هنر کاشی کاری در خراسان شمالی سابقه ای دیرینه دارد و هنرمندان این استان خودشان نیازهای بازار استانی را تامین می کنند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان شمالی در کشور ۳۰۰ رشته صنایع دستی وجود دارد که از این تعداد ۵۰ رشته در خراسان شمالی فعال است.
احیای کاشی کاری
علی عابدی معاون صنایع دستی اداره کل صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی خراسان شمالی می‌گوید: از چند سال گذشته
مریم علی اکبری مسئول کارگاه نوای خاک در بجنورد با اشاره به منسوخ شدن هنر ساخت کاشی سنتی بیش از ۱۰۰ سال در این استان، می‌گوید: این هنر چند سالی است در این استان احیاء شده و این کارگاه از سال ۸۸ آغاز به کرد.
رشته‌های صنایع دستی شامل ابریشم بافی، کارت بافی و نمد مالی از جمله رشته‌های احیا شده در استان به شمار می‌روند و افزون بر این رشته‌های جدید صنایع دستی نظیر کاشی سازی که قبلا در استان وجود نداشتند نیز در استان فعال شدند.
صنعت کاشی کاری
کاشی هفت رنگ نوعی کاشی است که برای مناره و گنبد به رنگ سفید تهیه، در کنار هم چیده و طرح یا خط روی کاغذ سمبه شده، با گرده زغال روی کاشی کپی می‌شود و به وسیله اکسید منگنز قلم گیری می‌شود بعد با رنگ‌های مختلف، اما حرارت پایین‌تر از رنگ اول کاشی، رنگ آمیزی می‌شود و دوباره به کوره می‌رود و آماده نصب می‌شود.
چون در ساخت این کاشی‌ها از رنگ‌های مختلفی متشکل از ۷ رنگ اصلی استفاده می‌شد آن را هفت رنگ می‌خواندند. بیشتر رنگ‌های مورد استفاده آبی، فیروزه ای، سبز، زرد، قرمز و آبی لاجوردی است.
تولید کاشی سنتی یکی از رشته‌های جدید تاسیس در استان است که بعد از سال‌ها حدود ۱۰ سال است که در استان احیاء شد و از سال ۹۲ به طور حرفه‌ای دنبال می‌شود.
حرکتی بسیجی برای فعال کردن اقتصاد مقاومتی
مسئول کارگاه کاشی روستای گلیان شیروان که ۲۶-۲۷ سال تجربه کار در کارگاه تولید کاشی آستان قدس را دارد اکنون به عنوان یک
خادم با اشاره به حمایت ویژه مسئولان این شهرستان و میراث فرهنگی برای احداث این کارگاه می‌گوید: با همه این حمایت ها، اما به علت طولانی بودن مراحل اداری خیلی اذیت شدم و تا کنون چند بار تصمیم گرفتم به مشهد برگردم.
خادمی گفته برای راه اندازی این کارگاه ۶۰۰ میلیون تومان تسهیلات گرفته و در مرحله اول ایجاد اشتغال برای ۶ نفر شغل فراهم کرده است، اما در صورت توسعه این کارگاه توانایی ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برای ۱۰۰ نفر را نیز خواهد داشت.
در این کارگاه برنامه ریزی شده سالانه ۳ هزارو ۸۰۰ متر مربع کاشی هفت رنگ وآجر لعابدار تولیدشود.
علی عابدی معاون صنایع دستی می‌گوید: اکنون سه کارگاه در حوزه کاشی سنتی فعال است و همچنین هنرمندانی در حوزه کارگاه‌های مینا کاری، سفالی، نقاشی روی سفال و مرمت نیزفعالیت می‌کنند.
خراسان شمالی استانی مستقل در تولید کاشی سنتی
علی عابدی معاون صنایع دستی با بیان اینکه قبل از این برای تهیه کاشی مساجد وسایر اماکن مذهبی متکی به مشهد بود و این کار را سخت کرده بود، اما اکنون کاشی‌های مورد نیاز در استان خودمان تولید می‌شود.
وی می‌افزاید: کاشی‌های سنتی که دراستان تولید می‌شود از نظر کیفیت با محصولات تولیدی شده در لاله چین همدان برابری می‌کند.
به لحاظ مواد اولیه خاک و گل با درجه چسبندگی مختلف و همچنین رنگ‌های مختلف ظرفیت خوبی در استان داریم.
خانم کلاته مدیر فنی کارگاه نقش خاطره با اشاره به کیفیت کاشی‌های تولید شده در این کار گاه می‌گوید: بعد از خشک شدن رنگ‌ها کاشی به داخل کوره منتقل می‌شود تا با درجه حرارت هزار تا ۱۱۰۰ درجه سانتی گراد کاشی‌ها به مدت ۴۸ ساعت پخته شوند.
