عطر گل و گلاب در مشام اقتصاد دیار باران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ اعظم خانم ، روی سکویی نشسته و گلبرگ های گل محمدی را با چند قاشق شکر ، مخلوط می کند و ورز می دهد.
او می گوید : باید تا 40 روز هر روز ، مقداری شکر به این گلبرگ ها اضافه کند و ورز دهد و روزی چند ساعت، خمیر به دست آمده را در آفتاب بگذارد و پارچه ای روی آن بکشد تا " گُل قند" خوشمزه که خواص درمانی بسیاری دارد ، از گل محمدی به عمل بیاید.

دخترش فاطمه، خواهرش محدثه و جاری اش اکرم خانم هم کنار او نشسته اند و گل های محمدی را " گُل پَر " می کنند و در آبکش می ریزند تا پس از شستن و خشک کردن ، با آن مربا ، شربت و حلوا درست کنند.
اعظم خانم می گوید : با این گلبرگ ها، رشته خشکار ، همان شیرینی معروف گیلانی ها را هم درست می کند.
دخترش فاطمه یک لیوان از شربت گلاب که کنار دست مادرش است را به من تعارف می کند گلابی که محصول همین جاست و در این هوای شرجی نزدیک ظهر، یک لیوان شربت گلاب ، چقدر می چسبد.
آنطرف تر 3 دیگ مسی بزرگ غُل می زند.
آقا مرتضی ، آتش زیر دیگ ها را کنترل می کند چون همه چیز باید به قاعده باشد، آتش و آب و گُل.
بوی خوشی می آید ، اهالی روستا از یک طرف دست به وجین شالیزارها هستند و از یک طرف دست به بوته های سبز باغ های چای شان دارند و این روزها هم که تب و تاب برداشت چای کم شده ، سراغ باغ هایی می روند که محصولش باید همین دیگ های مسی را پُر کند.
و در گیر و دار جدال آب و آتش و بخار ، این عطر گلاب گیلان است که مهمان بطری های خالی می شود.

زنجیره کوچکی از کار گلاب و گل و دلی بزرگ برای پُر کردن گلابگیرهای بزرگتر
اینجا در روستای گیلده شهرستان شفت گیلان ، گل محمدی سفید، روی دور تولید است و هر سال دامن بیشتری از زمین ها و باغ ها را سفید می کند و مردم در کنار تولید برنج، چای، ابریشم، سفال گری و دامداری، به پرورش گل محمدی هم روی آورده اند.
با آقای محمدی یکی از اهالی روستای گیلده که نام خانوادگی خود را وام دار شغل آبا و اجدادی اش، پرورش گل محمدی است، هم صحبت می شوم.
او می گوید : مادربزرگم همیشه از پرورش گل محمدی و گلاب گیری پدر و پدر بزرگ خود برای مان می گفت و آنطور که قدیمی های روستا هم می گویند ؛ در گذشته به علت رونق پرورش گل محمدی و فراوانی این محصول ، این روستا گُلده نام گرفته بود اما بعدها به دلیل رونق گرفتن سفالگری که وامدار گِل رس مرغوب روستاست، به گیلده تغییر نام یافت و گلاب گیری هم در گذر ایام کم کم از رونق افتاد.

آقای محمدی که از سال 80 در کنار برخی از اهالی ، قدم در مسیر احیای شغل آبا و اجدادی اش، پرورش گل محمدی و گلاب گیری برداشته ، توضیح می دهد : از سال 90 کارش را توسعه داده ام و از گلابگیری سنتی به گلابگیری نیمه صنعتی روی آورده ام.
آنطور که او تعریف می کند: با تهیه 3دستگاه گلابگیری و توسعه سطح زیر کشت گل محمدی در نزدیکی کارگاهش ، یک زنجیره کوچک تولید ، از مزرعه تا کارگاه فرآوری و بسته بندی ایجاد کرده است.
آقای محمدی که 5 هزار متر مربع گلستان گل محمدی دارد ، سالانه 500 کیلو گرم گل محمدی تر، حدود 10 کیلوگرم گل محمدی خشک ، 500 لیتر گلاب و حدود نیم لیتر اسانس گل محمدی از محصول باغ خودش به دست می آورد و افزون بر این، با خرید 2 تن محصول گل محمدی دیگر اهالی روستا ، حدود 2 هزار لیتر دیگر گلاب تولید می کند.
او که در کار گلاب و گل ،دستی بر آتش دارد ، سالانه 60 میلیون تومان درآمد از این راه به دست می آورد.
آقای محمدی از شور و علاقه اش برای زنده نگه داشتن میراث گذشتگان می گوید و اضافه می کند : برای توسعه کشت گل محمدی در یک هکتار زمین، برنامه ریزی کرده ام و برای گسترش کارگاه کوچکم در سال های بعد، خواب های خوبی دیده ام ؛ خواب هایی که قرار است با تشکیل تعاونی تولیدکنندگان گل محمدی و گلاب و خرید تجهیزات صنعتی و مدرن گلابگیری تعبیرش کند.

