استان فارس با وجود خشکسالی‌های متمادی، در توسعه کشت محصول استراتژیک دانه روغنی کلزا گام‌های بلندی برداشته است.
گویی سطلی از رنگ زرد را یک جا روی زمین پاشیده باشند. تا چشم کار می‌کند گل‌های زرد خود نمایی می‌کنند. این جا مزارع کلزا در شهرستان مُهر واقع در جنوبی‌ترین نقطه جغرافیایی فارس است. شهرستانی که در استان فارس بیشترین سطح کشت دانه روغنی کلزا را به خود اختصاص داده است.
به گفته آقای مظاهری مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مهر، کشاورزان این شهرستان بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار از زمین‌های خود را به زیرکشت دانه روغنی کلزا برد ه اند. او پیش بینی می‌کند در سومین سال کاشت این محصول در شهرستان مهر، حدود ۵ هزار تن دانه روغنی کلزا برداشت شود.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مهر می‌گوید با توجه به عملکرد خوب کلزا و سود دهی بهتر نسبت به گندم پیش بینی می‌شود سال آینده کشت این محصول در این شهرستان با استقبال بیشتری همراه شود.
با هدف خود اتکایی در تولید روغن سالم و کاهش وابستگی به واردات روغن در شرایط اقتصاد مقاومتی، کشت دانه روغنی کلزا به عنوان محصول استراتژیک در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی فارس قرار گرفته است به نحوی که این استان با وجود خشکسالی‌های پی درپی در ردیف برترین هایِ کشور در تولید دانه‌های روغنی کلزا قرار دارد.
رونق تولید با توسعه کشت کلزا
استان فارس با تولید سالانه ۱۰ میلیون تن محصولات کشاورزی و کسب رتبه نخست در تولیدات باغی و مقام دوم در تولیدات زراعی نقش اساسی در تامین امنیت غذایی، رونق تولید و اشتغال کشــور دارد.
به دلیل این که چرخ معیشت بسیاری از فارسی‌ها به طور مستقیم و غیر مستقیم در گرو رونق کشاورزی است؛ توسعه روز افزون این بخش همواره در اولویت برنامه‌های جهاد کشاورزی استان قرار داشته است. از طرفی با توجه به دوره های متوالی خشکسالی در استان فارس گرایش به سمت تولید آن دسته از محصولات کشاورزی که نیاز کمتری به آب دارند، در دستور کار مجریان و سیاستگذاران استان قرار گرفته است. با همین هدف توسعه کشت دانه‌های روغنی از جمله گلرنگ و امواجی از مزارع زرد کلزا در فارس می‌تواند نوید بخش جانی تازه در شریان‌های کشاورزی این استان باشد.
به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس، با توجه به سیاست وزارت جهاد کشاورزی در کاهش وابستگی به واردات روغن خوراکی و اختصاص حدود ۲۰ درصد از سطح کشت گندم به کشت کلزا، کشت گیاه روغنی کلزا در استان به حدود ۱۵ هزار هکتار رسیده که نسبت به پارسال ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار افزایش داشته است. حسین پژمان با بیان این که امسال متوسط عملکرد در هکتار حدود ۲ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم است پیش بینی می‌کند بیش از ۳۵ هزار تن دانه کلزا در فارس تولید شود. این در حالی است که پارسال حدود ۲۶ هزارتن دانه کلزا در استان برداشت شد.
کارشناسان معتقدند تنها ۱۴ درصد نیاز کشور به روغن در داخل تأمین می‌شود و هنوز برای تأمین ۱۰۰ درصدی آن راه درازی در پیش است. بر همین اساس معاونت فنی دفتر دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی برای تامین نیاز کشور به دانه‌های روغنی اجرای طرح توسعه کاشت یک میلیون هکتاری دانه‌های روغنی را برای سال زراعی جاری در پیش گرفته که سهم استان فارس از این میزان، کشت ۵۰ هزار هکتار دانه‌های روغنی به ویژه کلزاست.
کلزا محصول استراتژیک
از بین دانه‌های روغنی، کلزا به دلیل خاصیت سازگاری با محیط، نیاز آبی کم، ارزش تناوبی بالا، کنترل علف‌های هرز، استفاده بهینه از رطوبت و بارندگی، مقاوم به سرما، برداشت زود هنگام و در نتیجه آماده شدن زمین برای کشت دوم و داشتن ۴۰ درصد روغن بسیار با کیفیت و ۵۷ درصد کُنجاله برای تعلیف دام یکی از دانه‌های روغنی با کیفیت و ایده آل در کشور است که توجه به توسعه کشت آن می‌تواند تحول بزرگی در بخش کشاورزی ایجاد کند.
