بنگرید که پس از من با دو میراث گرانبها چگونه رفتار مى کنید. "
مردى از میان جمعیت فریاد برآورد: یا رسول الله (ص)! آن دو چیز گرانبها چیست؟ فرمود: "یکى از آن دو که بزرگتر است، کتاب خداست یک طرفش در دست خدا و طرف دیگرش به دست شماست، پس آن را محکم نگه دارید تا گمراه نشوید و دیگرى که کوچکتر است، عترت و خاندان من است و خداى نیکى کننده آگاه به من خبر داده است که این دو هرگز از هم جدا نمى شوند، تا در لب حوض در قیامت به من رسند؛ من نیز از خدا همین را خواسته ام، پس شما از آن‌ها پیشى نگیرید که هلاک مى شوید و از آن‌ها وا نمانید که هلاک مى شوید. "
سپس دست على (ع) را گرفت و بلند کرد، آنگاه فرمود: "اى مردم! چه کسى نسبت به مؤمنان از خود ایشان سزاوارتر است؟ " گفتند: خدا و رسولش بهتر مى دانند. فرمود: "خدا مولا و سرپرست من است و من مولا و سرپرست مؤمنانم و من نسبت به مؤمنین از خود ایشان سزاوارترم، پس هر کس من مولا و سرپرست اویم، على مولا و سرپرست اوست. " و این جمله را سه بار تکرار کرد.
سپس فرمود: "خداوندا! دوستى کن با هر کس که با على (ع) دوستى کند و دشمنى کن با هر کس که على (ع) را دشمنى کند، دوست بدار هر کس که على (ع) را دوست مى دارد، و دشمن دار هر کس او را دشمن مى دارد، یارى کن هر کس را که یاریش کند و بى یاور بگذار هر کس تنهایش گذارد و حق را همواره با على (ع) بدار هر طرف که باشد. اى مردم باید حاضران، این پیام را به غایبان برسانند. ".
چون خطبه نبوى به پایان رسید، امین وحى براى بار دوم نازل شد و او را به این پیام مفتخر کرد: "امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و راضى شدم که اسلام دین شما باشد؛ اسلام را به عنوان دین براى شما پسندیدم. "
پیامبر اکرم (ص) پس از دریافت این پیام مسرت بخش فرمود: "الله اکبر! که دین کامل و نعمت تمام گشت و پروردگارم به رسالت من و ولایت على (ع) بعد از من راضى شد".
پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم عمامه خود را که "سحاب" نام داشت به عنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین (ع) قرار دادند و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت آویختند و فرمودند: "عمامه تاج عرب است".
۵۰ نام و صفت برای روز باشکوه غدیر
۵۰ نام یا صفت برای روز باشکوه عید غدیر است که از روایات برگرفته شده و به آن‌ها اشاره می‌شود:
۱- بزرگترین عید خدا؛ "عیدالله الاکبر" ۲ ـ روز گشایش؛ "یوم وقوع الفرج" ۳ ـ روز خشنودى پروردگار؛ "یوم مرضاة الرحمن" ۴ ـ روز زبونى شیطان؛ "یوم مرغمة الشیطان" ۵- روز مشعل فروزان دین؛ "یوم منار الدین" ۶ ـ روز بپا خاستن؛ "یوم القیام" ۷- روز شادمانى؛ "یوم السرور. "
۸ ـ روز لبخند؛ "یوم التبسم" ۹ ـ روز راهنمایى؛ "یوم الارشاد" ۱۰ ـ روز بلندى گرفتن منزلت شایستگان؛ "یوم رفع الدرج" ۱۱- روز روشن شدن دلایل خدا؛ "یوم وضوح الحجج" ۱۲ ـ روز آزمایش بندگان؛ "یوم محنة العباد" ۱۳ ـ روز راندن شیطان؛ "یوم دحر الشیطان" ۱۴ ـ روز آشکار کردن حقیقت؛ "یوم الایضاح".
