اینجا خاک چشیده می شود برای لقمه ای نان حلال.
باید تحمل می کردم. مگر با کارگرانی که برای چند آجر تا دل کوره می رفتند و بازمی گشتند فرق داشتم. مخصوصا زن ها و دخترهای جوان.
کوره های پیچ در پیچ نفس گیر...
راه کوره پیچ واپیچ بود. انگار داخل غار یا تونل می شود و چند متر آن طرفتر، قلب کوره با حجمی بزرگ از آتش با 1000 درجه رخ نشان می داد، که اگر نبود دیوار قطور بین کوره ومسیر حرکت، چیزی از تو نمی ماند جز جزغاله ای سیاه به اندازه یک آجر جوش.
20 کیلومتربه سمت شمال غرب اراک، حاشیه روستای مرزیجران دود از دودکش های بلند بیش از 50 آجرپزی بیرون می آید؛ چند سالی ست گاز سوز شده اند و بازارشان رونق دارد به طوریکه منطقه به یکی از پنج قطب تولید آجراستان مرکزی تبدیل شده و محصولاتش به نقاط دیگر کشور نیز ارسال می شود.
سوسن آبادی از تولید کنندگان قدیمی آجر مرزیجران است. دست های پینه بسته اش را نشانم می دهد و می گوید: از بچگی در کوره کار کرده ام؛ آن موقع تولید با قالب چوبی انجام می شد و فرآیند تولید نه تنها وقت گیر بلکه بسیار طاقت فرسا بود.
او با اشاره به اینکه تولید آجر بیشتر در تابستان انجام می شود ادامه داد: خشت باید آفتاب بخورد تا بتوان آن را در کوره قرار داد و همین موضوع دشواری کار را دو چندان می کند.
به گفته حاجی پور رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی، بیش از 150 کارگاه و کوره آجرپزی در استان مرکزی فعال است که یک سوم آن در حواشی روستای مرزیجران است و روزانه بیش از هزار و 700 تن آجر تولید و راهی بازارهای داخلی می شود.
هر کارگاه تولید آجر بیش از 10 هکتار است و محوطه ی باز این کارگاه ها پر از خشت هایی ست که برای خشک شدن گذاشته شده و بیشتر کار نیز بر عهده زنان است.
کار زن های کارگر بیشتر پهن کردن خشت ها و جمع آوری آنها پس از یک روز آفتاب خوردن است و همه اینها در هُرم گرما و زیر تیغ آفتاب انجام می شود.
به گفته ی محمدی کارشناس خاک، خاک منطقه ی مرزیجران مستعد تولید آجر است و هر روز کامیون کامیون خاک از منطقه برای تولید آجر به کارگاه ها حمل می شود.
هر جور به کار نگاه می کردم سخت و طاقت فرسا بود از درست کردن گل تا خشت زنی، پهن کردن خشت ها و جمع آوری و بالاخره کوره و پخت، و به دست آمدن آجر؛ آجرهایی که نان می شود بر سر سفره هزاران کارگر.
تا همین چند سال پیش آجرپزی ها به معضل آلاینده هوای اراک تیدیل شده بود که با گاز سوز شدن اکنون بازوی تولید و اشتغال استان است.
به گفته ی جودکی یکی از کارگاه داران، حدود 40 درصد کار از جمله درست کردن گل و خشت زنی مکانیزه شده با این حال آجرپزی از مشاغل سخت و زیان آور است.
کارگران زن دسته جمعی کار می کنند و دستان هنرمند و فرزی دارند؛ به سرعت خشت ها را زیر آفتاب پهن می کنند و در ردیف دیگر خشت هایی که خشک شده را جمع می کنند.
نزدیک صف زنان می شوم آفتاب و گاهی نسیم داغ، نوازش گر گونه هایشان است.
بعضی زنان صورت به جز چشم هایشان را با روسری پوشاندند تا از آفتاب در امان باشند و برخی بی پروا از سوخته شدن پوستشان، چهره خویش را در تیررس آفتاب قرار داده اند.
کژال یکی از دخترانی ست که مشغول کار است. او به همراه پدر و برادرانش از مهاباد برای کار به مرزیجران آمدند.
