گزارش مکتوب ؛
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
معماری بومی گیلان با بیش از ۴ قرن قدمت در حال فراموشی است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ، خانه‌های کاه گلی با سقف‌های سفالی و حیاط‌های بزرگ با درختان سر سبز و حوض نیلی ، آدم را یاد دوران کودکی ، شادی و بازی در خانه مادربزرگ می‌اندازد.
خانه‌ای که با ایوان طویلش زندگی‌ها را بهم نزدیکتر و مهربانی‌ها را بیشتر می‌کرد.
خانه‌های بومی و سنتی گیلان منحصر به همین اقلیم است با معماری بی نظیری که حاصل تجربه استادکاران ماهریست که بدون هیچ تحصیلات دانشگاهی و هیچ نقشه کشی دقیقی خانه‌هایی می‌ساختند که هم از نظر مقاومت شهره بود و هم از نظر ملاطفت.
خانه‌های کاه گلی با سقف‌های گلی و یا سفال یک نوع از معماری بومی در گیلان است.
خانه‌های پدری ما با سقف‌های چوبی و شیروانی نوع دیگری است که زندگی را در گذشته برایمان با خاطره‌ای خوش نگه داشته است.
نوستالژی که دیگر برای بچه هایمان وجود نخواهد داشت و هرگز در خاطراتشان چیزی از ایوان خانه مادربزرگ و دیوار‌های پرچین آن ذخیره نمی‌شود.
معماری بومی این استان بر اساس فرم ، مصالح و تکنیک‌های ساخت به ۹ منطقه تقسیم می‌شود.
معماری بومی‌ای که با قدمت ۴ هزار ساله با مرور زمان نفت چراغ ایوانش تمام شد و رو به تاریکی رفت و از خاموشی اش معماری نوینی سربرآورد که پر از فلز بود و دیوار؛ و همه اکنون محصور سنگ و آهن شدند.
استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) در مقاله‌ای با عنوان راهکار‌های معماری پایدار گیلان نوشته است : معماری گیلان نمونه‌ای مناسب از هماهنگی و تلفیق بنا با طبیعت که حاصل عوامل مختلف اقلیمی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی است.یوسف گرجی در این مقاله آورده است : این نوع معماری بیشترین تاثیر را از اقلیم و طبیعت پیرامون خود داشته است.یک جامعه شناس گیلانی هم با اشاره به اینکه نوع معماری یک منطقه نشان دهنده فرهنگ مستقل مردمان یک اقلیم است می‌گوید : معماری آینه تمام نمای یک فرهنگ است که همگام با تمام شئون یک فرهنگ خاص رشد و نمو می‌کند.مهرداد توکلی راد می‌افزاید : معماری گیلان با توجه به جلوه‌های بصری و زیباشناختی آن بخش مهمی از هویت مردم این استان را نشان می‌دهد و به شکل آشکاری معرف اصالت فرهنگ و غنای این دیار کهن است.وی با بیان اینکه یکی از معیار‌هایی که سبب شده فرهنگ گیلانی از فرهنگ‌های دیگر خاص و متمایز شود معماری ویژه و مستقل گیلان است تصریح می‌کند: طبیعت بکر و سرسبز این دیار در کنار معماری با شکوه اش روح آرامش و سرزندگی را برای مردمانش همواره به ارمغان آورده است.
توپولوژی بنا‌های سنتی گیلان:رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان می‌گوید: فرم و شکل بنا‌های بومی در مناطق مختلف ساحلی، جلگه‌ای، کوهپایه و کوهستان گیلان در مناطق شهری و روستایی با یکدیگر متفاوت است و در هر منطقه از استان با توجه به اقلیم و شرایط اجتماعی و فرهنگی آن منطقه، معماری خاصی شکل گرفته است.عبدالرضا قاسمیان می‌افزاید: قرارگیری فضا‌های باز، نیمه باز و بسته در کنار هم، نحوه قرارگیری بازشو‌ها برای ایجاد کوران، نوع اجرای کرسی، دیوار‌ها و سقف همگی در انطباق با نوع زندگی مردم بومی و در راستای سازگاری با اقلیم و شرایط آسایش برای افراد بوده است.شهرود امیر انتخابی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشری و صنایع دستی گیلان هم می‌گوید:ویژگی‌های اصلی بنا‌های سنتی گیلان، بوم گرایی، سادگی، درونگرایی، دارای تعامل با طبیعت و عوامل جوی، همخوانی با فرهنگ و معیشت ساکنان، جهت گیری مناسب، بومی بودن مصالح و تکنیک‌های ساخت است.گرچه در طول تاریخ معماری‌های سنتی گیلان از خانه‌های کاه گلی به چوبی و بلوکی با سقف‌های شیراوانی تغییر پیدا کرد، اما رایج‌ترین نوع ساختمان سنتی در گیلان گالی پوش خانه بود؛ که بام آن با پوشش گالی است و دارای کرسی چینی چوبی در زیر ساختمان است.پوشش شیب دار با هر شکل مصالحی که باشد از ویژگی نما‌های خانه‌های گیلان است که گاهی از نی و ساقه‌های برنج برای جلوگیری از نفوذ باران ساخته می‌شد.وحید قبادیان در مقاله‌ای با عنوان تطبیق منظر با اقلیم آورده است: فراهم کردن شرایط آسایش در این منطقه پرباران و مرطوب از جمله معظلاتی بوده که ساختمان‌های سنتی توانسته پاسخگوی آن باشد.به باور معمار‌ها در چگونگی معماری گیلان، عوامل آب و هوایی همچون باران مداوم، ورزش باد‌ها، طبیعت چهارگانه (جلگه، میان بند، کوهستان و نواحی خشک) و منابع طبیعی موجود نقش اساسی دارد.
