عمرت دراز ، ای با شکوهِ سبز فام ِهیرکان

به گزارش خبر گزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ هم سن و سال دایناسورها هستند !
در یک نگاه ، یک پارک ژوراسیکی۴۰ میلیون ساله هستند که از عصر یخبندان جان سالم به در بُرده اند.
هرچند در گذر ایام، زخم هایی برداشته اند اما با گذشت این همه سال، همچنان دل شان جوان است و سرپایند ؛ انگار نه انگار که از دوره سوم زمین شناسی تا امروز ، هی دارند نفس می کشند و نفس می سازند.
با شکوه و سربلند و سبز ، در گذر سال ها ، قد کشیده اند آن بالا بالاهای ایران.
از بالا که نگاه کنی یک روبان سبز بلند می بینی زیر دامن آبی خزر ؛ از گُلی ‌داغی در شرق گلستان تا آنسوی شمال گیلان و البته بخش های کوچکی از آن هم در جمهوری آذربایجان سرفرازی می کند.
جنگل هایی که بر اساس آمارها، ارتفاع آن از سطح دریا شروع می ‌شود و به ۲ هزار و200 متر هم می ‌رسد.
جنگل های هیرکانی که شکوه و قدمتش ، ثبت جهانی اش را رقم زده است.
و چه خبری خوش تر از این برای دوستداران منابع طبیعی که نیمه تیر ماه امسال ، در چهل ‌و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو، جنگل‌های هیرکانی ایران، به نام کشورمان، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
آنطور که از آمارها بر می آید 53 درصد از جنگل‌های هیرکانی ایران در مازندران، ۲6 درصد در گیلان و ۲۱ درصد در گلستان قرار دارند.
البته حدود 20 هزار هکتار از جنگل های هیرکانی هم در جمهوری آذربایجان قرار دارد.

ریه هایی که بیش از 40 میلیون سال ، حیات و سر زندگی می بخشد!
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در تشریح مزیت های جنگل های هیرکانی می گوید : این جنگل ها زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است و ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای در آن می روید.
محمد رضا عبداللهی با بیان اینکه سهم گیلان از این یادگار دوره سوم زمین شناسی ، حدود 564 هزار هکتار است افزود : در جنگل های هیرکانی گیلان، 50 گونه درختچه ای و 30 گونه درختی می روید که 7 گونه آن از جمله انجیلی ، سرخدار و شمشاد هیرکانی در دنیا کمیاب است.
وی با اشاره به اینکه برگ های درختان جنگلی گرد و غبار موجود در هوا را جذب و هوا را تصفیه می کنند گفت : این موهبت الهی شاید برای اهالی استان هایی که جنگل های هیرکانی را در دل جا داده است ، چندان نمود نکند اما ساکنان شهرهای پر جمعیت و صنعتی که گرد و غبار، مهمان همیشگی حال و هوای شهرشان است و وارونگی هوا هر از چند گاهی، آلاینده ها را سهم ریه های شان می کند و مدارس را تعطیل ، خوب قدر این فیلتر های هوا را می دانند.
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با بیان اینکه درختان جنگلی ریه های زمین هستند افزود : هر هکتار جنگل سالانه 2 و نیم تن اکسیژن تولید می کند و با این حساب، جنگل های هیرکانی ایران که وسعتش حدود 2 میلیون هکتار است، سالانه 5 میلیون تن اکسیژن تولید می کند که سهم جنگل های گیلان در این بین ، تولید سالانه یک میلیون و410 هزار تن اکسیژن است.

آنطور که محمد رضا عبداللهی توضیح می دهد ؛ سرعت و قدرت قطرات باران در برخورد با شاخ و برگ درختان جنگلی گرفته می شود و از این طریق جلوی فرسایش، شسته شدن خاک و جاری شدن سیلاب گرفته می شود و از طرفی ریشه های این درختان مثل یک اسفنج عمل کرده و حجم زیادی از آب بارندگی را در شبکه هایی که با ریشه دواندن ایجاد کرده اند ، ذخیره می کنند.
وی افزود : با این کار ، آب به آرامی در خاک نفوذ می کند و به سفره های زیر زمینی و رودخانه های دائمی هدایت می شود ؛ برای همین است که بیشتر رودخانه های گیلان ، در طول سال پُر آبند.
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان به نقش این جنگل ها در رونق صنعت گردشگری البته با رعایت الزامات حفاظت و صیانت از این عرصه ها هم تاکید و در عین حال اذعان دارد : با وجود مزیت های فراوان و ارزش جهانی جنگل های هیرکانی که از قدیمی ترین جنگل های دنیا به شمار می رود ، فقط در 60 سال اخیر ، وسعت این جنگل ها بیش از یک میلیون هکتار کاهش یافته و از 3 میلیون هکتار به حدود 2 میلیون هکتار رسیده است ؛ آماری که تامل بر انگیز است و اهمیت تلاش برای جلوگیری از این رویه کاهشی سطح جنگل های هیرکانی را دو چندان می کند.

