پیدا و پنهان آتشی که بر دامان ارسباران افتاد

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان شرقی، وقتی در اولین ماه فصل بهار، دلهره قطع درختان ارسباران به اوج رسیده بود، می نوشتم این جنگلها نفس آذربایجان است تا همه بدانند حتی یک درخت هم در جنگل اهمیت دارد و باید مراقب باشیم تا تیشه ای به ریشه اش نخورد. اما هرگز به ذهنم خطور نمی کرد روزی در وسط تابستان هم مجبور شوم بنویسم این بار ارسباران آتش گرفته و داغ بر جان هزاران درخت افتاده است ...
خبرها از شامگاه 28مرداد ماه 98 جسته گریخته و متناقض به گوش می رسید. اینکه آتش به جان ارسباران افتاده است .اما هیچ چیز به صورت رسمی اعلام نمی شد. انگار که یک شعله کوچک بوده و به سرعت خاموش شده باشد. اما این گونه نبود. وقتی اولین تصاویر صبح 31مرداد ماه به دستمان رسید از بلندی دود معلوم شد آتش چقدر گسترده بر دامان ارسباران افتاده.ارسبارانی که مدیرکل منایع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی می گوید با 164هزار هکتار وسعت یکی از ذخیره گاههای زیستی ثبت شده جهان و از بکرترین مناطق جنگلی ایران می باشد که به لحاظ تنوع گونه های گیاهی و جانوری بی نظیر است و 15تا20 درصد مجموع گونه های شناخته شده کشورمان در این جنگلها یافت می شود.
از تبریز تا منطقه ارسباران حداقل 3ساعت فاصله داریم. مسیری که در ابتدا جاده ای معمولی است اما در شهرستانهای شمالی با افزایش ارتفاع، تبدیل به راههای پرپیچ و خم و مه آلود جنگلی می شود و هرازگاهی صدای آبشارها و پرندگان به گوش می رسد. راستش نمی شود تصور کرد آتش چه بر سر این زیبایی می آورد.یعنی می شود ولی نمی خواهیم. مگر اینکه مجبور باشیم از بوی تنه و شاخ و برگ های سوخته درختان باور کنیم. ظهر 31مرداد است و در ارتفاعاتی که می شد صعود کرد ایستاده ام و می بینم که آتش چگونه خشک و تر بوته ها و برخی مناطق جنگلی را به کام خود کشیده و شعله هایش هنوز هم خودنمایی می کند.
هنربر مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان شرقی می گوید:آتش سوزی در مناطقی از روستاهای خانقاه، مردانقم و کلوانق در بخش منجوان شهرستان خداآفرین اتفاق افتاده است.
او ادامه می دهد: همه نیروهای مدیریت بحران به منطقه اعزام شده اند و نیروهای سپاه و ارتش و مرزبانی هم پای کار آمده اند. تمام امکانات برای اطفای حریق بسیج شده اما وزش باد اطفای حریق را با مشکل روبرو کرده است.
سراغ تجهیزات اطفای حریق هوایی را می گیرم می گوید: از دیروز درخواست شده اما بالگردمخصوص اطفاء حریق ظاهرا فردا صبح به منطقه اعزام می شود!
راهی مناطقی که آتش در آنها تقریبا تحت کنترل است می شویم. نیروهای نظامی و بسیجی را می بینیم که با کپسول آتش نشانی و حتی بیل و کلنگ مشغول خاموش کردن شعله ها هستند. اما آتش در یک منطقه متمرکز نیست و پراکندگی، کار را مشکل کرده است. وزش باد و انتشار خاکستر و دود هم مانع از اجرای عملیات می شود.
می گویند: ساعت 4صبح به ما خبر دادند و از ساعت6 در منطقه مستقر هستیم.
