لطفا! آتش به پا نکنید

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز فارس، آتش سوزی‌های متعددی که از همین ابتدای سال جدید به جان مراتع و منابع طبیعی فارس افتاده و نفس آن‌ها را به شماره انداخته، اعضای ستاد مدیریت بحران استانداری را بر آن داشت؛ نخستین جلسه خود در سال ۱۳۹۹ را به بررسی موضوع آتش سوزی اختصاص دهند. مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری فارس در این جلسه اعلام کرده میزان آتش سوزی از ابتدای امسال تاکنون در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۱۰۰ درصد افزایش یافته است.

 خبر‌های نگران کننده‌ی این روز‌ها از آتش سوزیِ منابع طبیعی در استانی که بیش از ۱۰ میلیون هکتار عرصه مرتعی و جنگلی یعنی ۱۸ درصد از جنگل‌های کشور را در خود جای داده و از این نظر رتبه نخست کشور را داراست از وضع ناگوار برای اکوسیستم کشور حکایت می‌کند.
حکایت آتش
آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع، قصه تلخی است که یکی از زیباترین جلوه‌های الهی را در خطر نابودی قرار داده است.
البته قصه نابودی جنگل‌ها داستان تازه‌ای نیست. یک روز حرف ذغال گیری است و روز دیگر تغییر کاربری، مردمانی که به طمع، چنگ به سرمایه زمین انداخته اند؛ یک روز با تبر و ارّه می‌آیند، روز دیگر ذغال می‌گیرند و این روز‌ها آتش می‌اندازند. به ویژه امسال که با بهار پربارش، سطح مراتع پر از پوشش گیاهی شده،  شاهد مرگ غم بار بخشی از طبیعت بر اثر آتش هستیم.

• آمار نشان می‌دهد سالانه ۱۵ هزار هکتار از جنگل‌های کشور طعمه حریق می‌شود. در این میان استان فارس دارای سه ناحیه رویشی زاگرس، ایرانی تورانی و خلیج عمانی است که در مجموع، منطقه رویشی زاگرس از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است، زیرا ۳۰ درصد از عرصه‌های زاگرس در فارس واقع شده است؛ اما هر سال شعله‌های بی‌رحم آتش به جانش می‌افتد و بخشی از این طلای سبز خاکستر می‌شود. به گفته خسرو ثاقب طالبی، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور؛ ۵۰ درصد از آتش سوزی‌های پارسال در جنگل‌های زاگرس رخ داده است.

شهرام منتصری مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس می‌گوید بیش از ۹۰ درصد از این آتش‌سوزی‌ها منشأ انسانی دارند. آتشی که انسان‌ها به عمد یا با سهل‌انگاری آن را تبدیل به جهنمی سوزان برای درختان و منابع طبیعی می‌کنند.
نبرد آتش و جنگل در فارس
در چند سال گذشته وقوع چندین مورد آتش سوزی گسترده خسارت‌های جبران ناپذیری به عرصه‌های منابع طبیعی فارس وارد کرده است. تنها در یک آتش سوزی گسترده، تنگ خرسی پاسارگاد؛ تنها زیستگاه خرس قهوه‌ای در آتش سوخت.

همچنین جنگل‌های بکری در استان فارس طعمه حریق شد که به عنوان نمونه می‌توان به آتش سوزی چهار روزه جنگل‌های کوهمَره سرخی اشاره کرد. در این آتش سوزی میزان قابل توجهی از جنگل‌های منطقه و حتی گونه‌هایی از حیات وحش که امکان فرار نداشتند در آتش سوختند.

• به گفته مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس از ابتدای امسال تا کنون بیش از ۵۶  فقره آتش‌سوزی در ۱۱۳ هکتار از مراتع و عرصه‌های منابع طبیعی استان فارس رخ داده است.
  منتصری می‌گوید این  آتش سوزی‌ها در شهر‌هایی چون کازرون، گراش، زرین دشت، لارستان، لامِرد، مُهر، فَراشبند، بیضا و فسا رخ داده است؛ که دراین میان کازرون، گراش و فراشبند بیشترین میزان آتش‌سوزی را داشته‌اند.