گل محمدی ، سلطان گل ها
کارشناسان امور باغبانی، مقاوم بودن به آفات، بیماری های گیاهی و کم آبی ، درآمدزایی و تولید محصولات جانبی چون گلاب، بالا بودن ارزش صادراتی محصولات فرآوری شده ای چون اسانس و روغن گل محمدی، جذب گردشگر و اشتغالزایی را از مهم ترین فواید پرورش گل محمدی می دانند.
ارزش صادراتی و ارزآوری محصولات جانبی این گونه رز محبوب در دنیا زمانی مشخص می شود که نگاهی به قیمت های جهانی آن بیندازیم.
براساس اعلام مدیریت صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان هر کیلوگرم اسانس گل محمدی با توجه به درجه خلوص ، در بازارهای جهانی 5 هزار و 500 تا 12هزار یورو است.
البته از گل محمدی در تهیه شربت، مربا، بستنی و نیز صنایع شیرینی سازی هم استفاده می ‌شود.
اما گل محمدی و فرآوری آن، افزون بر ارزش اقتصادی، خواص دارویی و درمانی هم دارد.
کارشناسان طب سنتی می گویند : اسانس و گلاب به دست آمده از این گل، در رفع افسردگی، بی خوابی، حساسیت پوستی، التیام زخم هاي پوستی و عفونت هاي باکتریایی و ویروسی موثر است و مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها موثر است.

رد پای گلاب گیلان در کوچه باغ های تاریخ
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری گیلان می گوید : بررسي هاي تاريخي حاکي است با توجه به مساعد بودن شرايط آب وهوایی ِبرخي مناطق گيلان براي رويش گل محمدي، مردم اين مناطق ، از ديرباز از اين گل ، گلاب مي گرفتند و يا از گلبرگ هاي تر و خشک آن براي تهيه ي چاشني غذا و انواع شيريني استفاده مي کردند.
دکتر ولی جهانی که باستان شناس است توضیح می دهد : در کاوش های منطقه باستانی گَسکَر گیلان که مربوط به دوره سلجوقی تا صفویه است؛ نشانه هایی از پرورش و فرآوری گل محمدی از جمله سکه های منقوش به این گل و کارگاه های صنعتی مرتبط با گلاب گیری دوره صفویه کشف شده است که نشان دهنده اهمیت پرورش گل محمدی وصنعت گلابگیری در گیلان در گذشته است.
وی افزود : بررسي آیین های بومي گيلان هم نشان مي دهد برخلاف امروز که از گلاب بيشتر در مراسم سوگواري و یا برای پخت حلوا استفاده مي شود ، در گذشته هاي نه چندان دور، در آيين هاي شادي به ويژه جشن هاي عروسي استفاده مي شد.
اين مقام مسئول گفت : تا دهه50 مردم مناطقي چون لاهيجان شفت، فومن، رشت، خشکبيجار وکوچصفهان ازاواسط ارديبهشت تا پايان خرداد، پس ازجمع آوري گلبرگ هاي گل محمدی که درباغ ها و زمين هاي اطراف خانه ی شان مي روئيد ، از آن ها به صورت سنتی گلاب مي گرفتند و بر اساس رسوم محلي شان، آن را درآيين هاي شادي ویا برای مصارف خانگي به کارمي بردند.
دکتر ولی جهانی به مراسم "گلاب پول" اشاره کرد و گفت : در این مراسم که یک روز پس از برگزاری جشن عروسی در خانه داماد برگزار می شد ، عروس، در دست میهمانان حاضر گلاب می ریخت و آنان هم به عنوان چشم روشنی، مبلغی را در سینی ای که در وسط اتاق بود، می گذاشتند.