علی عابدی معاون صنایع دستی می‌افزاید: کاشی سنتی بازار خوبی دارد و تولیدات کارگاه‌های استان تولیدات خود را در بازار‌های خارج کشور نیز عرضه می‌کنند.
قاسم جفا کش مسئول کارگاه نقش خاطره با بیان اینکه همه کارگاه با آورده شخصی راه اندازی شده از همکاری نکردن بانک‌ها برای ارائه تسهیلات گلایه می‌کند.
او می‌افزاید: بیشتر تولیدات کاشی سنتی برای دکوراسیون داخلی و سر در مدارس است و سالانه با تولید ۲ هزارو ۵۰۰ متر مربع برای ۵ نفر اشتغال ایجاد کرده است.
کاشی کاری معماری نوین یا سنتی
کاشی کاری یکی از روش‌های دلپذیر تزئین معماری در سرزمین‌های اسلامی است. تحول و توسعه کاشی‌ها از عناصر خارجی کوچک رنگی در نما‌های آجری آغاز شد و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم و نهم هجری انجامید.
در اواخر قرن نهم هجری، شاه عباس صفوی دست به ساخت و ساز‌های وسیعی در اصفهان زد. اما کاشی کاری سنتی که به کاشی کاری معرق معروف بود پاسخ گوی حجم گسترده ساخت و ساز‌ها نبود و زمان زیادی صرف ساخت و نصب آن‌ها می‌شد.
به همین دلیل راه تازه‌ای برای کاشی کاری بنا‌ها ابداع شد که می‌توانست جایگزین خوبی برای کاشی معرق باشد. این شیوه که به کاشی خشتی یا هفت رنگ مشهور است اگر چه در مقایسه با کاشی کاری پیش از خود، ارزش هنری کمتری داشت و تنها به عنوان گزینه‌ای سریع جایگزین کاشی معرق شده بود، سبب شد قابلیت‌های هنری بیشتری در اختیار هنرمندان قرار گیرد.
مریم علی اکبری توضیح می‌دهد: ما کاشی‌ها را از شهر‌های دیگر وارد کرده، طبق فضا طرح را آماده می‌کنیم، به وسیله سوزن کل نقش را سوزنی کرده و سپس طرح را بر روی کاشی منتقل می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: طرح قلم گیری می‌شود و بعد از آن با رنگ‌های لعاب، رنگ‌های مختلف را پیاده می‌کنیم و بعد از خشک شدن رنگ‌ها کاشی به داخل کوره منتقل می‌شود تا با درجه حرارت هزار تا ۱۱۰۰ درجه سانتی گراد کاشی‌ها به مدت ۴۸ ساعت پخته شوند.
وی بیان می‌کند: علاوه بر کاشی هفت رنگ طبق تقاضای متقاضی آجر معقلی که برای مناره و گلدسته‌ها استفاده می‌شده و هم اکنون کم رنگ شده است و معرق کاشی که به علت هزینه بالای تولید جای خود را به کاشی هفت رنگ داده است، نیز تولید می‌شود.
بازار نسبتا داغ کاشی سنتی
مریم علی اکبری مسئول کارگاه کاشی سنتی نوای خاک در بجنورد می‌افزاید: در ابتدا به دلیل اینکه نمی‌دانستیم آینده این کار چگونه می‌شود، کارگاه را با وسعت کوچکتری راه اندازی کردیم و بعد از مدتی توانستیم آن را گسترش دهیم.
وی همچنین می‌گوید: کار تولید کاشی هفت رنگ را با ۲۰ میلیون تومان شروع کردیم که با ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان از این مقدار مواد اولیه و رنگ خریداری کردیم و با شش هفت میلیون تومان نیز کوره ساختیم.
وی با بیان اینکه سالانه هزار و ۵۰۰ متر مربع کاشی هفت رنگ در این کارگاه تولید می‌شود، می‌افزاید: کاربرد این کاشی‌ها بیشتر در مساجد، حسینیه ها، اماکن مذهبی است و کمتر بخش افراد برای استفاده در منازل خود به سراغ این هنر می‌آیند.
علی عابدی با تأکید بر حمایت از رشته‌های جدید می‌گوید: تا کنون یک میلیارد تومان به ۴ تا ۵ نفر از متقاضیان برای ایجاد کارگاه تولید کاشی تسهیلات داده شده و برای ۱۰۰ نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم اشتغال ایجاد شده است.
و حالا تولیدات و هنر دست هنرمندان دیار رنگین کمان نیاز بازار این استان را تامین می کند.
نویسنده: تکتم عارفی