در سفر به مشهد می توان در کنار زیارت حرم امام رضا(ع) سراغ خانه‌های قدیمی که در کوچه‌پس‌کوچه‌های نزدیک حرم و میان هتل‌ها و ساختمان‌های بلند پنهان شده است، رفت و با معماری و سبک زندگی قدیمی آشنا شد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان رضوی، سفر به خراسان رضوی را می توان سفری پر از تنوع و جاذبه دانست.
یکی از جاذبه‌های گردشگری خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد، بخش تاریخی این شهر است.
درسفر به مشهد می توان درکنار زیارت حرم امام رضا(ع) سراغ خانه‌های قدیمی که در کوچه‌پس‌کوچه‌های نزدیک حرم و میان هتل‌ها و ساختمان‌های بلند پنهان شده است، رفت و با معماری و سبک زندگی قدیمی آشنا شد.
خانه‌هایی که نشان از تاریخ، فرهنگ و هویت هر شهر دارد.
یکی از این خانه های قدیمی خانه تاریخی داروغه است.
به درون این خانه تاریخی پا می گذارم. معماری این خانه‌ی آجری ساعت‌ها من را محو خود می کند.
وارد خانه که شدم حیاطی بزرگ با حوضی که در وسط آن قرار دارد نظرم را جلب کرد دو طرف حوض را باغچه های گل زینت داده اند.
تلفیق معماری ایرانی با سبک روسی این عمارت را به یکی از زیباترین خانه های تاریخی مشهد تبدیل کرده است.
این خانه تاریخی در سال1381 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و خوشبختانه به‌دلیل مرمت عالی این بنا و حفظ آثار تاریخی، ایران در سال2016 در لیست سیزده برنده جوایز میراث فرهنگی یونسکو در منطقه آسیا و اقیانوسیه قرار گرفت.
حفاظت و صیانت از خانه های تاریخی ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ هویت تاریخی است اما در برخی مواقع بی توجهی پس ازثبت ملی و قوانین دست و پاگیر برای بازسازی و نوسازی، موجب بی توجهی مالکان به ارزش این آثار مهم تاریخی است.
مالكانی كه گلایه های فراوان از بی توجهی ها، بی پولی ها و محدودیتهای دست و پاگیر از سوی میراث فرهنگی دارند و ثبت ملك خود در فهرست آثار ملی را به مثابه تصاحب با پوشش قانون می دانند.
تجربه تخریب آثار تاریخی و خانه های قدیمی ثبت شده در فهرست آثار ملی در مشهد و دیگر شهرهای خراسان رضوی نشان می دهد دیگر ثبت در فهرست آثار ملی هم نمی تواند حافظ آثار تاریخی و كهن، از تیشه بی فرهنگی و ناآگاهی تخریبگران و افراد منفعت طلب باشد.
تخریب خانه های قدیمی در محدوده حرم مطهر رضوی و برخی شهرهای تاریخی خراسان رضوی بیشتر از هر جای دیگر به چشم می خورد.
مرجان اكبری معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به ضرورت و اولویت حفظ آثار ملی می گوید: برنامه ریزی شده است در اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، نماینده این اداره كل نیز حضور یابد تا بازسازی و نوسازی با اولویت حفظ آثار ملی و تاریخی انجام شود.
یک فعال میراث فرهنگی می گوید: در حوزه میراث فرهنگی خانه از پای بست ویران است چرا که فعالان اجتماعی ومسئولان دغدغه میراث فرهنگی ندارند. نبی دوست تاکید می کند: اگر جریان اجتماعی ایجاد نشود هیچ نهادی نمی تواند جلوی تخریب را بگیرد.
وی ادامه می دهد: در بافت اطراف حرم مطهررضوی دست کم هزار خانه تاریخی تخریب شده است.
تخریب بخشی از اثر وقفی مسجد حوض معجردار و تخریب خانه سیدان بر اثر گودبرداری پروژه اقامتی كنار آن، همه برگ سیاهی در حوزه حفظ آثار ملی در شهر مشهد است.
این اتفاق به دیگر شهرهای خراسان رضوی نیز سرایت کرده است.
تخریب خانه مشکاتیان در نیشابور در خرداد ماه امسال از خبرهایی بود که موجب ناراحتی و گلایه دوستداران تاریخ، فرهنگ و هنر کشور شد.