از گمانه زنی ها تا واقعیت سرنوشت جنگل های شمال
پارسال در برخی رسانه ها، خبرهایی درباره نابودی جنگل های شمال كشور تا 30 سال آینده منتشر شده بود که خیلی ها را نگران کرد البته چندی بعد رییس شورای عالی جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور در مصاحبه ای، پیش بینی نابودی جنگل های شمال كشور تا 30 سال آینده را رد كرد و اطمینان داد : براساس آخرین آمار دفتر مهندسی و مطالعات ، سطح جنگل های شمال كشور همچنان 2 میلیون هكتار است و انتشار چنین اخباری مبنای تحقیقاتی ندارد.
اما برخی از فعالان زیست محیطی ، دوستداران و کارشناسان منابع طبیعی معتقدند : اعلام این خبر به این معنی نیست که جنگل های هیرکانی از تیر رس خطر نابودی در امان است و باید حالا که این جنگل ها به نام بلند ایران ثبت جهانی شده ، بیش از پیش آستین ها را برای حفظ و احیایش ، بالا زد و خطراتی را که در مقابل بقای این میراث گرانبهای ما قبل تاریخ قد علم کرده ، پس زد.
بررسی ها حاکی است جنگل های هیرکانی از جمله جنگل های گیلان که ازعصر یخبندان جان سالم به در برده اند ، حالا از یک سو به دلیل نبود طرح آمایش سرزمین از طرح های عمرانی که بدون در نظر گرفتن الزامات آمایش سرزمینی و منابع طبیعی اجرا می شود، زخم برداشته اند و از طرفی با سوء استفاده جنگل خوارانی که پشت سپر بعضی طرح های توسعه روستایی، خلاهای قانونی و بازدارنده نبودن برخوردها، قائم شده اند، سطح شان آب می رود.

معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان از دیگر چالش هایی که دامنگیر جنگل های هیرکانی گیلان است می گوید و اذعان دارد : برخی از مناطق جنگلی استان از انباشت زباله ها زخم برداشته است ، زباله هایی که علاوه بر به خطر انداختن زندگی جانداران ، شیرابه های آن خاک جنگل و سفره های آب زیر زمینی و آب های سطحی را هم آلوده می کند.
محمد رضا عبداللهی می گوید : دست کم 4 مرکز رسمی دفع و دفن زباله در مناطق مختلف گیلان در دل جنگل قرار دارد و افزون بر این ، گزارش های رسیده حاکی است ، برخی از دهیاری ها زباله های روستایی را چراغ خاموش و غیر رسمی در جنگل تخلیه می کنند.
وی با بیان اینکه در مناطقی هم بخش هایی از جنگل مورد هجوم قاچاقچیان چوب قرارمی گیرد افزود : از سوی دیگر قامت سبز این جنگل ها، با داس و تیشه برخی خانوارهای جنگل نشین بر زمین می افتد و هیزم اجاق خانه های شان می شود.
آنطور که معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان توضیح می دهد : برخی از آفت ها و بیماری هایی چون شب پره شمشاد و بلایت هم با تغییرات آب و هوایی دهه های اخیر گسترش یافته و به جان بخش هایی از جنگل های هیرکانی افتاده است که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان، برای مقابله با آن، طرح کنترل آفات و امراض را در دست اجرا دارد.
محمد رضا عبداللهی می گوید : از سال 96 به طور ویژه مقابله بیولوژِیک با این آفات را با محلول پاشی در سطح 25 هزار هکتار را به دست گرفته ایم و در کنار آن تولید نهال شمشاد هیرکانی را هم در دست اجرا داریم تا با فروکش کردن این آفات ، نهال کاری در مناطق آسیب دیده را آغاز کنیم.