او اذعان دارد : فاصله گرفتن از زندگي سنتي وکم رنگ شدن آيين هاي بومي، دوعامل اصلي به فراموشي سپرده شدن گلاب گيري درگيلان است که البته در دهه های اخیر، برای زنده نگه داشتن این شغل که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردم این دیار دارد ، تلاش های زیادی شده که نتیجه آن رونق گرفتن پرورش گل محمدی و تولید گلاب در مناطقی چون گیلده شهرستان شفت است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری گیلان به علاقه گیلانی ها به کاشت گل محمدی در گذشته های نه چندان دور و تا همین دهه 60 اشاره می کند و می گوید : روستاییان این استان از گل محمدی برای زیبا کردن پرچین خانه ها استفاده می کردند و گونه سرخ گل محمدی را در باغ های چای می کاشتند و در فصل برداشت بهاره برگ سبز چای این گل ها را هم برداشت و آن را خشک می کردند و برای خوش عطر و طعم شدن چای ، آن را با چای سیاه، مخلوط می کردند.

گل و گلاب گیلان، همنفس هوای لطیف و خاک مرغوب دیار باران
آنطور که سازمان جهاد کشاورزی گیلان اعلام کرده : گل محمدی در گیلان افزون بر شهرستان شفت در شهرستان های رودبار، رودسر و سیاهکل هم به طور پراکنده تولید می شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : این استان 19هکتار گلستان گل محمدی دارد که 16هکتار آن بارور است و سالانه بیش از 8 و نیم تن گل محمدی و 8 هزار و 640 لیتر گلاب به ارزش3 میلیارد ریال از این باغ های گل، به دست می آید.
منوچهر پارسافر با بیان اینکه زمان برداشت گل محمدی در گیلان بعد از نیمه اردیبهشت و تا روزهای پایانی خرداد است افزود : گل محمدی از قدیمی‌ ترین و مهم‌ ترین گونه گل رُز است که در بیشتر مناطق ایران رشد می کند و 3 سال طول می کشد تا به مرحله گلدهی اقتصادی برسد.
وی با بیان اینکه در گیلان بیشتر نوع "سفید پَرِ" گل محمدی کشت و گلابگیری می شود افزود : با توجه شرایط اقلیمی مناسب در گیلان، می توان در بیشتر مناطق این استان ، گُل محمدی کشت کرد اما این گونه از رُز در ارتفاع 2 تا 3هزار متر از سطح دریا و در مناطق مرتفع و خشک، شرایط مطلوب تری برای رشد و کیفیت بهتری برای گلابگیری و اسانس گیری دارد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان معتقد است ارتفاعات رودسر، املش، سیاهکل، رودبار، تالش و آستارا مناطق مستعدتری برای کشت گل محمدی در گیلان هستند.

آنطور که منوچهر پارسافر توضیح می دهد ؛ با توجه زمین های مستعد و امکانات موجود در گیلان، امکان افزایش سالانه 50 هکتار گلستان گل محمدی در این استان وجود دارد و براساس برنامه ابلاغی توسعه کشت گیاهان دارویی برنامه ششم توسعه ، تا پایان این برنامه باید در بیش از هزار و500 هکتار از زمین های شیب دار گیلان ، گیاه دارویی کشت شود که گل محمدی هم جزو آن است.
وی می گوید : امسال برای کشت گیاه دارویی در330 هکتار از زمین های مستعد گیلان برنامه ریزی شده است که سهم گل محمدی 50 هکتار است.
این مقام مسئول افزود : از هر هکتار گلستان گل محمدی می توان 540 کیلوگرم گل محمدی و540 لیتر گلاب تولید کرد.
با یک حساب سر انگشتی می توان دریافت اگر برنامه ایجاد 50 هکتار باغ گل محمدی امسال در زمین های کشاورزی گیلان محقق شود تا 3 سال آینده 27 تن دیگر گل محمدی و 27 هزار لیتر گلاب به توان تولید این محصول در گیلان خوش آب و هوا افزوده می شود که البته با اجرایی شدن تعهدات سالانه برنامه ششم توسعه در سال آینده ، بالطبع این میزان بیشتر خواهد بود.