۱۵ ـ روز بیان کردن حقایق ایمان؛ "یوم البیان عن حقایق الایمان
B, [٠٧.٠٨.٢٠، ١٣:٤٨]" ۱۶ ـ روز ولایت؛ "یوم الولایة" ۱۷ ـ روز کرامت؛ "یوم الکرامة" ۱۸ ـ روز کمال دین؛ "یوم کمال الدین" ۱۹ ـ روز جداسازى حق از باطل؛ "یوم الفصل" ۲۰ ـ روز برهان؛ "یوم البرهان"۲۱ ـ روز منصوب شدن امیرمؤمنان؛ "یوم نصب امیرالمؤمنین (ع) " ۲۲ ـ روز گواهى و گواهان؛ "یوم الشاهد و المشهود" ۲۳ ـ روز پیمان؛ "یوم العهد المعهود".
۲۴ ـ روز میثاق؛ "یوم المیثاق المأخوذ" ۲۵- روز آراستن؛ "یوم الزینة" ۲۶- روز قبولى اعمال شیعیان؛ "یوم قبول اعمال الشیعة" ۲۷- روز رهنمونى به رهنمایان؛ "یوم الدلیل على الرواد" ۲۸- روز امن و امان؛ "یوم الامن المأمون" ۲۹- روز آشکار کردن امور پنهان؛ "یوم ابلاء السرائر".
۳۰ ـ عید اهل بیت (ع)؛ "عید اهل البیت (ع) " ۳۱ ـ عید شیعیان؛ "عید الشیعة" ۳۲ ـ روز عبادت؛ "یوم العبادة" ۳۳ ـ روز اتمام نعمت؛ "یوم تمام النعمة" ۳۴ ـ روز اظهار گوهر مصون؛ "یوم اظهار المصون من المکنون" ۳۵ ـ روز بر ملا کردن مقاصد پوشیده؛ "یوم ابلاء خفایا الصدور" ۳۶ ـ روز تصریح برگزیدگان؛ "یوم النصوص على اهل الخصوص".
۳۷- روز محمد (ص) و آل محمد (ص)؛ "یوم محمد (ص) وآل محمد (ص) " ۳۸ ـ روز نماز؛ "یوم الصلاة" ۳۹ ـ روز شکرگزارى؛ "یوم الشکر" ۴۰ ـ روز دوح (درختان پر شاخ و برگ)؛ " یوم الدوح" ۴۱ ـ روز غدیر؛ "یوم الغدیر" ۴۲ ـ روز روزه دارى؛ "یوم الصیام" ۴۳ ـ روز اطعام؛ "یوم اطعام الطعام".
۴۴ ـ روز جشن؛ "یوم العید" ۴۵ ـ روز عالم بالا؛ "یوم الملأ الاعلى" ۴۶ ـ روز کامل کردن دین؛ "یوم اکمال الدین" ۴۷ ـ روز شادابى؛ "یوم الفرح" ۴۸ ـ روز به صراحت سخن گشودن از مقام ناب؛ "یوم الافصاح عن المقام الصراح" ۴۹ ـ روز افشاى پیوند میان کفر و نفاق؛ "یوم تبیان العقود عن النفاق و الجحود" ۵۰ ـ روز گردهمایى و تعهد حاضران؛ "یوم الجمع المسئول".
نمونه روایاتی که "غدیر" را عید شمرده اند
فرات بن ابراهیم کوفی از امام صادق (ع) نقل می‌کند که ایشان به نقل از پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی" روز غدیر بزرگترین عید امت من است.
حسن بن راشد می‌گوید از امام صادق (ع) پرسیدم: غیر از اعیاد فطر و قربان برای مسلمانان عید دیگری هم هست؟ فرمودند: بلی و این عید از آن دو عید دیگر با فضیلت‌تر است. گفتم: کدام روز است؟ فرمود: روز ۱۸ ماه ذی الحجه، عید غدیر خم. عرض کردم: قربانت شوم در آن روز چه اعمالی انجام دهیم؟ فرمودند: روزه بگیرید، بر محمد (ص) و آلش صلوات بفرستید، یقین بدانید انبیاء (ع) روزی که وصی خود را منصوب می‌کردند، امر می‌کردند که آن روز را جشن بگیرند.