به گفته او پارسال در ۲۶۱ مورد آتش‌سوزی، ۵۶۱ هکتار از عرصه‌های منابع طبیعیِ استان طعمه حریق شدند، اما امسال با توجه به بارندگی‌ها و تراکم بالایِ علوفه‌ها و پوشش گیاهی، احتمال آتش‌سوزی بیشتر خواهد بود.
آتش قوی؛ تجهیزات ضعیف
این روز‌ها جنگل‌ها و مراتعِ زاگرس که در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های متمادی بخش‌هایی از گستره خود را از دست داده است، به دلیل بارش‌های کم سابقه و رویش مراتع غنی با جرقه‌ای کوچک، چون انباری از باروت منفجر می‌شود و شرایط اقلیمی همچون باد‌های شدید مزید بر علت می‌شود تا خسارت‌ها بیشتر شود.

حداقل می‌توان گفت از ابتدای امسال  تا کنون هر دو تا سه روز خبری از آتش سوزی در مراتع و جنگل‌های فارس که بخش وسیعی از گستره زاگرس را در خود جای داده به گوش می‌رسد. اما بیمِ کمبود امکانات و تجهیزات، نبود پایگاه امداد هوایی اطفای حریق، کمبود نیرو، بی‌احتیاطی گردشگران و رهگذران به کابوسی برای مراتع و منابع طبیعی بکرِ استان تبدیل شده است. 

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس می‌گوید برای کاهش خسارت‌های آتش سوزی به تجهیزات نیاز است. شواهد نشان می دهد امکانات اطفاء حریق در استان تنها شامل دمنده، فلاسک بک، آتش كوب و روت فاير ( ROT FIRE ) است. به گفته منتصری اعتبار مورد نیاز برای  پیشگیری و اطفاء حریق  تخصیص پیدا کرده  که با تزریق آن  و مجهز شدن یگان‌های حفاظت می‌توان درصد آتش‌سوزی‌ها را کاهش داد.

شهرام منتصری بر ضرورت وجود هواپیمای آبپاش در استان تاکید می‌کند و می‌گوید فارس با توجه به سابقه‌ای که در زمینه آتش‌سوزی منابع طبیعی دارد، به هواپیمای آبپاش نیاز دارد و این موضوع می‌تواند تا حد بسیار زیادی خسارت آتش‌سوزی را کاهش و زمان اطفای حریق را به حداقل برساند.

اما محمد جواد سیاح پور فعال محیط زیست امکانات و تجهیزات اطفا حریق در منابع طبیعی و جنگل‌های استان را بسیار ابتدایی می‌داند و می‌گوید شاید برخی تجهیزات کمی به روز شده باشد، اما در آتش سوزی‌ها هنوز هم با بیل و شاخه‌های درخت به نبرد با آتش می‌روند و حتی برخی اوقات نیرو‌های محلی بدون این که آموزشی دیده یا به کمترین امکاناتی مجهز باشند به خاموش کردن آتش اقدام می‌کنند که ممکن است جانشان هم به خطر بیفتد.

از طرفی در حالی که بر اساس استاندارد‌های جهانی به ازای هر پنج تا هفت هزار هکتار عرصه منابع طبیعی یک قرق بان تعیین می‌شود. تعداد قرق بانان منابع طبیعی فارس مانند دیگر بخش های کشور  از استاندار‌های جهانی فاصله دارد؛ آمار منابع طبیعی و آبخیز داری فارس نشان می دهد امسال  حدود ١٥٢  قرق بان فصلی و  ٥٤  قرق بان  از طريق مرتع داران استان بكار گرفته شده اند که این تعداد نمی تواند برای حفاظت از بیش از ۱۰ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی فارس با وجود سخت گذر بودن و کوهستانی بودن ؛ جوابگو باشد.