سربلند در گردش روزگار ، اما سست در برابر سلایق :محمد علی محمدی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان می‌گوید: در زلزله رودبار بیشتر بنا‌هایی که تخریب شدند بنا‌های جدید بودند و معماری سنتی پابرجا در برابر زلزله سهمگین بوده است که این نشان دهنده دانش فنی و پیچیده این بنا‌ها در عین سادگی آن‌ها بود.رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان هم در این زمینه می‌گوید: بخشی از معماری سنتی که ساختاری چوبی دارد به دلیل نحوه چفت و بست مقاومت خوبی دارند و به علت وزن کم رفتار خوبی در برابر زمین لرزه از خود نشان می‌دهند.عبدالرضا قاسمیان معماری بومی را نوعی "های تک" در زمان خود می‌داند و می‌افزاید: آنچه مسلم است استفاده از مصالح خوب و با کیفیت و نحوه اجرا چه در ساختمان‌های سنتی و چه مدرن استواری آن‌ها را تضمین می‌کند.محمدعلی پیربازاریان مدیر شهرسازی و طرح‌های توسعه شهری شهرداری رشت، اما نظر دیگری دارد.وی تخریب بنا ناشی از زلزله را به وزن ساختمان و انعطاف ناپذیری آن در اثر فشار‌های جانبی می‌داند و می‌گوید: هرچه ساختمان سبک‌تر و منعطف‌تر باشد پایدارتر است.پیربازاریان تنها سازه‌های بومی که مقاوم در برابر زلزله بوده است را سازه‌های چوبی می‌داند و می‌گوید: سازه‌های سنگی و معماری بومی کوهپایه‌ای از این قاعده مستثنی است.
مدرنیته بجای سنت حتی در خانه:معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان درباره آسیب‌هایی که طی سال‌های گذشته گریبان گیر معماری سنتی استان شده است می‌گوید: تغییرات و تخریب‌ها در ۱۰ سال گذشته شتاب بیشتری به خود گرفته است. بطوریکه حتی در روستا‌ها هم شاید تخریب خانه‌های سنتی و یا تبدیل آن‌ها به انبارهستیم.ولی جهانی، عمده تغییرات را جایگزینی مصالح جدید با مصالح متناسب با اقلیم گیلان می‌داند و می‌افزاید: به مرور زمان حلب جایگزین سفال و کلش شده و کاربرد حلب از سقف شیب‌ها کاسته شده، سنگ و بتن جایگزین چوب شده و اکنون دیگر چوب مهمترین شاخصه مصالح معماری گیلان نیست.برخی از کارشناسان امروزی تغییر سبک معماری از سنتی به مدرن را با وجود تغییر و تحول اساسی و گاهی بی هویت را برخواسته از نیاز‌های زندگی مدرن اعلام می‌کند.آن‌ها معتقدند که باید فرزند زمان خویشتن بود و دیگر سبک معماری گذشته را نمی‌توان با نیاز‌های جدید منطبق کرد.یکی از اعضای نظام مهندسی ساختمان گیلان می‌گوید: الگوی معماری گذشته خاص نیاز‌های همان زمان شکل گرفته بود ودر شرایطی که سبک زندگی و امکانات بهتر زیستن تغییر کرد و با افزایش جمعیت، الگوی آپارتمان نشینی ناخواسته به ما تحمیل شد.روبرت واهانیان می‌افزاید: الگوی زندگی فعلی برآمده از نیاز‌های جدید است، ولی می‌توان الگوی معماری گذشته را کماکان در روستا‌ها و حاشیه شهر‌ها با امکانات زیست جدید تزویج کرد.وی ضوابط معماری وشهرسازی را عاملی بازدارنده برای بروز خلاقیت در حوزه معماری می‌داند و می‌گوید: یکی از پدیده‌های بازدارندگی در عرصه معماری ضوابط و طرح‌های تفصیلی و جامع است.این عضو نظام مهندسی ساختمان گیلان تاکید می‌کند:معماری امروز خلاقیت را تنها در نما خلاصه می‌کند و نمای ساختمان هم به مثابه ویترینی برای فروش کالا شده است.عبدالرضا قاسمیان رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان هم می‌گوید: امروزه در اکثر بافت‌های شهری، ساخت و ساز‌ها بدون توجه به معماری بومی منطقه و بصورت یک شکل صورت می‌گیرد.محمدعلی پیربازاریان مدیر شهرسازی و طرح‌های توسعه شهری شهرداری رشت هم می‌گوید: آنچه در شهر‌ها بویژه در بخش مسکن توسط سازندگان عرضه می‌شود معماری نیست بلکه ساختمان سازی در قالب ایجاد سرپناه به شکل جعبه‌های بتنی و یا فلزی است که با دیوار‌های آجری محصور شده اند و با نمایی کاذب تحویل خریدار می‌شود.
