طلای سرخ ایران از سرزمین زرخیز خراسان؛ گمنام در بازار جهان

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان رضوی ساعت 4ونیم صبح روستای آبرود، حدفاصل تربت حیدریه به زاوه در 150کیلومتری مشهد مقدس؛ دشتی پوشیده ازگلهای ارغوانی چشم نوازی می کرد. دشتی 30هزار هکتاری که درطلوع خورشید درنوک کوها چشم هربیننده را خیره می کرد و تلاش کشاورزان در این دشت مناظر زیبائی خلق کرده بود.

با کشاورز 75ساله ای که بیش از 60سال کارش کشت و تولید طلای سرخ است همراه و هم صحبت شدم، مردی با چهره ای پر اترژی و خستگی ناپذیر اما گویا در دل شکوائیه ازبی مهری به زعفران دارد.

درکنار نوغابی کشاورزان دیگری هم با سکوتی که گویا تر از فریاد درون بود و حکایت از گلایه های بی توجهی داشت و توان سخن گفتن از مشکلاتشان را ربوده بود وی را در این گفت و گو همراهی می کردند.   

 شریف نژاد با لهجه شیرین تربتی خود گفت:" با جان ودل کارمی کنیم اما پول دست رنج ما به جیب دلالان و دیگران می رود؛ نه کسی به قیمت عادلانه ازما گل تر و نه زعفران خشک را می خرد، از دلالان  هم چه بگویم که  علاوه بر واسطه های ایرانی در این فصل سروکله دلالان افغانی، چینی و عراقی هم  پیدا می شود".

با زهرا خانم از کشاورزان روستای کاریزک ناگهانی مجاور روستای آبرود که با حسرت، دست رنج خود را نگاه می کرد هم صحبت شدم. به من گفت:" اگر زعفران نکارم هزینه یکسال امرار و معاش را چه کنیم؟ و اگر هم زعفران بکارم دلالها ازدستمان به راحتی درمی آورند دولت هم کاری برای ما نمی کند".

خراسان رضوی بزرگترین تامین کننده زعفران ایران و جهان

چند روزی کار برداشت زعفران در سطح 90هزار هکتار از زمین های سرزمین خورشید با 130هزار بهره بردار با مشکلات تکراری و قدیمی اش آغاز شده است. بر اساس آمارها که دکتر رامین اسمی کارشناس زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی آن را ارائه می کند: زعفران کاران کشور در 113هزار هکتارزمین زعفران کشت و از این سطوح 410تن زعفران خشک برداشت می کنند.

وی همچنین از برداشت 32میلیون کیلوگرم گل تر زعفران در مزارع خراسان رضوی خبر داد که از این مقدار 320تن زعفران خشک تهیه و بیشتر برای صادرات و بازار داخلی مصرف می شود؛ یعنی 78درصد طلای سرخ ایران محصول این استان است و با توجه به این که ایران مهمترین تامین کننده زعفران دنیا ست توجه به مراحل تولید این محصول بیشتر نمود می یابد اما...

رتبه ای که خراسان رضوی در تولید زعفران دارد فقط نامش برای این استان است و سود آن به علت حمایت نشدن کشاورزان و نبود صنایع فرآوری به جیب دیگر کشورها و استانها می رود.

مزارع تشنه زعفران

کمبود آب تا کنون خسارتهای زیادی به زعفران کاران خراسان رضوی وارد کرده و زمینهای تشنه زیر کشت این محصول دشت به دشت و شهرستان به شهرستان در حال نابودی است. گرد ناامیدی بر چهره روستاهای زیادی همچون اطراف شهرستانهای تربت حیدریه، زاوه، رشتخوار، مه ولات، خواف و تربت جام در دو سه سال گذشته نشسته و لبخند ارغوانیشان را به خاکستری تبدیل کرده و یا حتی کشاورزان را از زمینهای خود رانده است.

لری یکی از روستاییان آبرود در منطقه دولت آباد زاوه است. وی  همراه با آه سردی که از نهادش برمی خیزد می گوید: تا 10سال پیش در بیش از 5هکتار زمین خود زعفران کشت می کرد اما اکنون به علت نبود آب مجبور است کشت زعفران را بصورت اجاره ای در روستاهای شمالی خراسان رضوی انجام دهد.

