اقتصاد مقاومتی، نسخه جهانی عبور از دوران پسا کرونا

امروز جهان با ویروس کرونا و شیوع بیماری کووید ۱۹، دست و پنجه نرم می‌کند، اما فردای مهار این بیماری تازه سرنوشت جدید جهان رقم می‌خورد. سرنوشتی که احتمالا با رکود اقتصادی، فروپاشی بازار‌های جهانی، تقویت حس ملی گرایی و آشفته شدن خواب جهان بدون مرز همراه خواهد بود. مسئله‌ای که بیش از پیش درستی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را ثابت می‌کند. 
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، امروز جهان با ویروس کرونا و شیوع بیماری کووید ۱۹، دست و پنجه نرم می‌کند، اما فردای مهار این بیماری تازه سرنوشت جدید جهان رقم می‌خورد. سرنوشتی که احتمالا با رکود اقتصادی، فروپاشی بازار‌های جهانی، تقویت حس ملی گرایی و آشفته شدن خواب جهان بدون مرز همراه خواهد بود. مسئله‌ای که بیش از پیش درستی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را ثابت می‌کند. 

امروز جهان آنچنان درگیر مهار بیماری ناشی از شیوع ویروس کروناست که کمتر مجالی برای فکر کردن به دوران پسا کرونا دست می‌دهد، اما دیر یا زود جهان با این دوران روبرو خواهد شد. دورانی که بسیاری از ابعاد آن همچون خود ویروس کرونا مکتوم و ناشناخته است، اما از سخنان تحلیلگرن و اندیشمندان جهان چنان برمی آید که راه برون رفت از چالش‌های اقتصادی پسا کرونا، اتکاء به درون و ظرفیت‌های داخلی کشور‌ها با اتخاذ نگاهی حساب شده به بیرون مرزهاست. راهکاری که قرابت بسیاری با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دارد.
درحالیکه برخی از کارشناسان دوران پسا کرونا را با دوران پس از جنگ جهانی دوم، دوران پسا جنگ سرد و حتی دوران پس از رکود اقتصادی جهانی در سال ۲۰۰۸ مقایسه می‌کنند، اما باید اذعان کرد هنوز بسیاری از تحلیگران و آینده پژوهان درک مناسبی از پیامد‌های شیوع این ویروس ندارند و به همین دلیل شاید سخن گفتن از راهکار مقابله با چالش‌های احتمالی و تعیین خط مشی‌های رفتاری در دوران پسا کرونا زود باشد. با این حال نگاهی به نظرات و عقاید این اندیشمندان نشان می‌دهد، درونگرایی اقتصادی و برون نگری اساسی‌ترین راهکاری است که بی گمان بسیاری از کشور‌ها در دوران پسا کرونا پیش خواهند گرفت و این، چیزی مگر اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیست.
ویروس کرونا علاوه بر داغدار کردن بسیاری از خانواده‌ها در سراسر جهان، موجب اختلال در بازار‌ها به ویژه بازار نفت، به چالش‌‏کشیدن کارآمدی و شایستگی و صلاحیت دولت‏ها و مهمتر از همه موجب معنا باختگی مفاهیمی همچون نظم نوین جهانی، جهان بدون مرز، همسان سازی فرهنگی و... شده است.
استفن والت کارشناس سیاسی استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه هاروارد معتقد است، این ویروس همه‏‌گیر به تقویت دولت‏ها و قدرت‏‌گیری احساس ملی‏‌گرایی می‌انجامد. دولت‌های جهان، از هر نوع و مدلی، به‏‌منظور کنترل این ویروس تصمیمات اضطراری اتخاذ کرده که ممکن است بسیاری از آن‌ها حتی پس از پایان این بحران، در حافظه تاریخی مردمانشان باقی بماند. در آینده، به سبب تلاش دولت‏ها و شرکت‏ها در اتخاذ رویکرد‏هایی جهت کاهش میزان آسیب‏‌پذیری آن‌ها در برابر حوادث این چنینی و تمایل و تقاضای شهروندان هر کشور از دولت حاکمه‌‏شان در صیانت و حمایت از آنها، جهانی شدن رنگ باخته و بازار آزاد تضعیف می‏ شود.
رابین نیبلت، مدیر پژوهشکده‌ی «چتم هاوس» لندن، هم در این زمینه می‌گوید: انتشار سریع این ویروس از آسیا به نقاط دیگر دنیا «بار دیگری به دوش جهانی شدن است که می‌تواند کمر آن را بشکند.» به گفته‌ی او، تنش‌های سیاسی بین آمریکا و چین بر سر تجارت، و همچنین نگرانی‌ها در مورد تغییرات اقلیمی، تاحد زیادی جهانی شدن اقتصاد و تولید و بازار مشترک را به چالش کشیده است و شیوع ویروس کرونا می‌تواند تیر خلاصی بر مقوله جهانی شدن باشد.
