شور حسینی در روستاهای شمال سیستان و بلوچستان

مردم سیستان که به دارالولایه شهرت دارند ، از دیرباز ایام محرم را با شور و حال خاصی برگزار می کنند.

شبیه خوانی، مراسم عزاداری و مداحی خاص و ویژه این منطقه که به لهجه سیستانی اجرا می شود، از جمله فرهنگهاي عامه مردم سيستان در ایام سوگواری محرم است كه از اين طريق ارادت خود به خاندان پاك عصمت و طهارت (ع) را نشان مي دادند.

شُوی (شبیه خوانی) میراث معنوی شمال سیستان و بلوچستان

شبیه خوانی یا همان تعزیه خوانی آیینی کهن و دیرینه است که از دیرباز ریشه در تارو پود مردم این نواحی داشته است و در این مراسم تعدادی از هنرمندان با ذوق و احساس خود با نقش آفرینی در میدان های اصلی شهر و روستا ها  صحنه های کربلا و قیام سرور و سالار شهیدان را برای مردم بازخوانی کرده و به نمایش می گذارند.

محبی  تعزیه خوان و کارگردان تعزیه در سیستان می گوید: تعزیه خوانی یکی از کارهای فرهنگی بسیار با ارزش توام با روح معنوی و اعتقادی در دورانهای بسیار قدیم در منطقه سیستان بوده است.

روستای سکوهه شهرستان هامون نیز با بافت قدیمی خود  از جمله مناطق سیستان است که مردم آن هر شب در میدان بزرگ آن تجمع می کنند و به همان شیوه سنتی خود، سوگوار امام حسین (ع) و شهیدان کربلا می شوند.

به گفته کیخا،  پیرغلام این روستا : مردم این روستا از یک هفته قبل از شروع ماه محرم در تمام روستا پرچم سیاه نصب می کنند و آماده مراسم عزاداری می شوند.

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز سیستان و بلوچستان ، به گفته خسروی کارشناس میراث فرهنگی: شُویی یا همان شبیه خوانی برایند گرایش های مذهبی مردم و دلبستگی آنان به پاسداشت واقعه عاشورا و کربلا است .

وی ادامه داد: مردم سیستان به جهت حب به اهل بیت (ع) واعتقادات مذهبی خاصشان استقبال چشم گیری از این مراسم مذهبی می کنند.

خسروی می گوید: هر چند پیر غلامانی که با سبک وشیوه خاص وتاثیر گذار به اجراء نقشهای تاثیر گذار می پرداختند اکنون در بین ما نیستند  اما به جهت اهمیت این موضوع نسل به نسل نوشتارها منتقل وافراد جدید با بهره گیری از تجربیات گذشته گان جایگزین شده اند.

کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد : تعزیه خوانان در سیستان مرثیه ها و تعزیه خود را در هر روز از ماه محرم به یکی از یاران امام حسین(ع) اختصاص می دهند و در این رابطه از قدیم مرسوم بوده است که از تعزیه خوانی طفلان مسلم آغاز و با تعزیه حر ، حضرت قاسم ،‌علی اکبر ،‌علی اصغر ،‌ابوالفضل ودر نهایت روز عاشورا امام  حسین (ع) وشهادت  این  بزرگوار خاتمه می یابد.

وی می گوید : تعزیه عاشورا در غروب آن روز برگزار می شود و سیستان در حزن و اندوه و ماتم فرو می رود و پس از آتش کشیدن خیمه‌ها و به اسارت در آمدن زنان و کودکان ، آسمان سیستان نیز رنگ غربت به خود می گیرد.

همزمان با برپایی مراسم تعزیه خوانی در این منطقه مراسم «سقاخوانی» نیز از جمله آداب و رسومی است که به منظور یادآوری مصائب عاشورا و تشنه لبان دشت کربلا در این منطقه انجام می شود.

در این آیین تعدادی از حسینیان با حمل مشک آب و رفع عطش عزاداران حسینی و مردم به یاد تشنه لبان کربلا ارادت و عشق خود را نسبت به سرور و سالار شهیدان ابراز می کنند.

با نگاهي به تاريخ عزاداري سنتي در سيستان به برخي آيين هاي سنتي از جمله تابوت گردانی، حمل خيمه گاه حسيني و شهداي کربلا و علامت گرداني بر مي خوريم که در زمان آل بويه مرسوم بوده و در زمان قاجار نيز با برپا کردن تکيه ها آيين هاي تعزيه خواني رونق بيشتري گرفته است.

 تعزیه از دیروز تا امروز در سرزمین آفتاب

تعزیه در سیستان با توجه به شیعه بودن مردم و علاقه‌مندی خاص که به علی و خاندانش داشتند در هر دوره تاریخی که فرصتی یافته‌اند به کار تعزیه پرداختند.

در زمان‌های گذشته در منطقه سیستان در روستاهايي كه به نوعي مركزيت داشت مردم تجمع مي‌كردند و مراسم تعزيه برگزار مي‌شد به طوري كه چند روستاي كوچك كه در اطراف يك روستاي بزرگ تر قرار داشتند خود را به آنجا مي‌رساندند و در مراسم شركت مي‌كردند.