ساعت 2بعداظهر است؛ گلهای زعفران در این دشت چیده شد تا برای فروش به بازار گل زعفران ارسال شود، هوا که تاریک شد به بازار گل تر زعفران تربت حیدریه رفتم تا ازنزدیک سرنوشت طلای سرخ را شاهد باشم.

بازار زعفران  شرایط خود را داشت. هیایوی بازار، گلهای ارغوانی، کیسه های بر گل،  همه و همه دیدنی بود. با بعضی از فروشندگان گل که صحبت می کردم می گفتند:" اینجا راهکار خاصی برای قیمت گذاری زعفران نیست". سبحانی از قدیمی های این بازار می گفت: تاجران ایرانی، افغانی و چینی در بازار گل حضور فعال دارند و دلالان و سودجویان از طریق فضای مجازی قیمت زعفران را مشخص می کنند؛ صبح یک قیمت، بعدازظهر یک نرخ و شب قیمت دیگر دارد؛ هر چه آنها بخواهند اینجا انجام می شود. جهاد کشاورزی و تعاون روستائی هم که نظارتی برای این قیمت گذاری ندارد و کشاورزان و خریداران خُرد تابع  مجبورند تابع قیمت دلالان شوند. در این بازار هر کیلو زعفران نگین و ممتاز از 8میلیون تا 9میلیون تومان داد و ستد می شود در حالی که درآن سوی مرزها قیمت تا 15میلیون تومان هم میرسد.

آش همان آش است و کاسه همان کاسه و... قصه زعفران و بی توجهی مدیران و مسئولان برای کوتاهی دست دلالان. حمایت از زعفران کاران هر سال در این فصل،  تکرار شدنی ...

تعدادی از صادرکنندگان زعفران تربت حیدریه گفتنی ها دارند: علی اکبر جهانشیری، علی احمدپورو مسعود صباغ زاده مهمترین علل قاچاق زعفران را نبود بازارهای فروش، حضورنداشتن در بازار جهانی (WTO)، برند سازی نکردن، ضعف فرآوری و تعرفه بالای گمرکی عنوان کردند به گونه ای که بی توجهی به این عوامل باعث شده است دلالان بین المللی زعفران را به افغانستان ببرند و به علت تعرفه پایین، با قیمت چند برابری در مقایسه با ایران به کشورهای اروپایی، آمریکا و حاشیه خلیج فارس ارسال کنند و سود آن را خود به جیب بزنند.

زعفران ایران به نام بیگانگان 

با کمک یکی ازتولید گنندگان زعفران سرنخی از قاچاق این محصول را یافتم. قاچاق این محصول استراتژیک و ارز آور از مرز کیلوگرم گذشته و به تن تبدیل شده است و به راحتی ازمبادی رسمی و غیررسمی وارد کشورهای دیگر می شود. برای اطلاع دقیق تر باید تا مرز دوغارون در شهرستان تایباد در 230کیلومتری مرکز استان می رفتم. جائیکه سالانه بیش از 35تن زعفران ازطریق این مرز به کشورافغانستان صادر و یا با قاچاق چمدانی به این کشور فرستاده می شود.

افغانستان برای جلوگیری از کشت خشخاش  و بهره مندی از حمایت بین المللی از چند سال گذشته به سمت کشت زعفران رفته و قرار است تا سال2025 تولید این محصول در افغانستان به مرز 15تن برسد اما این روزها شاهد صادرات 45تنی زعفران افغانستان به کشورهای اروپایی، آمریکا، حاشیه خلیج فارس هستیم و..... این قصه پر غصه سرنوشت طلای سرخ ایرانی است.

به سراغ امید جهانخواه مدیرکل گمرک خراسان رضوی رفتم، او گفت: در 7ماه امسال 92تن زعفران خشک از طریق مرزهای زمینی و هوایی به صورت رسمی به خارج از کشور صادر شده است اگر چه شنیده ها حکایت از آن دارد که یک سوم این میزان از طریق زمینی، چمدانی و لنج بصورت قاچاق از کشور خارج می شود.