علت کمرنگی بنا‌های سنتی و بومی در گیلان:مدیرکل میراث فرهنگی، گردشری و صنایع دستی گیلان مهمترین علت فراموشی خانه‌های سنتی را تمایل مردم به زندگی شهری و مدرن بویژه پس از زلزله سال ۱۳۶۹ رودبار و کم شدن مصالح بومی و تعداد استادکار‌های ماهر می‌داند.شهرود امیر انتخابی می‌گوید: اعطای تسهیلات با سود ۴ درصد به روستائیان برای نوسازی ساختمان‌ها منجر به استفاده از مصالح بتنی و سیمانی برای گرفتن تایید بنیاد مسکن شد.مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان هم می‌گوید: علیرغم ابلاغیه‌های قانونی، این سازمان تنها بر ساختمان‌های روستایی نظارت دارد که از تسهیلات طرح ویژه مسکن استفاده می‌کنند.محمد اکبرزاده تغییر ذائقه را یکی از علت‌های رو به فراموشی رفتن معماری سنتی اعلام می‌کند و می‌افزاید: تغییر ذائقه ایرانی به بنا‌های غربی در کنار عواملی مانند هزینه زیاد اجرای بنا‌های سنتی، کمبود استادکاران زبده و کمبود مصالح مورد نیاز از علت‌های کمرنگی این بنا‌های سنتی پرهویت است.رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان نظر دیگری دارد.عبدالرضا قاسمیان بی توجهی به ریشه‌ها را یکی از عوامل می‌داند و در کنار آن کمبود زمین در شهر‌ها را مانع گسترش و ایجاد خانه‌های سنتی تلقی می‌کند و می‌گوید: اگر زمین کافی وجود داشته باشد و سطح اشتغال و تراکم کم در نظر گرفته شوند همچنان می‌توان از فرم‌های سنتی معماری استفاده کرد.وی قدمت مدرنیته در معماری بومی گیلان را حدود ۵۰ سال عنوان می‌کند که با سرعت هرچه تمام‌تر در حال تاختن و نابودی رقیب قدیمی خود است.
کاهش شیب تند نابودی معماری بومی یکی از راهکارها:رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان می‌گوید: مهمترین کاری که می‌توان برای حفظ این دانش بومی انجام داد همسازی این نوع معماری با جریان زندگی مردم و سازگاری با طبیعت و شرایط محیطی است.عبدالرضا قاسمیان بر لزوم استفاده از دانش بومی ساخت خانه‌های سنتی و تلفیق آن با خانه‌های جدید تاکید می‌کند و می‌افزاید:می توان از راهکار‌های بومی مانند جهت گیری صحیح بنا، جهت و میزان بازشو در ساختمان، استفاده از فضا‌های نیمه باز، شیب و هندسه سقف که تاثیر بسزایی در کاهش مصرف انرژی دارد در ساختمان سازی جدید استفاده کرد.وی می‌گوید:، اما در سازماندهی فضا‌های داخلی و چیدمان ریزفضا‌ها باید نیاز‌های انسان امروز مورد توجه قرار گیرد و از مصالح و تکنیک‌های روز در ساختمان استفاده شود.مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان هم تلفیق دو معماری سنتی و مدرن را مهم می‌داند و می‌گوید: باید برای ترویج این کار الگو‌هایی تهیه شود و در اختیار مالکان همراه با بسته‌های تشویقی قرا گیرد تا کم کم این امر تبدیل به یک فرهنگ در ساخت و ساز شود.در این رابطه رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان از تشکیل کارگروه تخصصی معماری بومی در استان از ۲ سال پیش خبر می‌دهد و می‌گوید: این کارگروه با همکاری گروه تخصصی معماری سازمان در حوزه‌های معماری بومی به تدوین ضوابط ساخت و ساز معماری روستایی گیلان اقدام کرد و الگو‌های متفاوتی از این معماری را طراحی کرد که در سایت این سازمان موجود است و مهندسان می‌توانند بصورت رایگان از این الگو‌ها استفاده کنند.محمد علی محمدی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان هم می‌گوید: مدرن شدن به معنای از بین بردن گذشته نیست، باید در معماری مدرن از دانش سنتی بهره گرفت.