به گفته مدیر کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان : تعزیه در گذشته در بیشتر روستاهای کدخدانشینی، خان و سردارنشینی منطقه سیستان برگزار می‌شد

جلالزایی می گوید : بدین صورت که کدخدا، خان و سردار و بزرگان ده رسم داشتند لوازم تعزیه مانند شمشیر و سپر، لباس و بیاض (نسخه های تعزیه) را آماده و بانی تجمع جمعی از مردم تعزیه خوانان می‌شدند.

در مدت 10 روز اجرای برنامه تعزیه (از اول تا دهم محرم) پذیرایی و تغذیه شبیه خوان ها بر عهده کدخدا و یا بزرگ همان روستا بود و هر روز پس از صرف صبحانه در منزل کدخدا، تمرین و مقابله آنها آغاز می‌شد و تا نماز ظهر ادامه می‌یافت و پس از اقامه نماز و صرف ناهار به میدان روستا می‌رفتتند تا راوی حکایتی دیگر از قیام کربلا باشند.

در این خطه از سرزمین ، تعزیه خوانان به طور معمول بعدازظهرها با نواختن طبل از مردم روستا و یا شهر دعوت می کنند تا برای مشاهده نمایش در مرکز روستا جمع شوند.

موافق خوانان در بدو ورود با چاووشی اشعاری را به این مضامین و با صدای بلند قرائت می‌کنند: هر که دارد هوس کرب و بلا بسم الله؛ هر که دارد سر سودایی ما بسم الله.

پس از ورود گروه موافق خوانان، لحظاتي بعد گروه مخالف يعني "شمر" و "ابن سعد" و "ابن زياد" با خشونت و تندي و تاخت وارد ميدان مي‌شوند.

افراد طبل نواز در این هنگام به طور مستمر بر طبل‌ها می‌کوبیدند تا بر تندی حرکت گروه مخالفان افزوده و سکوت مجلس را بشکنند و سپس به دستور شبیه گردان تعزیه خوانان برای خواندن مرثیه‌ها وارد می‌شوند.

در حال حاضر در بعضی از روستاها از روز اول تا دهم و بعضی از روستاها هم از روز سوم تا چهارم و حتی تا دهم محرم تعزیه می‌گیرند و هر روز به شخص یا شخصیتی ارتباط می‌یابد.

 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بحث تعزیه و شبیه‌خوانی شدت بیشتری گرفت و همچنان که مورد علاقه مردم سیستان بود با اقبال بیشتری روبه‌رو شد و با شدت و گرمی خاصی ادامه دارد و نسل جوان نیز علاقه زیادی نشان می‌دهند.

ثبت معنوی تعزیه سیستان در فهرست آثار ملی

اثر معنوی ˈشویˈ یا تعزیه و شبیه خوانی سیستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان با بیان اینکه شُوی آیین کاملا سنتی در حوزه سیستان است که پس از گذشت سالها، همچنان در ایام محرم اجرا می شود گفت: این اثر معنوی پس از بررسی در ششمین اجلاس سراسری شورای عالی ثبت کشور که در سال 87 درمحمود آباد استان مازندران برگزار شد، به ثبت میراث معنوی رسید.

جلالزایی افزود: یکی از خصوصیات این شوی (تعزیه) این است که بر خلاف دیگر نقاط کشور که معمولا در دهه اول محرم برگزار می شود، در منطقه سیستان و در شهرستان های زابل، زهک و هیرمند از قبل از محرم آغاز و تا بعد از شام غریبان امام حسین (ع) ادامه دارد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گفت: این اثر در گروه عادتها و آیین های اجتماعی و زیر شاخه آئین های سال قمری است و نخستین برداشت درباره مفهوم تعزیه، سوگواری بر شهادت حضرت اباعبدالله و گرامیداشت واقعه کربلا است.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان هدف از ثبت این اثر در فهرست آثار ملی ناملموس را ترویج آیین های عاشورایی در سیستان و انجام مطالعات پژوهشی و شناسایی دقیق و بسط و گسترش این آیین در میان اقشار مردم ذکر کرد.

وی تاکید کرد: در مورد جایگاه و اهمیت واقعه عاشورا در سرزمین دارالولایه سیستان، همین بس که طبق اسناد و مدارک موجود تاریخی، اولین قیام به خونخواهی امام حسین (ع) در سیستان صورت گرفت.

وی افزود: در حال حاضر در سیستان و بلوچستان ، 63 اثر میراث معنوی(ناملموس) در فهرست آثار ملی کشور، به ثبت رسیده است.

آیین شبیه خوانی یا تعزیه‌خوانی به‌عنوان بخشی از میراث معنوی سیستان ريشه در تمدن اين خطه دارد که نسخه‌های خطی تعزیه خوانی دست به دست و سینه به سینه به تعزیه خوانها رسیده است.

نویسنده : مرضیه کیخا