رییس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی فارس می‌گوید با وجود مزایای فراوان توسعه کشت دانه روغنی کلزا در این زمینه به شدت به واردات محصول وابسته هستیم.
به گفته آقای حمیدیان میزان واردات روغن کلزا در سال، حدود ۶۰ هزار تن به ارزش ۵۵ میلیون دلار است که البته وارد کنندگان، با وجود کیفیت بسیار مطلوب روغن کلزا، چون روغن‌های با کیفیتِ پایین تر دیگر، مبلغ ۵۰ تا ۱۰۰ دلار در هر تن، از روغن کلزا ارزان‌تر هستند آن‌ها را وارد و به قیمت یکسان در بازار عرضه می‌کنند که سلامت مصرف کنندگان را به خطر می‌اندازد.
نایب رییس اتاق بازرگانی فارس تصریح می‌کند بررسی‌های ۵۰ ساله کشور‌های پیشرفته جهان و ۲۰ ساله کشور، نشان می‌دهد با حمایت از توسعه کشت داخلی کلزا از یک طرف می‌توان کشور را از وابستگی به واردات این محصول استراتژیک نجات داد، اثرات تحریم در صنعت غذا را خنثی کرد و از طرفی با تولید روغن سالم، ضریب امنیت غذایی و سلامت جامعه را ارتقا بخشید.
قوی با خودکفایی در تولید کلزا
رهبر معظم انقلاب تنها راه نجات و عزت کشور در مقابل ترفند دشمنان را قوی شدن کشور در همه زمینه‌ها به ویژه بخش اقتصادی ذکر کردند.
حوزه کشاورزی، از جمله بخش‌های مهمی است که می‌توان با گام نهادن در مسیر خود کفاییِ محصولات استراتژیک که تامین آن‌ها به شدت به واردات وابسته است عزت و اقتدار کشور را هر چه بیشتر تحقق بخشید.
تحلیل‌ها نشان می‌دهند تا سال ۲۰۵۰، نیاز برای تولیدات کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا ۱۵۰ درصد افزایش می‌یابد از این رو لازم است، برنامه ریزی دقیق برای رفع نیاز به محصولات کشاورزی صورت گیرد. در این میان روغن از جمله کالا‌های اساسی و نیاز‌های ضروری است و با تولید محصولات غذایی به ویژه دانه‌های روغنی برای تأمین نیاز اساسی مردم علاوه بر پاسداری از امنیت غذایی می‌توان تولید داخلی را نیز در مسیر اقتصاد مقاومتی هدایت کرد.
محمد مهدی قاسمی رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌گوید دانه‌های روغنی از محصولاتی هستند که به دلیل وابستگی ۹۰ درصدی به واردات آن‌ها، اهمیت کشت این دانه‌ها را در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نمایان می‌کند و در این میان تاکید رهبر معظم انقلاب بر توسعه کشت دانه کلزا برای خودکفایی در تولید روغن، نشان از ضرورت حرکت سریع در این عرصه است.
به گفته قاسمی این سازمان به عنوان مجری، مکلف به اجرای استراتژی‌های کلان کشور است، چرا که برنامه سال ۱۴۰۵ کشور بر سطح برداشت ۶۷۰ هزار هکتار و تولید هزار و ۷۵۰ هزار تن دانه روغنی کلزا قرار گرفته است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌گوید این سازمان با کمک دیگر دستگاه‌های همکار برای توسعه کشت این محصول گام‌های موثری برداشته به نحوی که فارس با وجود کم آبی و خشکسالی، مقام چهارم کشور در توسعه کشت دانه روغنی کلزا را به خود اختصاص داده است.