  تمهیدات مقابله با آتش
با وجود کمبود امکانات و تجهیزات، مسولان استان عزم خود را جزم کرده اند تا امسال از تعداد آتش سوزی‌ها و خسارت‌های آن بکاهند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس در خصوص اقدام این مدیریت برای پیشگیری از آتش سوزی در عرصه‌های جنگلی استان می‌گوید دستورالعملی از سوی ستاد بحران استانداری فارس تهیه و به تمام دستگاه‌های عضو ستاد بحران از جمله منابع طبیعی، محیط زیست و فرمانداری‌ها ابلاغ شده است.
به گفته رحیم آزادی بر اساس این دستورالعمل از دستگاه‌ها خواسته شده راه‌های دسترسی به مناطق را برای آتش‌سوزی احتمالی شناسایی و امکانات لازم را آماده کنند.
وی با اشاره به این‌ که اعتباری نیز برای خرید تجهیزات اطفای حریق از سوی ستاد بحران تخصیص یافته، ادامه می‌دهد از فرمانداری‌ها و دیگر دستگاه‌های مرتبط در این حوزه خواسته شده گروه‌های مردم نهاد را شناسایی کنند تا در صورت وقوع آتش سوزی برای اطفای حریق در حوزه انسانی مشکلی به وجود نیاید.

• مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس هم می‌گوید از اسفندماه پارسال هماهنگی‌های لازم برای مقابله با آتش سوزی در عرصه‌های جنگلی استان صورت گرفته و در جلسه‌های مختلف با مردم محلی، فرمانداران و بخشداران برای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی موضوعاتی مطرح شده است. به گفته شهرام منتصری، امسال ٣٦ تيم اطفاء حريق در منابع طبيعی شهرستان ها در نظر گرفته شده و  ١١٠ گروه اطفاء حريقِ مردم نهاد نیز در قالب گروه های ١٠ تا ٢٠ نفره برای کمک  و پشتیبانیِ  آن ها ساماندهی شده است.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس ادامه می‌دهد نقشه مناطق مستعد آتش سوزی در استان نیز تهیه و نقاط بحرانی در شهرستان‌ها مشخص شده است و با شهرستان‌هایی که در نزدیکی مناطق مستعد آتش سوزی هستند نیز هماهنگی لازم صورت گرفته تا در صورت آتش سوزی به این مناطق کمک کنند
محمود طهماسبی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شیراز هم که منطقه وسیع جنگلی دشت ارژن از مناطق مستعد آتش سوزی زیر پوشش آن قرار دارد می‌گوید برای پیشگیری از حریق‌های احتمالی در عرصه‌های منابع طبیعی ارژن، گروه‌های گشت و مراقبت مستقر و نقشه‌های مسیر و پهنه بندی مناطق بحرانی نیز تهیه شده است. طهماسبی از ساماندهی گروه‌های ۱۵ نفره اطفاء حریق در ارژن خبر می دهد و از همیاران طبیعت، دهیاران و شورا‌های اسلامی می خواهد  با این گروه‌ها  همکاری  کنند.

به گفته رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شیراز دشت ارژن به دلیل بارندگی‌های خوب از پوشش گیاهی انبوهی برخوردار شده است لذا شهروندان می‌بایست با رعایت جوانب احتیاط در عرصه‌های جنگلی و مرتعی، در این منطقه از روشن کردن آتش خودداری و تا آن جا که ممکن است از حضور در طبیعت پرهیز کنند.

• سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز نیز به تهیه طرحی جامع با عنوان "حافظان شهر من" اقدام کرده که هدف آن پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی‌های منابع طبیعی کلان شهر شیراز است.
  به گفته محمد هادی قانع رییس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز این طرح که از اول خرداد آغاز شده تا پایان شهریور ماه برای جلوگیری از بروز آتش سوزی در باغ‌ها، فضای سبز و مراتع شهر شیراز اجرا می‌شود.