کژال در کسری از ثانیه خشت های خشک شده را هندسی شکل روی هم سوار می کند.
از کار راضی ست و می گوید: بعد از عید آمدیم و تا شهریور کار می کنیم. خرج یک سالمان را تامین می کنیم و زمستان راحتی داریم .
از او می پرسم چرا سراغ کارهای هنری و ذوقی نمی روید پاسخ داد: اینجا می آییم هم همسرانمان تنها نیستند و هم کمکشان می کنیم و برای خودمان هم کسب درآمدی ست.
رئیس شورای اسلامی مرزیجران هم همراه ماست. حیدری با تاکید بر کار دشوار زنان در آجرپزی ها با مشاغل دیگر می گوید: به طور متوسط در هر آجرپزی 30 نفر کار می کنند که 20 درصد آنها را زنان تشکیل می دهند.
وی با بیان اینکه تولید آجر درمرزیجران سابقه ی 50 ساله دارد می گوید: از مناطق مختلف کشور برای کار به این منطقه آمده اند و به طور متوسط گردش مالی صنعت آجر روزانه دو میلیارد تومان است.
با وجود گردش مالی بالا و کارگران راضی، اما برخی کارگران از میزان حقوق خود ناراضی هستند.
حقوقی که کفاف زندگی را نمی دهد...
او در حالیکه با تکه های لاستیک برای خود دستکش درست کرده تا پوست دستش از خشونت آجرها در امان باشد می گوید: حقوق ماهانه من دو و نیم میلیون تومان است و این میزان حقوق کفاف زندگی را نمی دهد.
به گفته ی عبدالرحمان حقوق در آجرپزی ها هزاری ست به این معنی که برای جابجایی حدود دو هزار خشت آجر تنها هزار تومان دریافت می کنند.
او اضافه می کند: اگر شغلی با حقوق بیشتر پیدا کنم از آجرپزی خواهم رفت.
اردلان هم از کردستان برای کارآمده و با خانواده و دسته جمعی کار می کنند. او باسابقه ترین کارگر آجرپزی است و ادامه کار در آجرپزی را به دلیل بیمه می داند و می گوید: به خاطر تکمیل شدن بیمه می آیم و کارفرما پنج سال دیگر بیمه پرداخت کند بازنشسته می شوم.
او باز شدن گره کور حقوق پایین کارگران را در به روز رسانی تولید می داند و معتقد است: اگر به جای تولید آجر فشاری و قدیمی، آجرهای جدید و سفالی تولید شود نه تنها بازار فروش داغتر می شود بلکه حقوق و مزایای بیشتری شامل حال کارگران می شود .
صالحی، دهیار مرزیجران نیز با بیان اینکه صنعت آجر مرزیجران رونق اشتغال را در پی داشته است، می گوید: از 50 واحد آجرپزی این روستا کمتر از انگشتان دست آجرهای جدید تولید می کنند در حالیکه بازار کنونی مسکن خواهان آجرهای سفالی و ایمن است.
جان کلام؛ بروز رسانی....
وی به روزرسانی کارگاه ها را نیازمند همت مسئولین استانی و خود کارگاه داران دانسته و افزود: اگر حقوق کارگران افزایش یابد چه بسا دیگر نیازی به حضور زنان و خانواده ی کارگران برای مشارکت در کار نیست و هزینه های زندگی آنان تامین می شود.
کریمی از کارگاه داران، با بیان اینکه بیشتر مشتریان آجرهای فشاری روستائیان هستند گفت: در صورت حمایت تسهیلاتی دولت از تغییر تولید و به روزرسانی تولید، ما کارگاه داران نیز از آن استقبال می کنیم .
عینی از دیگر تولیدکنندگان آجر با بیان اینکه تغییر تولید نیازمند سرمایه گذاری های جدید است می گوید: در این صورت هم از خاک استفاده بهینه می شود و با ارسال تولیدات به سایر استان ها و حتی خارج از مرزها، اشتغال سه هزار ی موجود حفظ و تولید ارتقاء پیدا می کند و البته، همه ی اینها در گروی حمایت از تولید است.