این استاد دانشگاه معتقد است در جهانی که برخی کشور‌ها از تحریم‌ها و وابستگی متقابل اقتصادی به عنوان شکل جدیدی از دیپلماسی فشار حتی در دوران شیوع کرونا استفاده می‌کنند، بی گمان کشور‌ها را به سمت اتکا به درون و اتخاذ سیاست‌هایی می‌برد تا تاب آوری خود در مقابل چالش‌های اینچنینی افزایش دهند.
گونترام ولف، مدیر پژوهشکده‌ی اقتصادی «بروگل» در بروکسل، هم جهانی شدنِ بیماری‌ها را پدیده‌ی چندان تازه‌ای نمی‌داند، اما می‌گوید: تفاوتی که الان وجود دارد این است که کرونا با وجود هواپیما‌ها می‌توانند بسیار سریع انتشار پیدا کنند، بنابراین واکنشی که بی‌درنگ شکل می‌گیرد تلاش برای واپس نشستن و استوار کردن موانع و مرز‌ها است و این واکنش قطعا بر اقتصادی جهان و درهم آمیختگی بازار‌ها اثرگذار خواهد بود.
بسیاری از تحلیگران همچون جان ایکنبری، شانون اونیل، ریچارد هاس و حتی جوزف نای نیز معتقدند جهانی شدن نخستین مقوله‌ای است که ویروس کرونا آن را با چالش مواجه خواهد کرد. این اندیشمندان براین عقیده اند که جهانی ‏شدن این امکان را برای شرکت‏ها فراهم کرد که بتوانند فرای مرز‌های خود کشاورزی کنند، در سراسر دنیا به امر تولید بپردازند و محصولات خود را درست به ‏موقع به بازار‌های هدف خود تحویل دهند و هزینه‏‌های مربوط به انبارداری را از میان بردارند. اما ویروس کرونا ثابت کرد که می‌تواند علاوه بر انسان‏ها کل سیستم به هنگام (Just-In-Time) را نیز آلوده و مختل سازد.
در چنین شرایطی و با توجه به زیان‏‌های وارده به بازار‌های مالی که دنیا از ماه فوریه شاهد آن بوده است، بطور حتم شرکت‏هایی که از کرونا گزیده شده اند، بعد از عبور از این بیماری، مدل سیستم به‏ هنگام (JIT) و تولید پراکنده جهانی را به کناری می‌‏گذارند. پیامد این عمل می‏‌تواند مرحله‌‏ای جدید و البته تلخ و ناگوار، از سرمایه‏‌داری جهانی باشد به نحوی که زنجیره‏‌های تامین به خانه‌‏ها نزدیک‏تر شده و خود را مملو از کالا‌های غیرضرور می‏‌کنند تا در برخورد با پدیده‏‌های این‏‌چنینی بتوانند از خود محافظت کنند. این همان مقوله‌ای است که چند سالی است در ایران دنبال می‌شود. مفهوم اقتصاد مقاومتی با محور درون زایی و برون نگری، که به توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی، چند سالی است در ایران دنبال می‌شود و کم یا زیاد دستاورد‌هایی نیز داشته است، همان نسخه‌ای است که حالا بسیاری از اندیشمندان جهان، برای اقتصاد جهان می‌پیچند. این سیاست‌ها اگرچه ممکن است در سود و منافع کوتاه‌‏مدت شرکت‏ها خللی وارد کند، اما در کل، سبب افزایش سطح تاب‌‏آوری سیستم می‏‌شود و این درست همان تجربه‌ای است که با اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در ایران بوقوع پیوسته است.
در همین زمینه حمید رضا فولادگر، رئیس کمیسیون ویژه حمایت از تولید ملی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: با ورود کرونا قطعا ایران وارد یک دوره جدید اقتصادی خواهد شد که آثار آن از هم اکنون آغاز و در ماه‌های آینده ظهور پیدا خواهد کرد و مانند دوره تحریم که بحث تاب‌آوری و اقتصاد مقاومتی مطرح شد، در موضوع کرونا نیز اهمیت اقتصاد مقاومتی افزایش پیدا می‌کند.
به هرحال شاید دوران پسا کرونا، دوران اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در بسیاری از کشور‌های جهان باشد. سیاستی که می‌گوید در شرایط بروز ناملایمات و حوادث و بحران‌ها و یا در مسیر رسیدن به اهداف، شناسایی حوزه‌های فشار و تلاش برای بی اثر کردن و کنترل آن‌ها، اتکا به توان داخلی، تخصیص بهینه منابع، تقلیل وابستگی‌های خارجی و افزایش تولید داخلی کشور و خوداتکایی امری ضروری است. وجالب اینکه سیاست‌هایی که این روز‌ها کارشناسان برجسته جهان به عنوان راهکار‌های عبور از دوران پسا کرونا مطرح می‌کنند، یک دهه است در ایران در حال اجراست و شاید دلیل تاب آوری امروز اقتصاد ایران در مقایسه با بسیاری از دیگر اقتصاد‌های جهان همین پیش بینی و اقدام‌های پیش دستانه باشد.

گزارش از امير شايان مهر