وزارت کشاورزی به تصور برون رفت از این وضع و حمایت از زعفرانکاران در بعضی از سالها به خرید حمایتی زعفران از کشاورزان مبادرت کرده و امسال هم این اقدام را در خراسان رضوی انجام داده است. خانم شیبانی سرپرست تعاون روستائی تربت حیدریه می گوید: دولت امسال هزارمیلیارد تومان اعتبار برای خرید 100تن زعفران خشک پیش بینی کرده است که این محصول را در 4رتبه پوشال معمولی با قیمت 8میلیون و 200هزار تومان، پوشال مرغوب 9میلیون تومان، نگین معمولی 9میلیون و 500و نگین ممتاز 10میلیون و 500هزار تومان خریداری کند؛ البته نه بصورت نقد بلکه یک سوم مبلغ خرید پرداخت و ما بقی پس از جواب آزمایشگاه تخصصی در دو قسط به کشاورزان پرداخت می  شود.

رحمت جهانشیری از کشاورزانی است که بیش از 200کیلوگرم زعفران خشک را به تعاون روستائی شهرستان تربت حیدریه واگذار کرده و پس از 15روز نتوانسته است هیچ مبلغی را دریافت کند، و این موضوع خود باعث نابسامانی بیشتر در بازار زعفران و حضور دلالان می شود چرا که کشاورزان در روند کشت این محصول از ماهها قبل به خیلی ها بدهکار هستند.

طلای سرخ رو به خزان

تا زمانی که نسبت درآمد حاصل از صادرات محصول زعفران به درآمد حاصل از فروش نفت اختلاف زیادی داشته باشد و مسولان مربوط به این محصول استراتژیک و ارز آور بی توجه باشند هرگز نمی توان امید به افزایش ظرفیتهای تولید صادرات طلای سرخ داشت.

کمای صنایع تبدیلی زعفران هم این روزها بلای جان زعفران شده است. حمید مصطفوی یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران می گفت: فرآوری یک کیلوگرم زعفران می تواند 12برابر ارز آوری داشته باشد، بطور مثال برای ساخت بعضی از لوازم بهداشتی به کروسین: که ماده اولیه آن در زعفران وجود دارد نیاز است؛  از این رو با فرآوری و بدست آوردن کروسین یک تن زعفران می توان تا 90میلیارد تومان درآمد کسب کرد وبرای کشور ارز آوری چند برابری بوجود آورد.

اوسک؛ سازمان تنظیم بازارطلای سرخ

همان گونه که دهها سال اوپک با هدف تنظیم بازار طلای سیاه تاسیس شده است همین الگو بزرگان زعفران را به فکر راه اندازی سازمانی برای تنظیم بازارطلای سرخ با نام اوسک انداخته است. مجموعه ای که سیداحسان مصطفوی درباره آن گفت: اوسک قرار است در کنار فرآوری، استاندارسازی و ارزشمند کردن زعفران ایران اوضاع آموزش، کشت، برداشت و نوسانات بازار زعفران را برای منفعت کشاورزان ساماندهی کند. از این رو بزرگترین بورس زعفران راه اندازی شده و قرار است بزرگترین کارخانه فرآوری زعفران برای تهیه مواد اولیه دارویی و بهداشتی در روزهای آینده در تربت حیدریه راه اندازی شود اما این امر نیازمند حمایت وزارتخانه های جهاد کشاورزی، امورخارجه و صنعت، معدن وتجارت است.

مسئول اجرای طرح  اوسک گفت: تجارت فرآوری زعفران در دنیا 8میلیارد دلار است که فقط 350تا400میلیون دلار به جیب نخستین کشور تولیدکننده زعفران می رود و با راه اندازی این سازمان در 4سال آینده پیش بینی می شود 4میلیارد دلار از فراوری زعفران از آن ِکشور ایران شود.

و ...چاره اکنون

به هر حال سازمان اوسک شاید در بلند مدت راه چاره ای برای حل مشکل طلای سرخ و زعفرانکاران در ایران و خراسان باشد اما این روزها زمینهای زغفران و نگاه نگران نوغابی ها و دیگر زعفرانکاران پرتلاش حرفهای زیادی دارد که گوش شنوای مدیران کشور و تیز اندیشی مسئولان مربوط را برای نام آوری در بازار جهانی می طلبد. نامی که اکنون در کام رقیبان است.

تهیه و تنظیم: فرشید عبدی