فرماندار خدا آفرین می گوید: آتش سوزی از 28مرداد در بخش دیزمار شرقی شروع شده بود .در طول این 4روز 2بار آتش مهار شده اما به دلیل وزش باد مجددا شعله ور می شود. از 30مرداد ماه گسترش شعله ها از مراتع به سمت جنگلهای انبوه اتفاق افتاده است.
به گفته وی با کمک نیروهای امدادی 90درصد محدوده تحت کنترل است و با عملیات هوایی می توان آتش را کاملا مهار کرد.
بر اساس اعلام اورژانس آذربایجان‌شرقی 3نفر از نیروهای امدادی در آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران مصدوم شده اند.به گفته فرزاد رحمانی، سرپرست مرکز مدیریت حوادث و فوریتهای پزشکی استان این افراد حین عملیات اطفای حریق دچار مصدومیت ترومایی، گرمازدگی و افت فشار خون شدند که توسط اورژانس به درمانگاه خمارلو منتقل شدند و تحت اقدامات درمان سرپایی قرار گرفتند.

آتشی که قصد خاموش شدن ندارد
در طول 4روز گذشته آتش هر بار مهار ولی با وزش باد مجددا شعله ور می شود. اگر چه چند بار اعزام هلی برد از ستاد مدیریت بحران به مسئولان استان وعده داده شده اما هنوز خبری نیست. نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی در تماس تلفنی با وزیر دفاع و رئیس ستاد بحران کشور اقدام سریع را برای برای اطفای آتش جنگل‌های ارسباران خواستار شده است. با تماس‌های تلفنی فرمانده سپاه عاشورا، سردار باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح به سپاه و ارتش دستور داده برای به کارگیری بالگردهای اطفاء حریق در جنگل‌های ارسباران اقدامات لازم را انجام دهند.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بامداد اول شهریور وارد تبریز می شود.
نجار بلافاصله بعد از ورود در جلسه کارگروه مدیریت بحران استان حاضر می شود و می گوید: تلاشهای خوبی شده اما ناهماهنگی نیز وجود دارد.متولی این مسائل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است و در مناطق حفاظت شده نیز وظیفه به سازمان محیط زیست محول شده و در واقع یگان ویژه حفاظت دارند. در واقع ما به عنوان همکار وارد ماجرا می شویم!!!
قاسمی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اما توضیح می دهد که آتش در مناطق صعب العبور اتفاق افتاده .جاهایی که گاها تا 70درجه شیب دارد و اعزام نیرو به این ارتفاعات آن هم با کپسول و تجهیزات، مشکل و حتی غیرممکن است و تنها راه چاره، اطفای حریق هوایی است.
استاندار آذربایجان شرقی هم از ناهماهنگی در خصوص پشتیبانی هوایی گلایه دارد. پورمحمدی می گوید: جنگلهای ارسباران برای ما و تمام مردم اهمیت زیادی دارد. چگونه می شود که این همه تاخیر در امداد و اطفاء اتفاق بیفتد. ما از مسئولان انتظار بیشتری داریم تا در مهار آتش سوزی کمک کنند.
الله قلیزاده نماینده مردم کلیبر، خداآفرین و هوراند در مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به ویژگیهای منحصر به فرد ارسباران تاکید می کند: این حجم آتش سوزی برای ما به معنای واقعی بحران است. دامنه آتش سوزی که رخ داده و ازچندین نقطه از ارتفاعات مناطق سخت گذر بخش منجوان شروع شده به حدی گسترده بود که بخشی از زمینهای روستاهای خانقاه، دینه ور، کلاله، کلوانق و مردانقم را در بر گرفته است.
نامدار مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی اشاره می کند : در این حادثه بیش از ۳۰۰هکتار از اراضی استپ، مرتعی مشجر و بوته زار در جنگل های ارسباران در محدوده خداآفرین به طور کامل در آتش سوخته است.

