"عسل‌های زنبور ندیده"؛ شیرینی به یغما رفته

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان رضوی، ولی تولید محصولی همراه با رنج و تعب فراوان، دغدغه این روزهای زنبورداران نیست، آنها چند سالی است علاوه بر مشکلات موجود بر سر راه، با پدیده دیگری مواجه هستند که نه به نوشینی عسل که بسان نیشی شده است بر سر و جان تولید کننده و مصرف کننده.

عرصه ای که می تواند علاوه بر سودآوری برای تولیدکننده و ارزآوری برای کشور، نقش مهمی در ارتقای شاخص سلامت مردم داشته باشد, امروزه با ورود عسل های صنعتی یا به عبارتی "زنبور ندیده" که در کارگاه های زیرپله ای تولید می شود، حسابی کام همه را تلخ کرده است.

ورود عسل های زنبورندیده ماحصل این واقعیت است که زنبورداری در خراسان رضوی اصلا شبیه "صنعت" نیست؛ حوزه ای است که زنبوردارش متضرر، فروشنده اش ناراضی، خریدارش سردرگم و پرسوال و فقط کام سودجویانش شیرین است.

فروشندگان عسل می گویند: بسیاری از مردم اندک مطالعه ای درباره عسل ندارند، آنها حتی از ما درخواست عسل شکرک نزده و بدون اسانس می کنند که اتفاقا، هم شکرک نشانه مرغوبیت عسل هست و هم اسانس مورداشاره آنها، نام گل و گیاهی است که ما عسل را به آن معرفی می کنیم.

به گفته آنان، تشخیص عسل طبیعی از تقلبی و صنعتی، بدون آزمایش های سنتی و تخصصی در آزمایشگاه های فیزیک و شیمیایی معمولا برای غیراهل فن مشکل است، به همین خاطر فروشندگان معمولا اطلاعات کاملی درباره عسل های مختلف به خریدار می دهند تا آگاهانه انتخاب کند.

عسل فروشان معتقدند علت ناآگاهی مردم از نوع عسل های موجود در بازار این است که جز زنبورداران و دارندگان مجوز عسل فروشی که آنها هم یک دوره کوتاه آموزشی را در ادارات جهاد کشاورزی می گذرانند، سایر فروشندگان اطلاعات درست و کاملی از این محصول ندارند و خلاء ناآگاهی آنان با تقلب و فریب سودجویان پر می شود.

به گفته فعالان این صنف،عسل فروشان متقلب معمولا در مناطقی که کشش عرضه عسل مرغوب و قیمت بالا (حدود 80،90 هزار تومان به بالا) را ندارد، جولان می دهند و عسلهای کیلویی 20و30 هزار تومان به راحتی به مشتری غالب می شود. 

در گردشی در منطقه هدایت مشهد که مرکز سکونت زنبورداران است، آنها هم مهمترین دغدغه فعالان این حرفه را عسلهای تقلبی می دانند که آنقدر به آن اسانس و رنگ اضافه می شود که تشخیص آن به سادگی امکان پذیر نیست و بجای شفا و درمان، درد می آورد و سرطان.

یکی از زنبورداران با بیش از 30سال سابقه فعالیت می گوید: در نبود شبکه فروشی مستقیم میان زنبوردار و خریدار عسل و تعدد نهادهای مسوول که اتفاقا هیچ کدام هم اثر بازدارنده قوی بر تولید و توزیع عسل تقلبی ندارند، هر سودجویی می تواند فعالیت کند.

"سیدحسین صادقی" می گوید: زنبورداران صنف مستقلی با بازرسان متخصص ندارند، آنها زیرنظر اتحادیه زنبورداران فعالیت می کنند و عسل تولیدی شان زیر نظر اتحادیه گیاهان دارویی به فروش می رسد و از میان ادارات و نهادهای مسوول و متولی هم هیچ کدام نظارت دقیق و جامعی بر بازار فروش محصولات این صنف ندارند.

رئیس هیات مدیره تعاونی زنبورداران مشهد به محدودیت دیگری در این حوزه اشاره می کند و می گوید: پارک های جنگلی، مناطق حفاظت شده و باغات آستان قدس رضوی مناطق خوبی برای پرورش زنبور عسل هستند اما مجوزی برای استفاده این مناطق به ما نمی دهند؛ در حالی که کلونی زنبور در هرجا باشد می تواند تولید را تا هفت کیلومتر اطراف محدوده خود به میزان 30تا40 درصد افزایش دهد.