به سراغ آقای دهقان مدیر زراعت جهاد کشاورزی فارس می روم تا درباره ویژگی‌های گیاه کلزا برایم بگوید. به گفته او کلزا با هر نوع آب و هوا سازگاری دارد. این گیاه دارای دو تیپ رشد بهاره و زمستانه است که تیپ‌های زمستانه برای بروز گلدهی نیاز به زمستان گذرانی دارند. در اقلیم معتدلِ سرد و سرد، ارقام با تیپ رشد زمستانه و در اقلیم گرم و مرطوبِ شمال، گرمِ جنوب و معتدلِ گرم، ارقام با تیپ رشد بهاره کشت می‌شوند. به گفته دهقان تحقیقات داخلی و خارجی و همچنین تجربه‌های شخصی کشاورزان نشان داده کشت کلزا در تناوب با گندم، سبب تقویت خاک، کاهش آفات و بیماری‌ها، استفاده بهینه از آب و در نهایت افزایش تولید گندم می‌شود.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی فارس می‌افزاید کلزا بالاترین میزان روغن استحصالی را در بین دانه‌های روغنی دارد و به دلیل داشتن بالاترین میزان اسید‌های چرب غیر اشباع از کیفیت بالایی برخوردار است. از طرفی کنجاله آن در تعلیف دام و طیور و در توسعه صنعت زنبورداری و افزایش تعداد اشتغال نیز نقش اساسی دارد. این کارشناس به نکته مهم دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید کلزا به دلیل داشتن ریشه عمیق و نفوذ به اعماق خاک می‌تواند از مواد غذایی استفاده کند و در شرایط خشکسالی مقاومت بیشتری داشته باشد و در کشت پاییزه به دلیل استفاده از نزولات آسمانی نیاز کمتری به آبیاری دارد.
همه با هم در مسیر خودکفایی
به دلیل اهمیت کشت کلزا، مدیریت‌های مختلف جهاد کشاورزی، سازمان تعاونی روستایی و اتاق بازرگانی فارس برای توسعه هر چه بیشتر کشت این محصولِ استراتژیک، گام‌های موثری برداشته اند.
حسین پژمان معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس می‌گوید تلاش برای افزایش سطح عملیات به زراعی، بهبود شرایط بیمه مزارع کلزا و پرداخت تسهیلات به کلزا کاران از عواملی هستند که در افزایش استقبال کشاورزان برای کشت کلزا به ویژه در مناطق جنوبی استان موثر بوده است. به نحوی که امسال ۲۵ در صد سطح زیر کشت کلزا در استان بیمه شده است.
پژمان، همچنین برگزاری بیش از ۴۰۰ مورد کارگاه آموزشی با حضور افزون بر ۵ هزار بهره بردار، تماس چهره به چهره کارشناسان با کشاورزان و ارائه توصیه‌های فنی را در افزایش کشت کلزا در فارس موثر می داند و می‌افزاید در هماهنگی سازمان جهاد کشاورزی فارس با فرمانداران شهرستان‌ها مقرر شده سطح زیر کشت صیفی که آب بری بالایی دارد کاهش داده شود و کشاورزان به تناوب کاشت کلزا با گندم ترغیب شوند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس همچنین توضیح می‌دهد میزان بذر مصرفی از ۱۰ کیلوگرم در فصل زراعی ۹۶-۹۵ به حدود ۷کیلوگرم در هکتار در فصل زراعی جاری رسیده که این صرفه جویی با توجه به وارداتی بودن بخش قابل توجهی از بذر‌های کلزا، دستاورد بزرگی برای استان فارس بوده است.
با هدف توسعه دانه‌های روغنی از جمله کلزا و دانه‌های روغنی، اتحادیه شرکت‌های تعاونی کشاورزی فارس نیز فعالیت‌های عمده‌ای داشته است. سید کاظم موسوی معاون توسعه تعاونی‌ها و تشکل‌های سازمان تعاون روستایی فارس می‌گوید بخش دانه‌های روغنی زیر پوشش این سازمان از سال ۱۳۸۴ در فارس تشکیل شده که در تامین و تولید بذر گواهی شده برای بهره برداران فارس و حتی کشاوزان دیگر استانها خدمات موثری ارایه کرده است.
خرید و توزیع حدود ۱۰۰ تن بذر کلزا با ارقام مختلف توسط اتحادیه تعاونی‌های کشاورزی، تامین دستگاه کارنده بذر کلزا در بیشتر شهرستان‌های فارس ارتباط چهره به چهره و ترغیب کشاورزان به کشت و بیمه محصول کلزا و تجهیز و آماده سازی مراکز خرید برای تحویل ضمنی محصول تولیدی از مهمترین عملکرد سازمان تعاون روستایی فار س در توسعه کشت دانه روغنی کلزا در استان بوده است.
