دمنوش لاجوردی مادربزرگ در فنجان شکسته فروش و فرآوری

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گیلان؛ اینجا در گیلان در این فصل از سال، در ارتفاعات بالای 800متر شکوفه های گل گاوزبان، دامنه های کوه را از سبزی در می آورد و دامن ارغوانی و اناری رنگ به تَنِ طبیعت می کند.

گل های خوش آب و رنگی که اگرچه خودرو است اما در برخی مناطق، با برکتِ دست کشاورزان و دامداران از دامنه ها به پای کوه هم رسیده و مزرعه، مزرعه زیاد می شود و چادر خوش نقش و نگارش را از این سر اشکورات رودسر، خاستگاه و قطب تولید این محصول تا آن سر گیلان در گوشه انتهایی نقشه در آستارا تا لب مرز هم کشیده است.

کسانی که تا دیروز برای پیدا کردن و چیدن گل گاوزبان باید به مناطق ییلاقی می رفتند و گل گاوزبان های خودرو می چیدند، حالا این گیاه دارویی ارزشمند را به مزرعه خود آورده اند و سبد تولید را هر سال پُر تر از سال بعد و فنجان مردم را هم از این دمنوش لاجوردیِ شفابخش، پُر می کنند.

گل گاوزبان؛ دمنوش نام آشنای دیروز و گیاه شفابخش پول آور امروز
بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی گیلان افزون بر 250هکتار از مناطق ییلاقی آستارا، تالش، ماسال و ماسوله که در آن گل گاوزبان خودرو رشد می کند، گیلانی ها در 880هکتار از زمین های شان در ارتفاعات، گل گاوزبان پرورش می دهند.

آنطور که از آمارهای این سازمان بر می آید: گیلان با تولید بیش از 85درصد محصول گل گاوزبان کشور، در راس استانهای تولید کننده این گیاه دارویی قرار دارد.

گیاهی که هر کیلوگرم از خشک شده آن 150تا200هزار تومان در بازار قیمت دارد.

اهمیت گل گاوزبان فقط به ارزش ریالی آن نیست و جوشانده این گیاه دارویی به عنوان دمنوش معجزه گر مادربزرگ های ایرانی شُهره است و خشک شده آن همواره گُل سَرسَبد محصولات بسیاری از عطاری ها و واحدهای صنفی فروش گیاهان دارویی است.

کارشناسان طب سنتی، گل گاو زبان را تصفیه کننده خون، آرام ‌بخش قلب، ملین، خلط ‌و ادرار آور دانسته و مصرف آن را برای تسکین اعصاب و درمان بیماری هایی چون يرقان، کلسترول خون، ورم معده، زخم دهان و رماتيسم توصیه می کنند.

بررسی ها نشان می دهد؛ ایجاد شغل جانبی در کنار دیگر فعالیتهای کشاورزی، درآمدزایی و کمک به بهبود اقتصاد خانوارهای روستایی، بهره برداری از زمین های کوهستانی به ویژه ارتفاعات بالاتر از هزار متر که گل گاوزبان های کیفی تری در آن به عمل می آید، تنوع و افزایش صادرات محصولات و پر بازده بودن این گیاه دارویی از مهم ترین مزایای کشت گل گاوزبان است.

چنته تولید خاستگاه گل گاوزبان، پُرتر از دیروز
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: سطح زیر کشت گیاه دارویی گل گاوزبان امسال 10درصد نسبت به پارسال افزایش یافته است و پیش بینی می شود سبد تولید گل گاوزبان در گیلان، قطب تولید این محصول در ایران هم امسال پر تر شود.

منوچهر پارسافر افزود: پیش بینی می شود گل گاوزبان کاران گیلانی تا نیمه تابستان امسال، 3هزار و۹۰۰تن گل گاوزبان به ارزش بیش از ۷۹میلیارد تومان برداشت کنند.

وی می گوید: البته ساکنان مناطق ییلاقی و برخی از گردشگران سالانه مقدار زیادی گل گاوزبان خودرو هم برداشت می کنند که هیچگاه در آمارهای تولید نمی گنجد.

بذری که قانون ششم توسعه برای ارغوانی شدن این کوه ها می پاشد
در بند "ژ" ماده 38 قانون ششم توسعه بر احیای رویشگاه های مرتعی، توسعه و فرآوری گیاهان دارویی به میزان دست کم 9میلیون و 600هزار هکتار و افزایش حداقل 100هزار هکتار به سطح زیر کشت گیاهان دارویی تاکید شده است.