او تصریح می کند: در حال حاضر به دامداران مجوز استفاده از مراتع را می دهند اما برای زنبورداران مانع تراشی می شود و در صورت مشاهده، کلونی آنها را تخریب می کنند.      

زنبوردار دیگری بیمه را از نیازهای ضروری زنبورداران و کلونی ها می داند و می گوید: زنبوردار همچون عشایر دایم در طبیعت در حال جابجایی است و در فرآیند کوچ، ممکن است به خودش، کندوها و کلونی هایش آسیب فراوانی وارد شود؛ با اینحال 16سال است تلاشمان برای بیمه کردن زنبوردار به نتیجه نرسیده و به علت قیمت بالای بیمه کلونی، زنبوردار از آن استقبال نمی کند و البته مبلغ داده شده هم، جبران کل خسارت هم نیست.

به گفته "عباس زاده"، این ریسک بالای تولید و تاثیر آن بر قیمت تمام شده تولید عسل، انگیزه را برای ماندگاری در این حرفه کم می کند و در خلاء تولید کننده، سودجو به میدان می آید.    

"طاهرنیا" زنبوردار دیگری است که ورود داروهای تقلبی به کشور در نبود داروهای ارگانیک و توان پایین زنبوردار برای خرید داروها از آلمان و کانادا را مشکل دیگر فعالان این رشته می داند.

وی با بیان اینکه در بسیاری از بیماریها مانند نوزما و کنه واروا، یک داروی استاندارد و مورد تایید سازمان دامپزشکی، تاکنون وارد کشور نشده است، می گوید: داروهای چینی قیمت پایینی دارند ولی تلفات جبران ناپذیری به زنبورستان ها وارد می کند.

به سراغ رئیس اتحادیه زنبورداران خراسان رضوی می رویم که دلی پر درد دارد از جلسات مکرر و بی نتیجه با سازمان های مرتبط با سلامت مردم درباره جلوگیری از ورود عسل های صنعتی به بازار.

حبیب الله پناهنده مقدم با بیان اینکه در هر یک از 29شهرستان خراسان رضوی یک شرکت تعاونی وجود دارد که 14سال است زیرنظر این اتحادیه فعالیت می کنند، می گوید: صدور پروانه زنبورداری از طرف اتحادیه زنبورداری و صدور پروانه فروش عسل از سوی اتحادیه گیاهان دارویی باعث دوگانگی و تشدّد آرا در تصمیم و عمل برای برخورد با این پدیده شده است.  

 او می افزاید: اگر صدور پروانه برای فروش عسل را به اتحادیه زنبورداران محول کنند ما امکان سنجش 9فاکتور کیفی عسل تولیدی سه هزار و 500زنبوردار زیرمجموعه خود را در آزمایشگاه های مربوطه داریم.

پناهنده مقدم می گوید: با درج چهار درجه یا گرید A، B، C و D(هر گرید خود نیز دارای سه درجه است) روی برچسب شیشه های عسل که درصد خلوص، مواد تشکیل دهنده، مرغوبیت و ... عسل را مشخص می کند، مشتری با خاطرجمعی می تواند عسل را خریداری کند.

او تصریح می کند: زنبورداران نمی توانند عسل تولیدی خود را مستقیما به خریدار عرضه کنند و مشتری های خاص خود را دارند و شبکه فروش آنها بسیار سنتی است؛ چون فراهم کردن مکان مناسب برای عرضه تولیدات، اتخاذ کد بهداشتی، مجوز فعالیت و پروانه فروش و ... از الزامات این کار است و زنبورداری که دائم در حال فعالیت و کوچ در طبیعت است چگونه می تواند این فرآیندهای زمان بر را در داخل شهر و دور از کندوها انجام دهد.                     

رئیس اتحادیه زنبورداران خراسان رضوی تصریح می کند: اگر پروانه فروش عسل را این اتحادیه صادر کند می توان با کد رهگیری 16رقمی درج در پروانه زنبورداری که همه اطلاعات زنبوردار در آن آمده، کیفیت محصول تولیدی را از مبداء تا مقصد (خریدار)، کنترل کرد و دیگر مانعی بر سر راه عرضه مستقیم عسل به خریدار نیست.