جنگل های هیرکانی زیر ذره بین یونسکو
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان معتقد است اگرچه ثبت عنوان یکی از قدیمی ترین جنگل های دنیا به نام ایران در فهرست سازمان جهانی یونسکو، بسیار ارزشمند است اما قرار گرفتن در فهرست میراث ماندگار جهانی به این معنی نیست که چالش های حیات جنگل های هیرکانی حل شده است.

محمد رضا عبداللهی می گوید : بی شک ثبت یک اثر در فهرست جهانی یونسکو، کشورهای عضو کنوانسیون حمایت از میراث‌های فرهنگی و طبیعی را متعهد می کند تا با مشارکت جهانی از این میراث جهانی مراقبت کنند و کشوری که این میراث گرانبها را در دل خود جا داده بیش از همه موظف است الزامات و استانداردهای یونسکو را برای باقی ماندن در فهرست میراث جهانی و استفاده از اعتبارات جهانی آن کسب و حفظ کند.
وی با بیان اینکه سازمان جهانی یونسکو در گستره جنگل های هیرکانی 12 سایت را برای پایش، مطالعه و بررسی وضعیت این مناطق انتخاب کرده و زیر نظر دارد گفت : در جنگل های گیلان، 3 سایت در مناطق لیسار تالش، سیاه رود رودبار و گشت رودخان فومن ، تعیین شده که باید استانداردهای یونسکو در آن اجرایی شود و تداوم یابد.

طرح مدیریت پایدار جنگل های هیرکانی ؛ مجوزی برای اکسیر جوانی و جهانی ماندن
برای اطلاع بیشتر از راهبردهای منابع طبیعی و آبخیزداری با رییس اداره جنگلداری این اداره کل هم صحبت می شوم.
کامیار مرزبانی اشاره ای به ابلاغ و اجرای طرح توقف بهره برداری از جنگل ها درسال 96 دارد و می گوید : این طرح از همان سال در دستور کار سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور قرار گرفت و اجرایی شد و این سازمان همزمان ، براساس برنامه ششم توسعه و مصوبه هیات دولت، مکلف شد با کمک دانشگاه ها، یک طرح جایگزین در این باره تهیه و تدوین کند.
آنطور که او توضیح می دهد ؛ در طرح جایگزین مدیریت پایدار جنگل های هیرکانی ، از هر منطقه جنگلی ، باید بر اساس ظرفیت ها ، نیازها و رعایت اصول و الزامات حفاظت و احیا، بهره برداری می شود.

رییس اداره جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان مثالی زد و گفت : بخشی از مناطق جنگلی ، قابلیت اجرای طرح گردشگری، بخش هایی کارکرد کشت گیاهان دارویی و در مناطقی هم که چشمه های جنگلی است، امکان اجرای طرح های آبزی پروری وجود دارد ؛ در حالی که در گذشته بهره برداری از جنگل ، صرفا به برداشت چوب درختان جنگلی، خلاصه می شد که نتیجه اش از بین رفتن عرصه ها بود.
کامیار مرزبانی افزود : طرح نیمه تفصیلی مدیریت پایدار جنگل های هیرکانی، در مرحله تدوین و تهیه است که پس از نهایی شدن از سال 99 استان ها باید برای تهیه و تنظیم طرح کامل تفصیلی آن اقدام کنند.
وی که معتقد است این طرح تا حدود زیادی به مدیریت پایدار جنگل های هیرکانی کمک می کند می گوید : در این طرح افزون بهره برداری اصولی اقتصادی ، درآمد حاصل از آن ، برای انجام برنامه ها و طرح های حفاظت و صیانت از جنگل که در حال حاضر به علت کمبود اعتبار با چالش مواجه است ، صرف خواهد شد.