زمین هایی که با حمایت های دولتی ، گلستان محمدی می شود !
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی گیلان، یکی از اولویت های سازمانش در پرورش گیاهان دارویی را تامین نهال های یارانه ای گل محمدی و توزیع آن بین کشاورزان می داند و می گوید : تا 2 سال پیش نهال های گل محمدی را به طور رایگان بین متقاضیان توزیع می کردیم که در حال حاضر به علت محدودیت منابع تا 50 درصد از هزینه های تامین نهال گل محمدی به صورت یارانه تامین می شود.
منوچهر پارسافر افزود : متقاضیان پرورش گل محمدی می توانند با مراجعه به سامانه " سیتا " وزارت جهاد کشاورزی برای دریافت تسهیلات کشت گیاهان دارویی نام نویسی کنند.
او با بیان اینکه کشت هر هکتار گل محمدی برای 3 نفر شغل مستقیم و برای 10نفر هم غیرمستقیم شغل ایجاد می کند گفت : به اداره های جهاد کشاورزی شهرستان ها و مراکز خدمات جهاد کشاورزی استان ابلاغ کرده ایم ؛ کشت گل محمدی را به عنوان یکی از مزیت های اقتصاد کشاورزی به بهره برداران مناطق مستعد ، معرفی کنند و اصول فنی کشت و مدیریت باغ های گل را هم به متقاضیان آموزش دهند.

جاری شدن رایحه گل محمدی بر مشام صنایع تبدیلی گیلانی
مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه 3 واحد صنایع تبدیلی گل محمدی با ظرفیت70هزار لیتر گلابگیری در استان فعال است گفت : اگر ظرفیت تولید گل محمدی در استان افزایش یابد، مشکلی در زمینه صنایع تبدیلی نخواهیم داشت ؛ چراکه صنایع تبدیلی و گلابگیری موجود ، قابلیت فرآوری محصول 150 هکتار باغ گل محمدی را دارد.
قاسم جواد زاده با تاکید بر ارزش افزوده ای که فرآوری محصولات به دنبال دارد افزود : گلاب گیلان با برند قطب تولید گل محمدی در استان ، گیلده شناخته شده است و زنجیره ای کوچک از تولید گل محمدی در این منطقه به راه افتاده است که از تولید تا فرآوری و بسته بندی را کنار هم به سرانجام می رساند.

او می گوید : دولت در دو بخش با پرداخت تسهیلات سرمایه ثابت برای احداث و طرح توسعه و نیز اختصاص تسهیلات سرمایه در گردش برای تامین مواد اولیه ، تلاش می کند روح تازه ای به جان صنایع فرآوری و تبدیلی گل محمدی بدمد و رایحه گل محمدی را بیش از پیش به مشام صنایع تبدیلی کشاورزی استان برساند.
مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان افزود : تلاش می کنیم برای محقق شدن این حمایت ها ، جذب تسهیلات از محل اعتبارات اشتغال روستایی که نرخ سود آن پایین تر است ، در اولویت قرار بگیرد.
در روند تهیه این گزارش ، سراغ رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان هم رفتم .
هادی تیزهوش تابان می گوید : شناسایی بازار هدف گلاب و محصولات جانبی گل محمدی گیلان در کشورهای حاشیه خزر را در دستور کار کارگروه کشاورزیِ این اتاق قرار داده ایم تا پس از شناسایی این بازارها از ظرفیت تجار برای تجارت این محصول دارای ارزش افزوده بالا بهره بگیریم .
وی البته اذعان دارد صادرات و تجارت یک محصول ، مستلزم بهبود کیفیت و فرآیند فرآوری و بسته بندی آن دارد تا جای خود را در بازارهای خارجی باز کند.

گل محمدی و گلاب، میراثی از گذشته و ظرفیتی جان گرفته برای اقتصاد
اجرای تعهدات برنامه ششم توسعه و اختصاص زمین های شیب دار گیلان برای افزایش سطح کشت گیاهان دارویی از جمله گلستان های گل محمدی ، افزایش حمایت ها و کمک به جذب اعتبارات اشتغال روستایی ، معرفی این محصول به عنوان یک محصول جانبی در آمدزا، تشکیل تعاونی پرورش دهندگان گل محمدی و تولیدکنندگان گلاب و تلاش تجار برای شناسایی بازارهای هدف و صادرات محصولات جانبی با ارزش افزوده بالای گل محمدی، همه و همه، جرقه های امیدی است که می تواند مشعل راه احیای صنعت گلابگیری و پرروش گل محمدی در گیلان را روشن کند و ظرفیتی باشد برای رونق اشتغال و اقتصاد استانی که پیش از این در بخش های زراعت و باغبانی کشاورزی ایران ، امتحانش را خوب پس داده است.
دیار باران، فردایی را که زمین های بیشتری با گل های محمدی گلستان شود ، باور دارد و تولید کنندگان هم امیدوارند ؛ عطر گل و گلاب گیلان را به مشام تولید و اقتصاد این استان برسانند.

*نویسنده : مریم امدادی