اطفای حریق هوایی در دست انداز اعتبارات
به گفته سرهنگ عباس نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها و مراتع کشور، در طول 5ماه گذشته 102فقره آتش سوزی در مناطق جنگلی شمالی 53هکتار را درگیر کرده. همچنین در منطقه زاگرس 186 فقره آتش سوزی منجر به خسارت دیدن یک هزار و 480هکتار از جنگلها شده و در سایر مناطق کشور از جمله بوشهر و خراسان رضوی و شمالی و آذربایجان شرقی 37فقره آتش سوزی گزارش شده که به 173هکتار از جنگلها صدمه زده است.
وی خاطرنشان می کند: موضوع اعزام هلی برد بر اساس تفاهم نامه ای است که میان وزارت دفاع و سازمان مدیریت بحران کشور منقعد شده تا هنگام حوادث در تمام استانها در دسترس باشد. اما پیگیریهای مکرر در طول 3سال گذشته ثمری نداشته و اعتباری برای اطفای حریق هوایی تخصیص نیافته است.
ظاهرا این پاسخ همان سوالی است که ذهن ما را مشغول می کند: این که چرا در طول 48ساعت گذشته هلی برد به آذربایجان شرقی اعزام نشده ؟
امام جمعه تبریز در خطبه های نماز جمعه اول شهریور ماه خطاب به وزیر کشور می گوید: با پیگیریهای سردار خرم فرمانده سپاه عاشورا و استاندار هلی کوپترها وارد میدان شده اند اما طبق اعلام ستاد بحران این بالگردها مجهز به آب پاش نیستند.اگر ستاد بحران با دیگر نهادها مشکل دارد و اگر سازمان مراتع، جنگل ها و آبخیزداری با دیگر سازمان ها مشکل دارد مردم چه گناهی دارند که حجم گسترده ای از این ذخیره گاه جنگلی به خاکستر تبدیل شود؟!
همراه با نماینده ولی فقیه در استان و مسئولان دوباره راهی منطقه می شویم .نجار در بخش جانانلو شهرستان خداآفرین و پس از بازدید میدانی توضیح می دهد: از سال94 تا کنون در مجموع 16 پایگاه هوایی ایجاد شده و آن طور که با نیروهای مسلح برای اعزام هلی برد هماهنگ شده ایم قرار بر این است که بر اساس تفاهم نامه 4جانبه وزارت کشور، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان برنامه و بودجه هزینه پروازها تامین شود.اما امسال هیچ اعتباری به برنامه تخصیص نیافته است. بنابراین پرواز مقدور نبوده!!!
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور البته ادامه می دهد: با این حال سه فروند بالگرد و هلی کوپتر هلال احمر به منطقه اعزام می شود که مجهز به بسکت (مخزن آب) و آب پاش هستند تا اطفای حریق به شکل اصولی انجام شود.
سرانجام عصر روز جمعه اول شهریور ماه 98 این وعده محقق می شود و در نوبتهای مختلف با آبگیری از سد خداآفرین، عملیات اطفای حریق هوایی را اجرا می کنند.
شب شده که با مدیرکل مدیریت بحران استان گفتگو می کنم.هنربر توضیح می دهد: آتش جنگلهای ارسباران در منطقه خداآفرین به طور کامل مهار و خاموش شد و عملیات لگه گیری هم به پایان رسید تا با وزش باد دوباره آتش شعله ور نشود. اما سه بالگرد اطفای حریق برای اطمینان خاطر تا فردا در منطقه می‌مانند.

پیدا و پنهان علت وقوع حادثه
از هنربر علت حادثه را جویا می شوم . می گوید: احتمال خطای انسانی وجود دارد.
برخی روستاییان هم می گویند: عده ای از اهالی منطقه برای تغییر کاربری، اراضی جنگلی را به آتش می کشند. این بار آتش از کنترل خارج شده و به بقیه قسمتها سرایت کرده.موضوعی که تا کنون تایید نشده است.
برخی دیگر هم پای گردشگران را وسط می کشند. اینکه هنگام صعود به ارتفاعات، با سهل انگاری آتش را خاموش نکرده رها کرده اند و چون مراتع و علفها در این فصل خشکی زیادی دارند، آتش به سرعت منتشر شده است.