وقتی به سیره ائمه و پیامبر اکرم (ع) مراجعه می‌شود در می‌یابیم که پیامبر و امیرمؤمنان و سایر ائمه با روز غدیر به عنوان یک عید برخورد کرده و مسلمانان را به تبریک و تهنیت گفتن به هم دعوت کرده اند.
امام حسن (ع) روز عید غدیر در کوفه مهمانی بزرگی برپا می‌داشتند؛ امام علی (ع) با فرزندان و گروهی از پیروانش بعد از نماز، برای شرکت در مجلس به منزل امام حسن (ع) می‌رفتند و پس از اتمام مهمانی امام حسن (ع) هدایایی به مردم اعطا می‌فرمود، لذا این حرکت امام حسن (ع) موجب شد مردم به روز عید غدیر عادت کنند.
عید غدیر برترین و پرشکوه‌ترین عید اسلامى
روز‌های سرنوشت ساز ملی و عید‌های شادی بخش و نشاط آفرین دینی هر کدام دارای شکوه، اهمیت و ارزش
ویژه است؛ جامعه و مردم از دیر باز بر اساس راه و رسم مذهبى و ملى، به این روز‌ها و عید‌ها بها مى دهند و فرا رسیدن آن‌ها را گرامى مى دارند و روز باشکوه "غدیر" و یا "عید غدیر" از دیر باز در نظر خدا، پیامبر و نیز خاندان وحى و رسالت و توحیدگرایان و مسلمانان از ارزش و اهمیت وصف ناپذیرى بهره‌مند بوده و همواره به آن سخت ارزش قائلند و آن را برترین و پرشکوه‌ترین عید مذهبی و دینی می‌دانند.
از نظر آفریدگار هستی، اهمیت این روز بزرگ به خاطر آن است که در این روز سرنوشت ساز به فرمان او، پیام آورش افتخار پیشوایی و رهبری راستین را بر سینه علی (ع) نشاند و تاج معنوی خلافت را بر سر او نهاد و را به عنوان امیر، امام و زمامدار دین و دنیای مردم برگزید و به همین منظور، فرشته وحی با پیام او به پیام آورش فرود آمد و ضمن تسلیم گرمترین تبریک و تهنیت خدا به پیامبر و مردم توحید گرا این آیه را آورد که: "هان اى مردم، امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خویشتن را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را براى شما به عنوان آیین جاودانه برگزیدم. "
جشن "عید غدیر" در ایران
رسم بر آن است که صبح روز عید، مردم به دیدار و دست بوسی سادات و ذریه امیرالمومنین (ع) می‌روند و ادای احترام به سادات می‌کنند و سادات نیز ضمن پذیرائی با شربت و شیرینی و اهدا هدیه به رسم یاد بود از مهمانان قدردانی می‌کنند.
در این روز مردم بهترین و زیباترین لباس‌های خود را می‌پوشند، خود را معطر به بهترین عطر‌ها می‌کنند و با چهره خندان و شادمان به دید و بازدید می‌پردازند.
در این روز افراد بسیاری روزه می‌گیرند و به مؤمنین قرض و اطعام می‌دهند؛ مردم اعتقاد دارند پولی که به عنوان هدیه از سادات گرفته نباید خرج کنند بلکه به عنوان تبرک و برکت در نزد خود نگهداری کنند.
هر چند امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا، مناسبت‌های دینی متفاوت برگزار می‌شود و مسولان همگان را به رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی توصیه و تاکید می‌کنند، اما همه ساله در شب عید غدیر در مسجد‌ها و حسینیه‌ها مراسم جشن و سرور و مولودی خوانی برپاست.
همچنین در منازل سادات و علما نیز مداحان و شاعران در وصف مولا علی (ع) و غدیر خم مولودی خوانی می‌کنند و در این روز، روزی که پیامبر (ص) حجت را بر پیروانش تمام کرد و دین اسلام را به دینی پایدار و بی خدشه مبدل ساخت.