تلاش های استانی برای کاهش پیامدهای توسعه در جنگل های گیلان
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان با بیان اینکه 80 درصد از زمین های این استان مرتعی و جنگلی است می گوید : با توجه به پراکندگی روستاها در عرصه های منابع طبیعی از جمله جنگل ها، ایجاد برخی زیرساخت های توسعه مثل سامانه های تامین آب آشامیدنی و کشاورزی و راه دسترسی برای روستاییان اجتناب ناپذیر است.
علی اوسط اکبری مقدم افزود : با این حال تلاش می کنیم ، در اجرای طرح های عمرانی، گذرمان کمتر به عرصه های جنگلی بیفتد و کمتر از این عرصه ها عبور کنیم ؛ موضوعی که از اولویت های کاری مشاوران طرح ها ، هنگام تدوین و تصویب طرح های عمرانی است.
به گفته وی برخی از پروژه های بزرگ مثل سد سازی که در آن عرصه های وسیعی زیر چتر تغییر کاربری می رود ، جزو طرح ها ملی و خارج از حیطه اختیارات استانی است که برای فراهم کردن ذخیره آب زراعی و حل بحران کم آبی در فصل زراعی، مجبور به اجرای آن هستیم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان با اشاره به وجود مراکز بزرگ دفن زباله در جنگل های گیلان و نیز تخلیه زباله های روستایی در این مناطق گفت : مدیریت پسماند ، حل مشکل مراکز انباشت و دفن زباله گیلان در دستور کار ویژه استانداری است؛ به طوری که هر هفته دست کم یک نشست برای بررسی و تدوین راهبردهای مدیریت آن بر گزار می کنیم و با توجه به اعتبارات جذب شده و برنامه ریزی های انجام شده ، امیدواریم در یک بازه زمانی 3 تا 4 ساله ، لکه سیاه زباله را از دامن جنگل های هیرکانی گیلان ، پاک کنیم.

تشکل های مردم نهاد ، حلقه ارتباطی مسئولان و حاشیه نشینان جنگل
مدیرعامل یکی از تشکل های مردم نهاد محیط زیستی و منابع طبیعی گیلان که 20 سال است در زمینه حفاظت و حمایت از منابع طبیعی از جمله جنگل های گیلان فعال است می گوید : آگاه سازی جوامع محلی از اهمیت و پیامد های از بین رفتن جنگل های هیرکانی و راهکارهای حفظ و جلوگیری از نابودی این عرصه ها از مهم ترین برنامه های این تشکل مردم نهاد است که با برگزاری دوره های آموزشی در دهیاری ها و مساجد روستاهای مناطق جنگلی، اجرا می کنیم.
زهره شمشادی افزود : با این کار افزون بر آگاه سازی خانوارهای روستایی از پیامدهای بهره برداری جوامع محلی از جنگل ، از مشارکت آنان برای مقابله و گزارش تخلف دست اندازان و متصرفان این عرصه ها بهره می گیریم.
وی گفت : اعضای این تشکل با مراجعه به مدارس و آموزش فرهنگ حفاظت و صیانت از جنگل ، دانش آموزان مستعد و با انگیزه را به عنوان همیار طبیعت انتخاب و با کمک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان به آنها کارت همیار طبیعت ارائه می کنند تا در مواقعی که این دانش آموزان برای گردش به عرصه های جنگلی می روند، به کسانی که عرصه های جنگلی را با ریختن زباله، شکستن شاخه های درختان و روشن کردن آتش تخریب می کنند، تذکر دهند.

با شکوه و سلامت بمانی ، ای وسعت سبز
اگرچه ثبت جنگل های هیرکانی در میراث ماندگار جهانی و عواید معنوی و مادی آن، مسیر رسیدن به اهداف حفظ و صیانت از این یادگار دوره سوم زمین شناسی را کوتاه تر و هموار تر می کند اما نباید فراموش کرد ، باقی ماندن در این فهرست ، خود مستلزم مدیریت پایدار با رعایت اصول استانداردهای حفاظت از منابع طبیعی بین المللی است که البته مسئولان می گویند در کنار مردم در صدد اجرایی کردن آن هستند.
بی شک این وسعت سبز فقط در صورت اجرای درست برنامه های پیش بینی شده جهانی ، ملی و استانی سبز خواهد ماند .
تا تحقق کامل این هدف ، این آرزوی دوستداران و حافظان منابع طبیعی در گوش جنگل های هیرکانی زمزمه می شود که " عمرت دراز ، ای با شکوهِ سبز فام ِهیرکان"!

*نویسنده :مریم امدادی