بندی که مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان هم به آن اشاره می کند و می گوید: بر اساس برنامه ابلاغی توسعه کشت گیاهان دارویی، تا پایان برنامه ششم توسعه باید در بیش از هزار و 500هکتار از زمین های شیب دار گیلان، گیاه دارویی کشت شود که گل گاوزبان سهم بیشتری در این باره دارد و جزو اولویتهای سازمان جهاد کشاورزی گیلان، در قطب تولید این محصول در کشور است.

آنطور که منوچهر پارسافر توضیح می دهد: بهره برداران به علت درآمدزا و پر بازده بودن این گیاه دارویی از کشت این محصول خوب استقبال کرده اند و حمایتهای دولتی هم برای افزایش سطح تولید، خوب جواب داده است.

وی با بیان اینکه کشت گل گاوزبان از شاخص های اصلی تولیدات باغی استان است افزود: تا پارسال در چند سال متوالی برای افزایش استقبال و تشویق بهره برداران به تولید گل گاوزبان، به ازای هر هکتار کشت گل گاوزبان 2میلیون تومان یارانه بذر و نهال به آنان پرداخت می شد اما از امسال به علت محدودیتهای مالی و از طرفی چون تولید این گیاه دیگر به عنوان فعالیت اقتصادی شناخته شده است، فقط تسهیلات احداث باغ گیاهان دارویی به آن اختصاص یافته است.

پیوستن گل گاو زبان گیلان به جرگه محصولات صادراتی
براساس اعلام تعاونی گل گاوزبان کاران، 3سال است که گل گاوزبان تولید گیلان به مجموعه محصولات صادراتی این استان پیوسته است و پارسال حدود 2تُن گل گاوزبان خشک شده گیلان به کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله ویتنام و هند صادر شده است و امسال هم 2تُن گل گاوزبان خشک و بسته بندی شده آماده صادرات است که به محض برطرف شدن الزامات مراقبتی کرونا و بازگشایی مرزهای کشورهای مقصد، صادرات انجام می شود.

اما و اگرهای فرآوری و فروش؛ ناخالصی ای که عیار گل گاوزبان ایرانی را کم می کند
با وجود مزیت های فراوان تولید گل گاوزبان، برداشت، خشک کردن، فرآوری و فروش این محصول در گیلان، با چالش هایی همراه است؛ چرا که گل گاوزبان، سنتی برداشت می شود که زمان بر و پُرهزینه است و از طرفی بخش عمده ای از محصول آن دستی خشک می شود؛ موضوعی که بر اساس اعلام مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان، هم ارزش افزوده ای را که صنایع تبدیلی و بسته بندی به دنبال دارد مغفول می گذارد و هم بار میکروبی آن را افزایش می دهد.

قاسم جواد زاده با بیان اینکه گل گاوزبان در گیلان عموما بصورت انبوه و در مکانهای رو باز و زیر نور آفتاب خشک می شود گفت: این کار از کیفیت این محصول می کاهد و حتی در صورت فروش به صنایع، در فرآوری اصلی، راندمان و کیفیت محصول نهایی را پایین می آورد.

وی با اشاره به اینکه خشک کردن دستی و غیرفنی گل گاوزبان سبب آلوده شدن گل گاوزبان به انواع کپک ها و قارچ ها از جمله آفلاتوکسین می شود افزود: این موضوع افزون بر پایین آوردن راندمان تولید و حذف محصول در خط تولید صنایع تبدیلی، ارزش صادراتی و اعتبار گل گاوزبان ایران را هم زیر سوال می برد؛ به خصوص حالا که این محصول قدم های اول را در بازارهای جهانی بر می دارد.

مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه فرآوری هر محصول می تواند ارزش ریالی را به طور میانگین تا۱۰برابر افزایش دهد می گوید: 30گرم گل گاوزبان فرآوری و بسته بندی شده به صورت دمنوش 29هزار تومان است؛ این در حالی است که 1000گرم گل گاوزبان که به صورت سنتی خشک شده است، فقط 150تا200هزار تومان در بازار به فروش می رسد.

قاسم جوادزاده افزود: تا 5سال پیش گیلان فقط یک واحد فرآوری گیاهان دارویی داشت و در حال حاضر به 10واحد صنایع بسته بندی و فرآوری انواع گیاهان دارویی از جمله دمنوش گل گاوزبان افزایش یافته است.

وی ظرفیت این 10واحد صنایع بسته بندی گیاهان دارویی را حدود 3هزار و 500تن اعلام کرد و افزود: 8واحد صنایع تبدیلی گیاهان دارویی بزرگ هم با ظرفیت 5هزار و 800تُن در دست ساخت است که 60درصد پیشرفت دارد و در سال های آینده به بهره برداری خواهد رسید واین به این معناست که ما به لحاظ صنایع بسته بندی و تبدیلی گل گاو زبان با مشکل مواجه نیستیم.