از دیگر بخش‌هایی که خدمات موثری در توسعه کشت محصول استراتژیک دانه روغنی کلزا ارایه کرده، مجتمع تولید روغن جنوب كشور با عنوان كیمیا دانه ، مدیریت‌های حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی و بازرسی وارزیابی عملکرد این سازمان است.
وسعت بالای زمین های كشاورزی استان فارس در زمینه كشت دانه روغنی از جمله كلزا ، نزدیكی به بندرهای جنوبی در صورت نیاز به واردات دانه های روغنی، نبود كارخانه مشابه در جنوب كشور از دلایل سرمایه گذاری ۲۵۰ میلیارد ریالی بخش خصوصی برای ساخت مجتمع تولید روغنِ کیمیا دانه در سروستان فارس بوده است.
بنا بر اعلام مدیران این واحد تولیدی همچنین تشویق بخش كشاورزی به كشت های كم آب از جمله كلزا و تغییر الگوی كشت با توجه به بحران كم آبی از دیگر دلایل استقرار این واحد تولیدی در فارس است.
این كارخانه كه در ۱۳ هكتار مساحت و با زیربنای ۱۵ هزار مترمربع ساخته شده است در مرحله نخست، ظرفیت روغن كشی از ۲۰۰ تن دانه روغنی در شبانه روز را دارد.
همچنین راه اندازی مرحله دوم كارخانه به ظرفیت ۳۰۰ تن ورودی دانه روغنی در شبانه روز و ساخت بخش تصفیه و بسته بندی روغن در برنامه های آتی این مجتمع پیش بینی شده است.
حمید دبیری مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز می‌گوید با توجه به اهمیت کشت کلزا، کاهش آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز این محصول مهم زراعی در دستور کار این مدیریت قرار گرفته است.
به گفته دبیری با توجه به خسارت اَنگَل گُل جالیز که آفتِ گیاه کلزاست و نبود راهکار قطعی در کنترل آن، به منظور ارائه دستورالعمل مدیریت این علف هرز دو پایلوت در شهرستان‌های سپیدان و شیراز با همکاری سازمان حفظ نباتات کشور و مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس در حال اجرا ست که در این پایلوت‌ها آخرین روش‌های غیر شیمیایی، بررسی و بهترین روش توصیه می‌شود.
از طرفی اهمیت محصول دانه روغنی کلزا تا آن جا بوده که عملکرد مدیران جهاد کشارزی شهرستان‌ها نیز بر اساس توسعه هر چه بیشتر کشت گیاه کلزا ارزیابی می‌شود. حمید رضا امتحانی مدیر بازرسی و ارزیابی عملکرد سازمان جهاد کشاورزی استان فارس می‌گوید بر این اساس در این ارزیابی ها، ابتدا فعالیت‌های ترویجی مدیران از نظر برگزاری دوره‌های آموزشی، آموزش‌های انفرادی، مشاوره‌های فنی و اطلاع رسانی بررسی، سپس عملکرد آن‌ها درخصوص سطح قرارداد، کشت، سطح خاک، آب، مصرف کود‌های پایه، رعایت تاریخ کاشت و مصرف بهینه بذر به ازا هر هکتار ارزیابی می‌شود.
امتحانی هدف از این ارزیابی‌ها را بررسی موانع و مشکلات توسعه کاشت کلزا در شهرستان‌ها ذکر می‌کند تا با اتخاذ تمهیدات لازم، این موانع مرتفع و افق پیش بینی شده برای سطح زیر کشت کلزا محقق شود.
اتاق بازرگانی فارس نیز در توسعه کشت کلزا سازمان جهاد کشاورزی را یاری داده است. آقای حمیدیان نایب رییس این اتاق می‌گوید با توجه به رسالت و وظیفه‌ای که در خصوص رونق تولید بر عهده داریم همگام با همکاران سازمان جهاد کشاورزی، انجمن غلات استان فارس، کشاورزان پیشرو و دیگر دستگاه‌های اجرائی در ترغیب کشاورزان به توسعه کشت کلزا و ترویج سرمایه گذاری در صنایع ذیربط اقدام کرده است.
به گفته وی، اتاق بازرگانی فارس همچنین در توسعه کشت کلزا در زمینه تحقیقات و ترویج فعالانه ورود کرده و در بخش بازرگانی و صنعت نیز با برگزاری همایش و جلسات تخصصی، بخش‌های صنعت و تجارت را به فرآوری دانه‌های روغنی کلزا و توسعه فضای کسب و کار و رونق تولید ترغیب کرده است.