در این میان معاون سازمان حفاظت محیط زیست کشور در پاسخ به سوالی مبنی براینکه آیا متخلفان با نیت تصرف اراضی مرتکب این تخلف شده اند می گوید: اراضی که دچار حریق شده درموقعیتی نیست که متخلفان با نیت تصرف اراضی آتش زده باشند.
ظهرابی تصریح می کند که بخشی از حریق می تواند با هدف تصرف زمین بوده باشد و در مجموع عمدی بودن حریق تا حد زیادی ثابت شده است.
در این خصوص خبری به نقل از وی منتشر شده که از بازداشت چند مظنون حکایت دارد. اما حضرتی، رئیس دادگستری شهرستان خداآفرین با رد دستگیری افراد مرتبط با آتش سوزی جنگلهای ارسباران می گوید: تحقیقات همچنان ادامه دارد اما تا کنون کسی دستگیر نشده است.
اما عده ای معتقدند بخشی از این آتش سوزی ها، مشکوک است. احمدی از اهالی یکی از روستاهای منطقه می گوید: مشکوک بودن این آتش سوزی ها از این باب تقویت می شود که در دورافتاده ترین جایی که حریق بخشی از مراتع و جنگل را دربرگرفته، پس از مدت کوتاهی تصاویر آنها به صورت دقیق و حساب شده از شبکه های ماهواره ای معاند و رسانه های بیگانه منتشر می شود. حال این سوال مطرح می شود، این آتش سوزی که در مدت کوتاهی توسط نیروهای منطقه مهار می شود چگونه در آن فاصله کوتاه فیلم آنها سر از شبکه های بیگانه در می آورد و به بهانه آن بر نحوه امدادرسانی ها و همه چیز!! می تازند؟ موضوعی که نیاز به بررسی مراجع ذیصلاح دارد. ضمن اینکه بلبشویی هم در این رسانه ها به ویژه در فضای مجازی مرتبط با آنها هم دیده می شود؛ به عنوان مثال تصاویر آتش سوزیهای سالهای قبل جنگلهای ترکیه و حیوانات سوخته شان را به نام ارسباران منتشر و افکار عمومی را جریحه دار و تحریک می کنند.
فارغ از مواردی که مطرح شد، در خصوص نحوه مواجهه با این آتش سوزی و مهار آن نمی توان نوشت این حادثه به خیر گذشت، باید گفت هر چه بود با تلاش 5روزه نیروهای امدادی و نظامی و ساکنان محلی تمام شد. اما تا زمانی که مدیریت بحران در انتظار بودجه و اعتبار عملیات آن هم بعد از وقوع حادثه است و یک جنگل سه متولی ناهماهنگ دارد نگرانی ما تمام نمی شود.
دمای هوا هر سال افزایش چشمگیری دارد و علفهای خشک به همان نسبت در فصل گرما بیشتر می شود.گردشگران تابستانی روز به روز در ارسباران بیشتر می شوند.کسانی هستند که هنوز فرهنگ حفاظت از محیط زیست برایشان جانیفتاده و در مراتع آتش روشن کرده و حتی پشت سر خود رها می کنند. سودجویانی هستند که چشمشان دنبال منابع طبیعی است تا بر وسعت اراضی شان بیفزایند.
اما ما یادمان باشد ارسباران، زیباترین جاذبه گردشگری شمال غرب ایران، زیستگاهی است که به تنهایی نیمی از تنوع گونه های قاره اروپا را داراست.
بیایید باور کنیم بکرترین پوشش جنگلی منطقه، همت و عزم ملی برای مراقبت می خواهد.
نمی خواهیم دوباره قلم به دست بگیریم و غمنامه ای دیگراز آنچه بر تن او و جان ما می رود، بنویسیم ...

گزارش: مهین انتظار