دی ماه امسال سیستان و بلوچستان دستخوش باران شد.
بارانی که نه یک وجب، که صد وجب از سر جنوب سیستان و بلوچستان گذشت؛ 21 شهرستان را دربرگرفت و در 14 شهرستان جنوبی سیل به راه انداخت.
این سیل 3 هزار و 400 میلیارد تومان خسارت به مردم منطقه، زیرساخت‌های جنوب استان و 33 دستگاه دولتی وارد کرد؛ ده ها هزار نفر را بی خانمان، ده ها هزار هکتار زمین کشاورزی را تخریب و بیش از هزار و 500 روستا را محصور خود کرد.
چه شد که سیل شد!
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان ، جمعه بیستم و شنبه بیست و یکم دی ماه، بارانی شدید سراسر استان را فراگرفت؛ در این دو شبانه‌روز، در 28 ایستگاه بارانسنجی استان، بارش های بیش از 100 میلیمتر و در ایستگاه های بارانسنجی نیکشهر، قصرقند و فنوج بارش های بیش از 200 میلیمتر ثبت شد.
پرحجم ترین باران هایی که این ایستگاه ها در تاریخ خود ثبت می‌کردند؛ 100 هزار کیلومتر از مساحت 187 هزار کیلومتری استان درگیر سیل شد و در 62 هزار کیلومتر مربع از این مساحت اوضاع بحرانی بود.
سیل چه را برد؟ چه آورد؟
ارزیابی اولیه از خسارت سیل در جنوب سیستان و بلوچستان، 3 هزار و 400 میلیارد تومان است. 24 درصد از این خسارت به راه ها، 24 درصد به بخش مسکن، 23 درصد به کشاورزی استان، 9 درصد به شهرداری ها، 8 درصد به آب و برق، و 7 درصد به طرح های اشتغالزایی کمیته امداد وارد شد.
ارجمندی مدیر کل مدیریت بحران سیستان و بلوچستان می گوید: به 2 هزار و 150 خانه در شهرها و 14 هزار و 100 منزل روستایی آسیب وارد شده است.
کارشناسان منابع آب می گویند در بسیاری از روستاهای جنوب استان، آب کشاورزی به خاطره ها پیوسته بود و تنها جیره آبرسانی سقایی در هزار و 200 روستا وجود داشت و اگر این بارندگی نبود، وضعیت آب شرب هم بحرانی میشد. اما اکنون قنوات جنوب استان احیا، 4 سد قابل بهره برداری استان کاملا آبگیری شده و ذخیره آب سدها 199 درصد افزایش یافته است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان می گوید: این سیل در مجموع 746 میلیارد تومان به بخش کشاورزی استان آسیب وارد کرده که بیشتر آسیب ها به ترتیب به آب و خاک، زراعت، شیلات و باغبانی بوده است؛
زورقی می افزاید: در مناطق کوهستانی فنوج، سرباز، نیکشهر و قصرقند فرسایش خاک رخ داده و خاک مرغوب کشاورزی از بین رفته و در مناطق کم عرض ساحلی زرآباد رسوب خاک آبرفتی، هزار هکتار را باغ موز از بین برده و چاه های کشاورزی را مدفون کرده است؛ اما سفره آب زیرزمینی کنارک را هم به شکل بی سابقه ای تغذیه کرده است.
پورمردان مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان نیز می گوید: در این سیل خسارت وارد شده به زیستگاه های گونه های نادر و در خطر انقراض از جمله تمساح پوزه کوتاه (گاندو) چشمگیر بوده اما از سوی دیگر بسیاری از سدها و بندهای خاکی احیا شده و منابع آبی لازم برای حفظ حیات وحش فراهم شده و از همه مهمتر تالاب جازموریان که تبدیل به کانون گرد و غبار شده بود، اکنون احیا شده است.
جان مردم در امان ماند
نتیجه اخطاریه های جوی هواشناسی، اطلاع رسانی صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها، هشدارهای دستگاه های متولی و نهادهای مختلف این بود که سیلاب جان شهروندی را نگیرد.
مدیر کل مدیریت بحران سیستان و بلوچستان می گوید: اگر از قایق های سپاه، هلال احمر و قایق های صیادی مردم استفاده نمی شد، در ساعات اولیه و در سواحل استان احتمال جان باختن شهروندان بالا می رفت.
ارجمندی ارسال پیامک به دهیاران، اطلاع رسانی از بلندگوی مساجد و خودروهای سیار در روستاها را، از جمله دلایلی عنوان کرد که سبب شده آمادگی مردم برای مواجهه با سیل در بالاترین حد باشد.
بستن راه تکرار خطر
در استان سیستان و بلوچستان 4 سد قابل بهره برداری و 2 سد نیمه تمام وجود دارد و یکی از راه های جلوگیری از بروز سیل، تخلیه آب سدها در زمان بارش های سیل‌آساست.
معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آب استان می گوید: تا قبل از شروع سیلاب 30 میلیون متر مکعب از آب سد پیشین تخلیه شده بود و ظرفیت ورود 40 میلیون متر مکعب آب را داشت اما مخزن این سد، گنجایش سیلابی با حجم 270 میلیون متر مکعب را نداشت و برای اولین بار سرریز شد.
سارانی با اشاره به اینکه این حجم از بارش معمولا در هر صد سال، یک یا دو بار در منطقه رخ می دهد، می افزاید: سدها در این مواقع نمی توانند کل حجم سیلاب را مهار کنند.
وی می گوید: سد ماشکید نیز سرریز نشد و به اندازه 37 میلیون متر مکعب آب، ظرفیت خالی داشت که 30 میلیون متر مکعب از این حجم پرشده و سد شیکلک نیز که خالی بوده، در این بارندگی پر شده است.
وی سدهای موجود در استان را ناکافی می داند و می گوید: مطالعاتی برای احداث 5سد دیگر در استان انجام شده است. دو سد در بالادست و پایین دست رودخانه کاجو، (سد قصرقند در بالادست و پرادان در پایین دست این رودخانه) سد سرباز (بالادست سد پیشین)، سد باهوکلات (پایین دست سد پیشین) و سدی بر روی رودخانه رابچ کاریانی در زرآباد.
وی به لزوم تکمیل سدهای نیمه تمام کهیر و شهریکور نیز اشاره می کند که به ترتیب 85 و 95 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و نقش موثری در کنترل سیلاب اخیر داشته اند.
سدسازی تنها چاره نیست
معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آب سیستان و بلوچستان لایروبی رودخانه های شمال استان، اصلاح مسیر رودخانه ها، جابجایی جمعیتِ ساکن در پهنه سیلاب گیر و ایجاد دیواره حفاظتی برای رودخانه ها را از دیگر ملاحظاتی می داند که می تواند خسارات سیل های آتی را به حداقل برساند. سیلی که ممکن است هر لحظه اتفاق بیافتد چه در فصل مونسون، بهار یا زمستان.
نویسنده: دانیال مسلمی زاده