طرح "حافظان شهر من" شامل شش محور پیش آگاهی، آموزش، پیشگیری، کشف، اطفای حریق و عملیات پس از اطفای حریق است.
رییس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز اضافه می‌کند نرم افزار جامع سازمان آتش‌نشانی شیراز نیز در حال ایجاد درگاهی است تا از طریق آن شهروندان بتوانند نقاط پُر خطر و ناایمن این شهر را شناسایی و آن را اعلام کنند تا برای رفع خطر در این نقاط اقدام شود.
جنگل سرمایه ملی
از عامل انسانی به عنوان مهم‌ترین عامل آتش سوزی در منابع طبیعی و عرصه‌های جنگلی نام برده می‌شود. سیاح پور فعال محیط زیست معتقد است عمده آتش‌سوزی‌ها بر اثر سهل‌انگاری و بی‌احتیاطی رخ می‌دهد. البته صرف‌نظر از تعدادی که برای سوءاستفاده یا تصاحب زمین به آتش‌سوزی عمدی اقدام می‌کنند.

• دور ریختن زباله از جمله شیشه، ته مانده سیگار و چوب کبریت نیم سوخته و غفلت رهگذران و گردشگران عامل مهم آتش سوزی در عرصه های طبیعی و جنگلی است؛ که البته عامل انسانی بدون نیت و به‌ دلیل بی‌احتیاطی موجب آن می‌شود.

به گفته این فعال محیط زیست، مردم باید به این باور برسند که جنگل‌ها بزرگترین سرمایه و داشته‌های آن هاست و همه آن‌ها در قبال حفاظت از آن احساس تکلیف کنند.

سیاح پور ادامه می‌دهد اطفای حریق باید به یک جریان اجتماعی و فرهنگ عمومی تبدیل شود و نباید تصور کرد این موضوع فقط وظیفه دولت است بلکه بر عهده همه ماست که مسولیت پذیر باشیم و از منابع و سرمایه ملی محافظت کنیم.
این فعال محیط زیست می‌گوید علاوه بر آموزش و فرهنگ سازی، اگر به گونه‌ای عمل شود که به طور مثال از اردیبهشت ماه به مدت حدود ۶ ماه نیرو‌هایی از سازمان‌های دولتی مرتبط، سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی برای مراقبت و اطفا حریق در عرصه‌های منابع طبیعی و جنگلی در نظر گرفته شود می‌توان به میزان زیادی از بروز آتش سوزی‌ها جلوگیری کرد و یا خسارت‌های آن را بسیار کاهش داد.

از طرفی توانمندسازی جوامع محلی نخستین گام مقابله با آتش سوزی مراتع و جنگل هاست چون به خاطر نزدیكی به كانون های آتش سوزی، دسترسی بسیار آسانتری برای اطفای حریق دارند. همچنین دستگاه قضا می‌تواند برای مجرمان و متخلفان کم خطر و بی خطر در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست مجازات جایگزین در نظر بگیرد و آن‌ها را برای حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی بکار گیرد.
نسل فردا با ایران سرسبز
کارشناسان برآورد کرده اند در صورتی که روند تخریب جنگل‌ها به شکل فعلی ادامه یابد تا ۵۰ سال دیگر نقطه سبزی در ایران نخواهد ماند.

به نظر می‌رسد تکمیل حلقه صیانت و حفاظت از جنگل‌ها و مراتع ملی کشورمان در مقابل تخریب و آتش سوزی نیازمند فرهنگ سازی و آموزش به منظور پیشگیری، تجهیز امکانات اطفای حریق و در نهایت برخورد با متخلفان است که نقش مدیریت در همه حلقه‌های این زنجیره مشهود است؛ بنابراین در تدوین راهبرد توسعه پایدار کشور توجه به عناصر کلیدی از جمله هدایت و رهبری، طراحی و برنامه ریزی و اجرا و نظارت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی کارشناسان معتقدند بهره گیری از رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی، اعتماد سازی بین دولت و سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی از دیگر موارد مهمی است که در طراحی و برنامه ریزی‌ها می‌بایست مدنظر قرار گیرد.
به هر حال اگر می‌خواهیم نسل فردا سرزمین سوخته‌ای را به ارث نبرد و قاب ایران همچنان سبز و قامت درختان بلند و استوار بماند باید عزم ملی برای حفاظت از منابع خدادادی در مسولان و مردم بوجود آید.
***سیده نصرت شجاعی