پاسداشت میراث کهن در یک موزه روستایی:ایجاد موزه میراث روستایی گیلان تصاویر ملموسی از زندگی گذشتگان ما را به نسل‌های جوان انتقال می‌دهد و نوستالژی‌ها را دوباره زنده نگه می‌دارد.مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می‌گوید:برای حفظ این آثار تاریخی، موزه میراث روستایی از سال ۸۴ ایجاد شد که بنا‌های ۹ منطقه گیلان که نماد‌های معماری اصیل گیلان است در آن نمایان است.امیر انتخابی با بیان به اینکه در واقع زلزله رودبار جرقه‌ای شد برای حفظ بنا‌های و دانش بومی گیلان می‌افزاید: بنا‌های ۹ منطقه گیلان که نماد‌های معماری اصیل گیلان است در این موزه روستایی وجود دارد.وی با اشاره به اینکه این موزه در حدود ۲۶۰ هکتار از پارک جنگلی سراوان رشت ساخته شده است می‌گوید: ۲۸ خانه سنتی و ۳ تا قهوه خانه سنتی با قدمت ۶۵ تا ۱۸۰ سال از سراسر استان به داخل این موزه برای حفظ این دانش و هویت بومی انتقال یافت.مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می‌افزاید: هدف موزه میراث روستایی گیلان تنها انتقال بنا‌های روستایی نیست بلکه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستا‌های گیلان وجود داشته است.گفتنی است موزه میراث روستایی جز ۵ موزه برتر کشور است.
توسعه بوم گردی از دیگر راهکار‌های حفظ میراث هویتی:تشویق سرمایه گذاران و علاقمندان به ایجاد طرح‌های بوم گردی در خانه‌های سنتی یکی از راهکار‌های مسئولان برای حفظ این فرهنگ و انتقال ارزش هاست.مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با بیان اینکه از ۲ سال گذشته تا کنون ۱۱۸ طرح بوم گردی برای احیای معماری سنتی ایجاد شده است می‌گوید: به این واحد‌ها ۳۵ میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شده است.شهرود امیرانتخابی می‌افزاید: ۳۰ طرح دیگر بوم گردی برای اشتغالزایی در بخش روستایی منتظر ابلاغ اعتبار جدید هستند.مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان هم می‌گوید: پس از ابلاغ طرح بوم گردی و با برگزاری بیش از ۳۰ جلسه کمیته بوم گردی در استان با همکاری استانداری، سازمان میراث فرهنگی و نظام مهندسی ساختمان ترتیبی اتخاذ شد که ضمن تهیه الگو‌های تیپ توسط اعضای کمیته بوم گردی امکان ثبت و کنترل نقشه‌ها با سازه چوبی فراهم شود.محمد اکبرزاده می‌افزاید: تا کنون ۶۵۶ طرح احداث بوم گردی مورد تصویب کمیته بوم گردی استان قرار گرفته که ۶۴۳ مورد موفق به دریافت موافقت اصولی از میراث فرهنگی شدند و ۲۱۰ مورد پروانه ساخت از مراجع صدور پروانه دریافت کردند.عبدالرضا قاسمیان رئیس نظام مهندسی ساختمان گیلان هم می‌گوید: کارگروه تخصصی معماری بومی ضوابط و الگوی اقامتگاه‌های بوم گردی را تدوین و طراحی کرده است.
در نهایت:معماری بومی گیلان با کالبدی زیبا در دل طبیعت و هماهنگ با آن امروز نیز می‌تواند پاسخگوی مناسبی در جهت خلق فضایی هماهنگ با طبیعت و اقلیم باشد به گونه‌ای که می‌توان آن را بهترین الگو برای دستیابی به معماری پایدار منطقه دانست؛ لذا با توجه به ویژگی‌های غنی معماری بومی گیلان بازنگری در اصول بکاربرده شده جهت دستیابی به راهکار‌های مناسب برای طراحی معماری امروز منطقه ضروریست.به هر روی بی توجهی به معماری و تفکرات سنتی هر کدام به شکلی موجب گسست فرهنگی در جامعه می‌شود که نتیجه آن بحران هویت در نسل‌های آینده خواهد بود.نویسنده: سمانه فلاح کاظمی
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان
رج آجر‌های مدرن ، بر پی کاه گل‌های گیلان