ایجاد زنجیره تولید، دارویی برای درمان درد گل گاوزبان
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان ایجاد زنجیره تولید برای پیوند بین محصول خام و صنایع فرآوری را بسیار راهگشا دانست و گفت: هر چقدر هم ظرفیت صنایع فرآوری را بالا ببریم تا زمانی که محصول خام از این صنایع دور بماند و بازار خام فروشی به راه باشد، راه به جایی نخواهیم برد.

قاسم جواد زاده در تشریح بیشتر آثار ایجاد زنجیره تولید گل گاوزبان گفت: زنجیره تولید و فرآوری گل گاوزبان در گیلان، دست واسطه ها را کوتاه می کند و از طریق مراکز جمع آوری و فروش، حلقه واسطی بین باغدار، کارخانه ‌دار و بازار ایجاد خواهد کرد که با یکدیگر در ارتباط و مکمل هم خواهند بود.

وی با بیان اینکه پیش از این نیز با ایجاد زنجیره تولید برنج، زیتون، فندق و کیوی در گیلان نتایج خوبی به دست آمده است افزود: به زودی مقدمات زنجیره تولید و فرآوری گل گاوزبان را فراهم خواهیم کرد و با این کار، فاصله بین مزرعه تا صنایع فراوری گل گاوزبان را کوتاه خواهیم کرد.

دردهایی که با خوب دم کشیدن دمنوش های حمایتی، خوب می شود
با مدیرعامل تعاونی تولیدکنندگان فندق و گل گاوزبان رودسر هم صحبت می شوم.

علی علیزاده از مشکلات 2هزار نفر از گل گاوزبان کاران عضو این تعاونی برایم می گوید و معتقد است: مشکلات و موانع تولید با بیشتر شدن حمایتها رفع می شود.
او اگرچه از خوشحالی تولیدکنندگان بخاطر صادرات گل گاوزبان می گوید اما در عین حال اذعان دارد: صادراتی که با کمک واسطه های استانهای دیگر و با برند استانهای دیگر انجام شود، چندان نمی ارزد و گل گاوزبان ناب گیلان همچنان در بازارهای جهانی گم نام است و خاستگاه این محصول در ایران همچنان برای دنیا ناشناخته خواهد ماند.

این گل گاوزبان کار که خودش یک کارگاه بسته بندی گل گاوزبان دارد افزود: باغداران در فصل برداشت با انبوهی از محصول روبرو می شوند که چاره ای جز خام فروشی آن ندارند و مجبورند محصول شان را با قیمت پایین به واسطه هایی از دیگر استان ها بفروشند و از طرفی صاحبان صنایع تبدیلی را نمی شناسند و به آنها دسترسی ندارند و این صنایع نیز خود پیش قدم نمی شوند.

وی با بیان اینکه بازار محلی در شهرستان رودسر، قطب تولید این محصول در گیلان پاسخگوی حجم زیاد محصول نیست گفت: چند سالی است پیگیر راه اندازی بازارچه فروش گل گاوزبان و فندق در رودسر هستیم اما با وجود مکان نمایی زمین، مجوز تغییر کاربری برای آن صادر نمی شود و با وجود مراجعه و پیگیریهای پی در پی راه به جایی نبرده ایم.

مدیرعامل تعاونی تولیدکنندگان فندق و گل گاوزبان رودسر با بیان اینکه این بازارچه می تواند مرکز ملی فروش گل گاوزبان باشد، از مسئولان خواست، پیگیریهای لازم را برای رفع موانع صدور مجوز تغییر کاربری برای زمین این بازارچه انجام دهند.

حل مشکل فروش و فرآوری گل گاوزبان، دمنوش دیر دم تولید
به نظرمی رسد با ایجاد زنجیره تولید گل گاوزبان و کوتاه شدن دست واسطه ها و نزدیک کردن فاصله بین مزرعه تا کارخانه، بتوان تاحدود زیادی مشکل فروش و فرآوری این محصول را مرتفع کرد؛ اگرچه برخی از تولیدکنندگان معتقدند ایجاد زنجیره تولید گل گاوزبان با این سرعت انجام نخواهد شد و حل مشکل فرآوری و فروش گل گاوزبان دمنوش دیر دمی است که نیاز به زمان دارد اما مسئولان امیدوارند نسخه هایی که برای افزایش سطح، بهبود فرآیند و ایجاد زنجیره تولید پیچیده اند، درد گل گاوزبان، این دمنوش شفابخش را زودتر درمان کند.

*نویسنده: مریم امدادی