خانه ای كه در سایه بی توجهی و بی پولی خریداری نشد و به دست افرادی افتاد که منافع مالی را بر حفظ آثار فرهنگی ترجیح دادند.
این خانه که قرار بود خانه فرهنگ یا موزه یادگار‌های استادِ سنتورنوازِ ایران باشد، در اندک زمانی به تلی از خاک تبدیل شد.
برای بررسی بیشتر این موضوع به نیشابور می روم، نیشابور یا نیشاپور آرام گرفته در دامان بینالود، که جایگاه ویژه‌اش در بحث فرهنگی، گردشگری و تاریخی بر کسی پوشیده نیست،
بسیاری نیشابور را به شهر خیام و عطار می‌شناسند، البته شخصیت‌های برجسته بسیاری در این دیار بوده‌اند که به سبب فراوانی و گاهی بی‌مهری، برخی از آنان برای مردم عوام ناشناخته مانده‌اند.
پرویز مشکاتیان پدر سنتور ایران که جزو نسل طلایی موسیقی پس از انقلاب محسوب می‌شود نیز در 1334 در نیشابور به دنیا آمد و دراین شهر رشد و نمو یافت.
به آوار خانه مشکاتیان نزدیک می شوم. از این بنای مهم فرهنگی هیچ ستون ایستایی باقی نمانده است جز یک دیوار کمر خم کرده.
نه صدایی از آواز به گوش می‌رسد و نه بی‌قراریِ ساز، جانی را می‌نوازد.
مشکاتیان رفته، سنتورش شکسته و خانه ای که وامدار خاطرات او بوده به آوار شده است.
وارثان خانه مشکاتیان حدود ده سال پیش تصمیم فروش خانه پدری‌شان را به دستگاه‌های فرهنگی اعلام کردند.
آنان با این تصمیم نشان دادند به ارزش و اهمیت معنوی میراثشان واقفند و علاقمند بودند با کمک دستگاه‌ها و نهاد‌های فرهنگی، خانه پدری را به عنوان خانه فرهنگ بازآفرینی کنند، اما باز هم هیچ‌کدام از دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی در این ده سال خرید خانه مشکاتیان را در دستور کار خود قرار ندادند.
این خانه با وجود اینکه ارزش تاریخی و معماری ندارد به سبب رشد و نمو استاد مشکاتیان در آن و اهمیتی که برای فرهنگ و تاریخ کشور دارد، در تاریخ 30 اردیبهشت99 دارای ارزش ثبت شناخته شد و در تاریخ ۱۳خرداد، نامه این ثبت به همه دستگاه‌ها ابلاغ شد.
درست یک روز پس از ثبت خانه مشکاتیان در فهرست آثار ملی، درروز 14خرداد 99 مالک جدید اقدام به تخریب این بنای فرهنگی کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیشابور می‌گوید: درخواست ثبت خانه مشکاتیان در فهرست آثار ملی، اسفند98 در شورای استان تصویب شد و همان زمان به مالک نیز اعلام شد که این منزل دارای ارزش فرهنگی است
اعتمادی گفت: مالک هیچ اعتراضی به حفظ بنای اصلی خانه مشکاتیان نکرد و طبیعتا نباید خانه را تخریب می کرد.
موضوع را از علی نجفی، شهردار نیشابور پی می‌گیرم. به گفته او حدود دو سال پیش وارثان مشکاتیان بزرگ که سه خواهر، یک برادر و دو فرزند استاد فقید پرویز مشکاتیان هستند، به شهرداری نیشابور مراجعه کردند تا خانه را به شهرداری بفروشند که شهرداری به سبب نبود نقدینگی حاضر می‌شود ما‌به‌ازای خانه مشکاتیان را از املاک شهرداری بدهد.
نجفی می‌گوید: هیچ کدام از پیشنهاد‌های ما به وارثان پذیرفته نشد و آنان به پول نقد نیاز داشتند و چون خانه مشکاتیان درآن زمان هنوز در فهرست آثار ملی ثبت نشده بود منعی برای خرید و فروش آن نبود.
قرار بود موضوع خرید خانه مشکاتیان و تامین منابع مالی آن، در بودجه سال۱۳۹۹ شهرداری نیشابور لحاظ شود که حوصله مالکان به این اندازه نبود و بدون مجوز، اقدام به تخریب خانه مشکاتیان کردند.