پناهنده مقدم در عین حال با اشاره به تولید دو هزار و 100تن عسل از 350هزار کلونی بیش از سه هزار زنبوردار در سال97، تولید امسال عسل را بیشتر از سال گذشته پیش بینی می کند و می افزاید: هرچندهجوم پروانه ها امسال مشکلات زیادی را به زنبورستان ها وارد کرد.

عضو دو انجمن علمی زنبور عسل و گیاهان دارویی کشور و کارشناس تعیین قیمت عسل هم به تقسیم بندی عسل اشاره می کند و می گوید: عسل به سه شکل "طبیعی"، "پرورشی" و "صنعتی یا زنبورندیده" در بازار وجود دارد که اولی به عنوان دارو، دومی تقویت شده با شکر و سومی مضر و سرطان زاست.     

محمدجواد علیپور می افزاید: تعدد ادارات کنترل کننده مانند بهداشت، استاندارد، دامپزشکی، تعاون روستایی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن و ... باعث شده این حوزه در عین داشتن تعداد زیاد ناظر، مسوول مستقیمی که بتواند مانع ورود عسل های صنعتی به بازار شود، ندارد.

کارشناس مسوول بخش زنبورعسل اداره کل جهادکشاورزی خراسان رضوی، معتقد است: وجود عسل تقلبی در بازار باعث شده دید منفی نسبت به عسل در عموم وجود داشته باشد.

مهندس عاکف به نکاتی اشاره می کند که برای خرید عسل خوب باید آنها را رعایت کرد و می افزاید: خرید از فروشنده مطمئن که مکان مشخصی داشته باشد، بتوان محصول را در صورت نامرغوب بودن بازگرداند، دارای اطلاعات کامل از کیفیت عسل فروخته شده داشته باشد و ... از جمله این نکات است.

وی با بیان اینکه هر عسل یک رنگ خاص، طعم خاص و خواص خاص خود را دارد، ادامه می دهد: عسل تولیدی برخی گیاهان که رویششان در طبیعت منطقه و استان بسیار کم است گرانتر از سایر عسل ها است؛ مثل عسل گل های روئیده شده در کوه های آلاداغ، بینالود و هزار مسجد منطقه خراسان.   

به گفته این کارشناس مسوول، عسلی که در آب رسوب کند، عسل رس کرده، عسلی که در ظرفش شکرک بزند و عطر و اسانس آن مربوط به خود گیاه باشد، عسل خوبی است؛ عسل با رنگ تیره معمولا عسل بهتری است (به استثناء یکی دو نوع) و نیز روی برچسب ظرف آن هم باید نام تولید کننده، تاریخ تولید، منطقه تولید و ... درج شود.

مهندس عاکف می گوید: عسل تولیدی استان خراسان رضوی به علت آب و هوای خشک و تنوع گیاهی بالا، عسل معطر و مرغوبی است و بالعکس عسل های رنگ روشن و دارای اسانس های غیرطبیعی مرغوب نیست.    

در پایان با رئیس اتحادیه گیاهان دارویی قرار مصاحبه می گذاریم که او می گوید: همانطور که عرقیات در کارخانه ها تولید می شود و برای فروش به مجوز اتحادیه ما نیاز دارد برای فروش عسل هم این اتحادیه باید پروانه فعالیت صادر کند و اتحادیه زنبورداران فاقد وجاهت قانونی در این زمینه خاص است.

بخارایی در عین حال معتقد است بازرسان این اتحادیه نظارت گسترده ای بر بازار دارند و وجود تقلب ممکن است در هر محصول و صنفی وجود داشته باشد و کم کاری از ناحیه آنها نیست.

آنچه روشن و مبرهن است، این واقعیت است که غیبت یک یا چند دستگاه مشخص برای برخورد با سودجویان، بی توجهی به حل مشکلات عدیده زنبورداران، ندادن اطلاعات به مردم برای تشخیص عسل طبیعی و ... در نهایت حاصلی جز ورود عسل تقلبی به خانه ها و سفره های مردم ندارد؛ زنگ خطری که مدتهاست به صدا درآمده است و گوش شنوایی برای آن نیست.

نویسنده: مریم اکبری