ناهمواری‌ها در توسعه کلزا
کشت کلزا اگر چه می‌تواند در خودکفایی کشور در تولید دانه‌های روغنی بسیار موثر باشد؛ برخی مشکلات مسیر رسیدن به این هدف را با برخی ناهمواری‌ها روبرو کرده است.
تحقیقات نشان می‌دهد شرایط سخت اقلیمی ایران از جمله قرار گرفتن در کمربند خشک جهان، بارندگی ناچیز، شدت تبخیر نسبت به متوسط جهانی، استقبال کمرنگ کشاورزان از کشت دانه‌های روغنی به علت مشکلات بازرگانی و تسهیلات با بهره بالا، پائین بودن عملکرد مزارع بعضی از مناطق کشت به دلایل مختلف و اقتصادی نبودن عملکرد فعلی و ضعف و کمبود دانش فنی، تکنولوژی نوین و کارآمد و نبود نظام تعرفه‌ای مناسب با رویکرد حمایت از تولید داخل برای واردات دانه‌های روغنی و فرآورده‌های آن از چالش‌های عمده توسعه کشت کلزا در کشور و استان فارس است.
آقای دهقان مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان فارس می‌گوید هر چند دولت در سال‌های اخیر برنامه‌های حمایتی از جمله یارانه بذر، ادوات کشاورزی، یارانه بیمه، کمک به آموزش، انتقال تکنولوژی، خرید تضمینی و پرداخت به موقع مطالبات به تولیدکنندگان دانه‌های روغنی را در نظر گرفته در مجموع، تولید دانه‌های روغنی برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد چرا که قیمت‌های تمام شده آن نسبت به هزینه‌های تولید پایین است.
از طرفی آقای حمیدیان نایب رییس اتاق بازرگانی فارس معتقد است با توجه به اینکه پایداری در تولید کنجاله دانه روغنی کلزا، نیاز صنعت دام و طیور را به واردات کاهش می‌دهد در نتیجه در کنار اقدامات اقتصادی مانند تعیین قیمت مناسب خرید تضمینی و پرداخت به موقع وجه کلزای تحویلی به دولت، پرداخت تسهیلات کم بهره به کلزاکاران و اقدامات فنی نیز باید در دستور کار قرار گیرد، زیرا اگر صنعت دام و طیور با کوچکترین چالش روبرو شود باعث ایجاد مشکلاتی در تولیدگوشت مرغ، تخم مرغ، گوشت قرمز و شیر و در نتیجه سبب بروز برخی تنش‌ها در جامعه می‌شود.
توسعه با استراتژی رو به جلو
کارشناسان معتقدند در شرایطی که شاهد جنگ اقتصادی دشمنان با مردم و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران هستیم، تعریف و طراحی استراتژی‌های سازنده با بهره وری و دستاورد‌های حداکثری، ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار می‌رود که کشت دانه‌های روغنی یکی از نمونه‌ها و مصادیق این طرح‌ها و استراتژی‌ها به شمار می‌رود. فعالیتی که علاوه بر تامین نیاز داخلی، کاهش واردات و وابستگی به کشور‌های دیگر را در پی خواهد داشت و به تبع آن با صرفه جویی ارزی، از ضریب فشار و اختلال در فرآیند طبیعی حرکت اقتصادی کشور کاسته می‌شود. از طرفی توسعه فرصت‌های شغلی دستاورد دیگری است که به مدد فعالیت در این حوزه کسب می‌شود و مجموعه این دستاوردها، مقاومت پذیری اقتصاد کشور را افزون‌تر و عبور از چالش‌ها و موانع و مشکلات اقتصادی را سهل‌تر می‌کند.
با توجه به اهمیت محصول استراتژیک کلزا به تاکید رهبری می‌بایست با همت و تلاش و اتخاذ تدابیر هوشمندانه، در تولید و تامین این دانه روغنی نه تنها پرچم خودکفایی برافراشته شود، بلکه صادرات آن از ایران به کشور‌ها و بازار‌های هدف خارجی نیز محقق شود موضوعی که با برنامه ریزی هدفمند و قابل حصول خواهد بود.
***گزارش از سیده نصرت شجاعی