خانه مشکاتیان دو مالک جدید دارد که به سراغ یکی آنان می روم تا صحبتهای وی را بشنوم: "پس از خرید ملک، زمزمه‌هایی درباره مهم بودن این خانه شنیدم، البته میراث فرهنگی همیشه می‌گفت ما مبلغ این خانه را پرداخت می‌کنیم، ولی هیچ اقدامی برای خرید ملک صورت نگرفت".
باید به این نکته اشاره کرد که در جلسه شورای ملی ثبت آثار تاریخی و فرهنگی غیرمنقول که اردیبهشت امسال به ریاست طالبیان معاون میراث‌فرهنگی کشور برگزار شد سه بنای با ارزش‌تاریخی و فرهنگی دارای ارزش ثبت اعلام شد که خانه استاد مشکاتیان یکی از این سه اثر بود؛ اما متاسفانه این بنا پس از گذشت دوهفته از تشکیل این جلسه تخریب شد.
در همین حال رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیشابورمی گوید: اکنون ۹۰درصد بنای خانه مشکاتیان تخریب شده است.
اعتمادی تاکید می کند: اگر دستگاه قضا به بازسازی خانه مشکاتیان رأی بدهد مالک موظف است این خانه را بازسازی کند هر چند که دیگر میراث‌دارِ آن هویت تاریخی و فرهنگی نخواهد بود
پس از انتشار خبر تخریب خانه پدری زنده‌یاد پرویز مشکاتیان در شهر نیشابور، خانه موسیقی ایران در بیانیه ای به این اقدام غیرفرهنگی اعتراض کرد.
آوا، دختر استاد مشکاتیان نیز درپاسخ به واکنش هنرمندان به تخریب خانه پدری اش در اینستاگرام نوشت: این ماجرا از ده سال پیش شروع شد و خانواده مشکاتیان شاهد بودند که مسئولان شهری اقدامی برای خرید و بازسازی خانه نکردند و آنها نیز به‌دلیل نیاز به پول، مجبور شدند ملک خود را بفروشند.
بر اساس اخبار و آمار موجود این سومین خانه تاریخی است که در چند ماه گذشته در نیشابور تخریب شده است. به زبان دیگر در سال‌های اخیر ۳۰درصد از خانه‌های تاریخی و هویتی نیشابور به دلایل مختلف از بین رفته است. این برای شهری که هفت هزار سال قدمت دارد و عضو اتحادیه شهرهای تاریخی جهان است می‌تواند ضربه هویتی بزرگی باشد و زمینه‌ساز اخراجش از این اتحادیه را فراهم کند.
خانه مشکاتیان نخستین خانه فرهنگی و تاریخی نیشابور، مشهد و دیگر شهرهای خراسان رضوی نیست که به چنین سرنوشتی دچار شده است و آخرین خانه هم نخواهد بود.
پیش از این نیز خانه استاد معمار باشی در خیابان رازی و خانه تاریخی رئیس التجار در خیابان اسدابادی شمالی نیشابوردر غفلت مسئولان تخریب شد.
نبی دوست فعال میراث فرهنگی می گوید: خانه پرویز مشکاتیان در نیشابور از خیلی از بناها در شهر مشهد اوضاع بهتری داشت چرا که ما نمی دانیم خانه ملک الشعرای بهار کجای شهر مشهد قرار داشته است که بخواهیم آن را مرمت کنیم، یا استاد شفیعی کدکنی در قید حیات است اما نمی دانیم خانه اش کجاست حتی خانه ای در مجاورت حرم رضوی است که کتاب مفاتیح الجنان در آن کتابت شده است اما مسئولان فرهنگی از آن بی خبرند.
این فعال میراث فرهنگی با اشاره به اینکه ما امروز از بی توجهی به میراث فرهنگی ناراحتیم نه از کمبود اعتبار، ادامه می دهد: توانمند سازی و آگاهی بخشی مردم در حوزه میراث فرهنگی اهمیت فراوانی دارد.
همه ما دوستدار حفظ میراث و تاریخ شهر و کشورمان هستیم اما پیش از هر چیز دوست داریم قوانین مدونی برای حفظ بناهای تاریخی تعریف شود و متولیان حوزه میراث فرهنگی اعتباراتی در خور تاریخ و میراث ایران زمین، برای خرید و نگهداری بناهای تاریخی در نظر بگیرند که هر روز شاهد از بین رفتن هویت و تاریخ این مرز بوم نباشیم.
نویسنده: مریم یعقوبی